«18 ёшимда отамдан айрилдим. Касал бўлиб кўп ётдилар. Боғларимиз, йиғган-терганларининг ҳаммаси даволанишлари учун кетди. Лекин фойдаси бўлмади... Қурилиши битмаган уйда онам, мен ва учта укам билан чирқиллаб қолавердик».
Ҳикоя қаҳрамони Ойбарчин 24 ёшда. Отасидан эрта айрилган қиз рўзғор ташвишларини нозик елкасига олган. Бу ёшда кўзларини операция қилдириш, уй кўтариш, дўкон очиб ўз ишини бошлаш, контрактини тўлаш билан биргаликда оиласини таъминлаш ҳатто унча-мунча йигитнинг қўлидан келмайдиган иш. Қиз бола боши билан Ойбарчин бу ишларни қандай амалга оширганини билишга қизиқдик.
«Иш излаб юрганимдан оёқ кийимимнинг пошнаси кўчиб кетди»
«Онам уй бекаси эди. Ҳеч қаерда ишламасди. Отамдан сўнг бизнинг келадиган маблағимиз йўқ эди. Оилада кимдир ишлаши керак. Бир ой тинимсиз иш изладим. Қани энди топила қолса! Охири пойабзалимнинг пошнаси кўчиб кетди. Сўнгги пулимга елим олдим-да, уни таъмирладим. Ўзимга ўзим «бугун иш топмасанг бўлмайди», деб қатъий қарор қилдим.
Таваккал қилиб коллежга келдим. Директор ўринбосари жуда жаҳлдор одам экан. Мақсадимни эшитиб, «сенга дарс йўқ», деб қувиб юбормоқчи бўлди. Лекин иш қидириб чарчаган одам учун бу дўқ кор қилармиди! Директорни кўришим керак, деб қаттиқ туриб олдим. Ўринбосар директор йўқлигини, ариза ёзиб кетишимни айтди.
Эртаси куни хабар олгани бордим. Не кўз билан кўрайки, аризам кечаги жойида турибди. Котибадан нега аризамни бермаганини сўрасам, ҳали директор келмаганини айтди. Эшиклари очиқ турибди-ку, деган гапимга жавоб тополмай каловланиб қолганида, директор ўринбосари келиб қолди. Қарасам, мени киргизиш ниятлари йўқ. Жанжал кўтардим, ўринбосар билан котиба ҳам қолишмади. Уларнинг ўзаро гаплашаётганидан фойдаланиб, ўринбосарни айланиб ўтдим-да директорнинг хонасига югурдим. Ортимдан котиба ва ўринбосар кириб келди. Ўринбосар менга «ким рухсат берди, бор чиқиб кет!» деб бақирди.
Шу пайт директор «сенга менинг хонамда бақир-чақир қилишга ким рухсат берди?! Бор ўзинг чиқиб кет!» — деди унга. Ўринбосар бўзариб кетди. Директор кўрсатган жойга ўтирдим-да, кеча ариза ташлаб кетганимни, у билан танишиб чиқишини сўрадим. Директор буйруғи билан котиба аризамни олиб келиб берди.
«Бугундан иш бошлайсан, маъқулми?» – деди директор.
Бунчалик тез ишга олади деб ўйламаганим учун жуда хурсанд бўлиб кетдим, лекин билдирмасликка ҳаракат қилиб, раҳмат деб бош қимирлатиб қўйдим. Ўринбосарини чақиртириб битирувчи курснинг барча инглиз тили дарсини шу қизга берасан, деди.
Маълумотим ўрта-махсус бўлса ҳам мени ишга олишди.
Ўқувчилар шовқин солиб ўтирган хонага кирдик. Ўринбосарни кўриши билан ҳамма тинчланди. Таништираётганда мендан аламини олди. Ёмон қилиб таништириб кетди.
«Сизларга инглиз тилидан ўқитувчи келди. Буям сизлар тенги, тенгдошларингдан ўрганасизлар энди» – деди у.
У чиқиб кетиши билан хонада шовқин кўтарилди. Ҳеч ким гапимга қулоқ солмасди. Болалардан бирови оёғини партанинг устига чиқариб олган, яна бошқаси партага чиқиб ўтириб, ўртоғи билан кулишган, кимдир писта чаққан...
