«Chegara bilmas daryolar» O‘zbekiston aholisi nomidan Rog‘un GES qurilishidan shikoyat qildi

Tojikistonning Rog‘un gidroelektr stansiyasi (GES) qurilishi ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. «Chegara bilmas daryolar» (Rivers without Boundaries) jamoat fondi ushbu vaziyatni o‘rganishni so‘rab, Amudaryoning quyi oqimida yashovchi O‘zbekiston va Turkmaniston aholisi nomidan Jahon Bankiga murojaat qildi.

Qayd qilinishicha, Jahon Banki (JB) ijrochi direktorlar kengashi Rog‘un GES qurilishi bilan bog‘liq ehtimoliy ekologik xavflar bo‘yicha tekshiruv o‘tkazishdan bosh tortgan.

«Shu tariqa, moliya tashkiloti vakillari Amudaryoning quyi oqimida joylashgan O‘zbekiston va Turkmaniston aholisining shikoyatini ko‘rib chiqmadi. Aynan shu odamlar guruhi xalqaro tuzilmalar orqali GES qurilishi ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkinligini taxmin qilib, vaziyatni o‘rganishni so‘radi. Ammo Jahon Banki rahbariyati bunga yo‘l qo‘ymadi va qarorni bunday shikoyatlarni faqat moliyalashtirilayotgan mamlakat, ya’ni Tojikiston aholisi berish huquqiga ega ekani bilan izohladi», deyiladi xabarda.

Bir nechta ekologik tashkilotlar bilan bir qatorda «Chegara bilmas daryolar» fondini ham o‘z ichiga olgan Rogun Alert koalitsiyasi vakillarining fikricha, JB mintaqaning haqiqiy ekologik va ijtimoiy muammolarini «muhokama qilishdan qochish uchun rasmiy sababdan foydalangan». Xususan, gap suv resurslari taqchilligi, suv sifatining yomonlashuvi, ekotizimlarning tanazzulga uchrashi va minglab odamlarning ko‘chirilishi haqida bormoqda.

Jahon Bankining inspeksiya komissiyasi shu yil iyun oyida Rog‘un GES qurilishi bo‘yicha monitoring o‘tkazib, tekshiruv boshlashni tavsiya qilgan edi. Shu vaqtda ekspertlar loyihani amalga oshirish «tabiatga zarar yetkazishi mumkinligini» aniqladi. Ammo JB direktorlar kengashi ichki qoidalarni ro‘kach qilib, tavsiyani rad etdi. Vaholanki, 2010 yilda O‘zbekiston aholisining Rog‘un GES qurilishiga nisbatan shunga o‘xshash shikoyatlari ko‘rib chiqilgan edi.

«Inspeksiya komissiyasi tekshiruv boshlashni tavsiya qilgani O‘zbekiston va Turkmaniston aholisining xavotirlari asosli ekanini tasdiqlaydi. Direktorlar kengashining yuridik rasmiyatchiliklar asosida rad etishi loyihaning murakkab va yetarlicha baholanmagan transchegaraviy oqibatlari uchun javobgarlikdan qochishga urinishdek ko‘rinadi, bu esa Amudaryoning quyi oqimidagi millionlab odamlarning hayotini yomon tomonga o‘zgartirishi mumkin», dedi «Chegara bilmas daryolar» jamoat fondi bosh mutaxassisi Yevgeniy Simonov.

Mutaxassisning ta’kidlashicha, vaziyat suvdan foydalanish masalasi dolzarb bo‘lgan butun Markaziy Osiyo uchun xavfli pretsedent yaratishi mumkin.

Shu bilan birga, Rogun Alert koalitsiyasi vakillari GES qurilishi atrofidagi vaziyatni kuzatishda davom etishini va Jahon Banki manfaatlarini e’tiborsiz qoldirgan odamlarning ekologik huquqlarini himoya etishning muqobil yo‘llarini izlashini ma’lum qildi.

Rog‘un GES Tojikistondagi eng yirik energetika loyihasidir. Gidroelektrstansiya qurilishining barcha bosqichlarini 2031 yil oxirigacha yakunlash rejalashtirilgan. U Markaziy Osiyodagi eng yirik gidroelektr stansiyasiga aylanishi kutilmoqda.