Мен эса дарс ўтишни бошладим. Куйиб-пишиб, сидқидилдан дарс ўтдим. Фақат 4 қиз диққатини менга қаратди. Бор билимимни ишга солиб, шуларга дарс ўтавердим. «Қандай чиройли дарс ўтяпмиз, келинглар, буни съёмка қиламиз», деб телефонимни қизлардан бирига бердим. Шундай қилиб, дарсимни видеога олдирдим.
Коллежга ИИБ ходимини олиб келгани ҳақида
Дарс якунланганидан сўнг, менга ариза ёзиб берган одамнинг олдига бориб, яна битта ариза ёздирдим-да, ички ишларга ташлаб келдим. Эртаси куни коллежга борсам ИИБ ходими келган, директор, ўқитувчи ва ота-оналар типирчилаб юрибди.
— Сени шу мақсадда ишга олганмидим, яхшиликка жавобинг шуми?! — деди директор мени кўриши билан.
— Мен ишга муҳтож бўлишим мумкин, лекин ғуруримни оёқ ости қилдириб қўймайман. Кеча чин дилдан берилиб дарс ўтдим. Мана, қўлимда исбот — видеоси ҳам бор. Истасангиз кўрсатаман. Ўз ҳуқуқларимни яхши биламан. Мен қонунга ёки инсонийликка зид иш қилмадим.
Кичкина бўлсанг ҳам ўткиргина экансан, деди директор. Шу бўлди-ю, нима мажлис бўлса, ўткир қиз қани, кичкина қизча қани, деб директор мени олдига ўтирғизиб қўядиган бўлди.
Кечагина ўзини катта тутиб ўтирган болалар осмондан тушиб йиғлаб ялинишга ўтди. Кўрсангиз ҳеч бирининг ота-онаси мансабдор ёки ўзига тўқ одам эмас экан. Бировининг отаси қоровул, бировининг онаси фаррош, яна бошқасининг онаси мактаб ошхонасида ишларкан.
Ота-онаси кўзида ёш, аризангизни қайтариб олинг, деб шароитини тушунтирган. Болалар кечирим сўраган...
«Ота-оналарингнинг шу ҳолатини эслаб қолинглар. Сизлар учун яшаб, яна бош эгиб туриш осон деб билманглар. Кечиримни мендан эмас, булардан сўранглар», — дедим ўқувчиларга.
Аризамни кўз олдида йиртиб ташладим-да, «агар шу ҳол қайтариладиган бўлса яна ёзиб бераман, лекин бу сафар қайтариб олмайман, вақтим тугади, дарсга киришим керак», деб чиқиб кетдим. Шу билан барча ўқувчиларим мулла минган эшакдек бўлиб қолди.
Онам эски юбкасини бузиб, форма тикиб берди
– Янги кийим олишга шароитимиз йўқ эди, онам эски юбкасини бузиб, менга форма тикиб берди. Ўша формамниям роса кийганман. Ишлаб юриб ўқишга топширдим. Тошкентда халқаро молия институтига (International school of finanse and technology) шартнома асосида кирдим. Контракт тўлови учун пул йиғдим. Жамғарган пулимни ҳисобласам контрактимнинг ярим йиллик суммасидан ташқари 200 минг сўм қоляпти.
«Онам қизим, бу пул билан иккимиз борсак қийналиб қоламиз, сен ўзинг бор. Холанг кутиб олади. Контрактингни биринчи навбатда тўла, йўқотиб қўймагин», деб тайинлади.
Шундай қилиб катта шаҳарга умримда биринчи марта ёлғиз келдим. Биринчи марта уйимдан узоққа ёлғиз кетдим...
Холамнинг уйини телефонлашиб топиб келдим. Эртаси куни саҳардан университетга отландим. Чунки унинг қаердалигини билмасдим. Бекатгача анча йўл эди. Келган автобуслардан қаерга боришини сўрайвериб, анча вақтим кетганди ўшанда. Автобусга чиққанимдан сўнг ҳам «етдикми?» деявериб кондукторни роса безор қилганман. Бир амаллаб ўқиш жойимни топиб бордим.
Пулимнинг охири кўринишни бошлаганди
Пулимнинг охири кўринишни бошлади. Ишламасам бўлмайди. Уйдан ёрдам ололмаслигимни биламан. Дарсдан чиқиб иш қидиришга тушдим. Эълонларни ўқиб юрдим. Ўқув марказига администратор керак экан. Бориб раҳбарига учрашдим. Нега ишламоқчилигимни сўради. Ишдан безор бўлган одамман. Менга қолса сира ишламасдим, лекин пул керак, дедим.
«Дангал гапирар экансан. Майли, эртага фалон вақтда кел», — деди. Бошқа бир ўқув марказига олиб борди.
«Шу ерга ресепшн керак. У ерда ишласанг камроқ оласан, бу ерда кўпроқ топасан. Сенга кўпроқ пул керак-ку, тўғрими?!» — деди.
«Ҳа», — дедим.
Шундай қилиб ўқитувчи хонимчадан таълим маркази ходимасига айландим. Ҳамма мени ҳурмат қилар, бошлиқнинг одами, бизни текширишга келган, каби гапларни орқаваротдан эшитиб қолардим.
Эрта чиқиб кетиб, холамникига қоронғида кириб келардим. Ошхонада идишлар қалашиб ётар, аҳволига қараб бўлмасди. Чарчаган бўлсам ҳам йиғиштириб, жойлаб кейин ухлардим. Бир куни жуда қаттиқ чарчадим. Келиб ухлаб қолганман. Эртаси куни келсам холам нарсаларимни кўчага чиқариб қўйибди. Шу билан бошпанасиз қолгандим.
Кейинчалик ўзимни тиклаб олганимдан сўнг холам мендан кечирим сўради, биз яна салом-алик қилиб кетганмиз. Лекин ўшанда бошпана излаб анча сарсон бўлганман.
Овқатланмасам ҳам ёнимда такси учун пул туради
Қиш яқинлашиб қолган. Устимга кийим қилишим керак. Топганим квартира пули, еб-ичиш, контракт пули ва бошқа харажатларимдан ортмайди. Кийимлар эса қиммат.
Қишда анча вақт чарм курткачамда юрганман. Ўшанда мени кўрганлар сатанг деб ўйлашган бўлса керак. Аслида, кийишга кийимим, сотиб олишга эса пулим йўқ эди. Квартирам ва ўқишим бир-биридан жуда узоқ, автобусни кутиб соатлаб қолиб кетардим. Такси эса 25 мингдан камига олиб кетмас эди.
Бир куни автобус кутиб ярим кечагача қолиб кетганман. Кейин билсам автобус тўхтатилган экан. Пулим йўқ, фақат ойлик йўл чиптам бор. Кун совуқ, устимда эса ўша курткачам.
Шу менга дарс бўлган. Овқатланмасам ҳам, ёнимда такси учун пул туради.
Янги кийим олишни орзу қилардим
Совуқ забтига олавергач, таваккал бозорга чиқдим. Кийилган кийимларни сотадиган жой бўларкан. 100-150 минглик кийимни кийилганини 15-20 мингга топса бўлади. 200 мингга бошдан оёқ кийим қилганман. Квартирага опкелиб яхшилаб ювганимдан кейин янгидек бўлган. Кияверганман, ҳеч ким билмаган. Муҳими, қишдан эсон-омон ўтиб олганман.
Лекин ҳамиша янги кийим олишни орзу қилардим. Пул орттириб, контрактим учун йиғинардим. Йиғиб-йиғиб, 5–10 доллар олиб қўяверардим. Ҳамма долларларим майда купюралар эди. Чунки сўмда турса ишлатиб қўяман деб, етадиган сумма бўлиши билан доллар олиб қўярдим.
Ҳам қувонч, ҳам қайғу
Қийинчиликлар, стресслар ўз кучини кўрсатди. Маълум вақт қисқа хотира йўқолиши билан қийналдим, даволандим. Ишдан кетишга мажбур бўлдим. Шу орада карантин бошланиб қолди. Ҳамма талабалар қатори уйимга қайтдим. Контракт учун йиғиб қўйган пулим бор эди. Рўзғорга қарашдим. Ковид бўлиб қолдим. Хуллас ишлатилиб кетди. Контракт тўлайдиган вақт келганда тўлай олмадим. Тўлов муддатини чўзишди.
Ўқиётган жойим хориж университети эди. Синглим билан бирга Тошкент давлат техника университетига ҳам ўқишга топшириб қўйдим. Имтиҳон ўтди. Мандат чиққан куни ўқиётган жойимдан контрактни тўлолмаганим учун ўқишдан четлаштирилганим ҳақидаги хабарни олдим.
Мандат жавобида эса давлат гранти асосида талабаликка тавсия этилганим турарди. На хурсанд бўлишимни, на хафа бўлишимни биламан. Халқаро молия эди-я, деб ичим куйса, буниси бюджет бўлибди-ку, деб хурсанд бўламан. Хуллас, талабаликдан қувилган куним талабалар сафига қабул қилингандим.
Менга яна кўп пул керак
Кўзим хира кўрарди. Одамларнинг юзини тиниқ кўрмасдим. Худди чаплашиб кетганга ўхшарди. Кўзойнакда ҳам қийналардим. Тошкентга қайтганимдан сўнг шифокорга кўриндим. Кўзимнинг томири ёрилай деб турибди экан. Менга яна кўп пул керак эди. Октябрда операция қилдиришим керак, унга эса 7 ярим миллион сўм кетаркан.
Мен кўр бўлиб қолишдан, шу хира кўриб турган дунёмни зулмат қоплашидан қўрқа бошладим. Официантликка ишга кирдим. Тушгача ўқиш, тушдан кейин ишга борардим. Ярим оқшомгача ишлаганимга дарсларда ухлаб қолардим. Уйқусираб мен жавоб бераман деб қўл кўтариб доскага чиққан вақтларим ҳам бўлган. Ҳамма куларди. Мен ҳам кулги билан енгиб кетардим.
Аввалига кунига 100 мингдан бора-бора 500 мингдан топа бошладим. Нима иш қилсам ҳам чин дилдан, маромига етказишга ҳаракат қиламан. Доктор айтган суммани белгиланган вақтгача топдим. Хурсанд бўлиб шифохонага югурдим. Кўзимни текширган доктор сизда кўрсаткичлар ўйнаяпти, операция қилолмаймиз, деди. Плюс-минусларим дам тушиб, дам ошиб кетарди. Нима бўлса ҳам операция қилинг, йўқса кўр бўлиб қоларканман-ку, дедим. Лекин шифокор кўнмади.
Мен ҳаётни ҳис қиляпман
Кейин бошқа жойга бордим. Доктор уч кун тайёрлаб операция қилишини, қорачиғимни каттартирганда кўрмай қолишим мумкинлиги, мен билан кимдир келиши кераклигини айтди. Онамни қишлоқдан чақиролмасдим, хуллас мен билан келадиган одам йўқ эди. Мен ўзим кетоламан, қилаверинг дедим.
Бошимни бекат устунларига уриб олганим, маршруткага қараб бу нечинчи рақамли автобус деганларим ҳеч эсимдан чиқмаса керак.
Шундай қилиб операция куни келди. Мени олиб кириб кетишди. Ҳаммасини ҳис қилиб турдим. Операциядан сўнг доктор кўзларимни очмасликни буюрди. Аста қараб кўрдим. Хонадагиларнинг юзи тиниқ кўринарди. Мен дунёни борича, рангларнинг чапланишисиз, бижир-бижирларсиз кўраётгандим.
Ўз ишимни бошлашим керак
Кичик бўлса ҳам ўз ишимни бошлашим керак эди. Ҳисобласам, 10 миллион пул йиғиб қўйибман. Бўлиб тўлаш шарти билан иккита музлаткич олиб, дўкон очдим. Тушган фойдага дарров дўконга нарса олиб келиб қўяман.
Бошланиши ҳамиша қийин бўлади, осонликча эришиладиган нарсанинг ўзи йўқ. Савдодан тушган пул товар айланмасига, ижара ҳақига етмай қоладиган вақтлар ҳам бўлади. Шаҳарда ижара ҳақи ҳам қиммат. Қолаверса, тушгача ўқишда бўламан.
Ўйлаб кўриб, дўконимни қишлоғимга кўчирмоқчи бўляпман. У ерда онам, укаларим савдо қилаверишади. Қишлоқ жойда савдо ҳам яхши бўлади, шаҳардагидек ҳар қадамда дўкон учрамайди.
Билим ва меҳнатни ўргатаман
Ўқишни тамомлашимга ҳам бир йил қолди. Устозларим магистратурада ўқишни давом эттиринг, сизни университетда олиб қоламиз, дейишяпти. Насиб қилиб шундай бўлса, келажакда фарзандларимга бу кунларга етиб келиш осон бўлмаганлигини айтиб бераман.
Болаларимни аввало меҳнат қилишга ўргатаман. Тил курсларига бераман. Инсон қийин кунларида, ёнида биронта ҳам дўсти қолмаганида меҳнат ва билими уни қутқаришига ўзим амин бўлдим. Болаларимни ҳам шундай тарбиялайман!
Чарос Маннонова суҳбатлашди.
