Alyaskadagi uchrashuv. Sammitdan nimalarni kutish mumkin?

Tramp Putinni Alyaskaning eng yirik shahri – 300 mingga yaqin aholi istiqomat qiluvchi Ankorijdagi Elmendorf-Richardson harbiy bazasida qabul qiladi.

Rossiya prezidenti yordamchisi Yuriy Ushakov bir kun avval muzokaralar mahalliy vaqt bilan 15 avgust kuni 11:30 da (Toshkent vaqti bilan 16 avgustga o‘tar kechasi) boshlanishi rejalashtirilganini aytgandi: dastlab Putin va Tramp yuzma-yuz uchrashadi, keyin esa delegatsiyalar ishtirokida «beshga besh» formulasi bo‘yicha uchrashuv o‘tkaziladi.

Rossiya delegatsiyasi tarkibidan Ushakov, tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov, mudofaa vaziri Andrey Belousov, moliya vaziri Anton Siluanov hamda prezidentning maxsus vakili Kirill Dmitriyev o‘rin olgan.

Istanbuldagi uchrashuvlarda Rossiya delegatsiyasiga rahbarlik qilgan Vladimir Medinskiy esa muzokarachilar orasida yo‘q.

Amerika delegatsiyasi tarkibi ham ma’lum: Tramp bilan Alyaskaga quyidagilar yo‘l oladi: davlat kotibi Marko Rubio, maxsus vakil Stiven Uitkoff, savdo vaziri Hovard Lyutnik, Markaziy razvedka boshqarmasi direktori Jon Retkliff hamda moliya vaziri Skott Bessent.

Tramp va Putin uchrashuv boshlanishidan oldin jurnalistlar qarshisida ko‘rinish berishi, keyin esa muzokaralar yakunlari bo‘yicha qo‘shma konferensiya o‘tkazishi kutilmoqda.

Qanday takliflar bo‘lishi mumkin?

2021 yildan beri birinchi marta AQSh-Rossiya oliy darajadagi sammitini o‘tkazish to‘g‘risidagi kelishuv o‘tgan hafta AQSh prezidentining maxsus vakili Stiv Uitkoffning Vladimir Putin bilan uchrashuvi natijasi bo‘ldi.

Uitkoff Moskvaga 6 avgustda uchib kelgan, 8 avgustda esa AQSh prezidenti iyul oyi oxirida e’lon qilgan ultimatum muddati tugashi kerak edi. O‘shanda Tramp Putin bilan bir qator samarasiz telefon suhbatlaridan so‘ng Rossiya yetakchisidan hafsalasi pir bo‘lganini va unga haqiqatan ham tinchlik istayotganini ko‘rsatish uchun 10 kun vaqt berishini aytgandi.

Aks holda, Tramp AQSh Rossiyaga qarshi yangi sanksiyalar joriy etishi, shuningdek, uning savdo hamkorlariga qarshi «juda og‘ir tariflar» qo‘llashi bilan tahdid qildi.

Biroq Uitkoffning Putin bilan uchrashuvidan keyin Trampning ritorikasi yana yumshadi. U Moskvadagi muzokaralarni «juda samarali» deb atadi va o‘zining maxsus vakili «sezilarli yutuqlarga erishgani»ni aytdi.

O‘z navbatida, Rossiya prezidenti yordamchisi Ushakov Kreml Uitkoffdan «juda ma’qul taklif» olganini aytdi.

Bu qanday taklif bo‘lgani, hozircha tushunarsiz.

Trampning Putin bilan uchrashuvi Alyaskada bo‘lib o‘tishi e’lon qilinishidan biroz oldin AQSh prezidenti Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi kelishuv qandaydir hududlar almashinuvini nazarda tutishi mumkinligini aytgandi. 11 avgust kuni AQSh prezidenti o‘z bayonotini takrorlab, bu «ayirboshlash»da Ukraina uchun ham salbiy, ham ijobiy jihatlar bo‘lishini qo‘shimcha qildi.

Ertasi kuni Daily Telegraph gazetasi Ukraina allaqachon egallab olgan hududlarini Rossiyaga berishga rozi bo‘lishi mumkinligi, bu esa Donetsk, Luhansk, Zaporijjya va Xerson oblastlarining bosib olingan hududlari, shuningdek, anneksiya qilingan Qrim ustidan haqiqiy nazoratni ruslarga topshirishni anglatishini yozdi.

Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy Daily Telegraph maqolasiga izoh berar ekan, «axborot maydoni qanday tayyorlanayotganini tushunish uchun yetarlicha tajribali odam» ekanini ta’kidladi: «[G‘oya o‘rtaga] tashlanmoqda: „Ukraina almashishga tayyormi...“ Keyin u yoki bu odamlar, fuqarolik jamiyati, blogerlar, jurnalistlar, aholining reaksiyalariga qarashadi».

Zelenskiy Kiyev mamlakat sharqidan qo‘shinlarni olib chiqishni talab qiladigan kelishuvga rozi bo‘lmasligini aytib, bu Ukrainani ushbu hududdagi keng ko‘lamli mudofaa chizig‘idan mahrum qilishi va Rossiyaga kelajakda mamlakat ichkarisiga kirish imkoniyatini osonlashtirishini ta’kidladi.

U hududiy masalalarni o‘t ochish to‘xtatilib, Ukraina xavfsizlik kafolatlarini olgandan keyingina muhokama qilish mumkin bo‘lishini ta’kidladi.

Wall Street Journal ma’lumotlariga ko‘ra, Uitkoff yevropalik ittifoqchilari bilan telefon suhbatlaridan birida ularga Rossiya ikki bosqichli kelishuv taklifini bildirganini aytgan. Birinchi bosqich Ukraina qo‘shinlarini Donetsk oblastidan olib chiqib ketish va front chiziqlarini muzlatishni nazarda tutadi, ikkinchisida esa Putin va Tramp yakuniy tinchlik rejasini kelishib oladi, u keyinchalik Zelenskiy bilan muhokama qilinadi, deya xabar bergan Yevropa rasmiylari anonimlik sharti bilan.

WSJ ma’lumotlariga ko‘ra, Yevropa davlatlari va Ukraina AQSh vitse-prezidenti Jyey Di Vens, davlat kotibi Marko Rubio va Trampning maxsus vakillari Uitkoff hamda Kit Kellogga tanishtirilgan javob taklifini taqdim etgan.

U quyidagilardan iborat: birinchidan, avvalo o‘t ochishni to‘xtatish, shundan keyingina hududlarni almashish; ikkinchidan, yon berishlar ikkitomonlama bo‘lishi kerak – agar Ukraina Rossiyaga qandaydir hududlarni bersa, Rossiyadan boshqalarini oladi. Xususan, agar Ukraina Donetsk oblastini to‘liq tark etadigan bo‘lsa, buning evaziga Rossiya qo‘shinlari Zaporijjya va Xerson oblastlarini tark etishi kerak, deydi nashr manbalari.

Rossiya Donetsk, Luhansk, Zaporijjya va Xerson oblastlari hududlarini o‘ziniki deb biladi va buni o‘z Konstitutsiyasida mustahkamlab qo‘ygan, endi bu dalil Rossiya rasmiylari tomonidan ushbu hududlarni Ukrainaga qaytarib bo‘lmasligi sababi sifatida keltirilmoqda.

Siyosatshunos Tatyana Stanovaning fikricha, Putin quyidagi sxemani taklif qilishi mumkin: Rossiya qo‘shinlarini Xarkiv, Dnipropetrovsk va Sumi oblastlaridan olib chiqish, Ukraina esa Donetsk va Luhansk oblastlaridan chiqib ketishi, Zaporijjya va Xerson oblastlaridagi to‘qnashuv liniyalarini muzlatish.

Bundan tashqari, hozircha hech narsa Putin o‘zining asosiy maqsadlaridan birortasidan voz kechishga tayyorligini ko‘rsatmadi – bular Ukrainaning NATOga qo‘shilishdan bosh tortishiga erishish, uni demilitarizatsiya qilish, shuningdek, «denatsifikatsiya», ya’ni Kreml «natsistlar» deb hisoblagan amaldagi prezident, hukumat va parlamentni hokimiyatdan chetlatish.

Oq uyda ham, Kremlda ham kelishuv tafsilotlari haqida OAVda tarqalgan xabarlarga izoh berilmadi. Oq uy matbuot kotibi Kerolayn Livitt Alyaskada bo‘lib o‘tadigan sammit «tinglash qobiliyati mashqi»ga aylanishi ko‘zda tutilganini aytdi.

Yevropadan ogohlantirish

Chorshanba kuni Alyaskadagi sammit natijalarini oldindan taxmin qilish qiyinligidan xavotirlangan Yevropa yetakchilari Tramp bilan onlayn-uchrashuv o‘tkazdi, Zelenskiy esa unda ishtirok etish uchun Berlinga safar qildi.

Yevropa yetakchilari Trampning jahlini chiqarmaslikka harakat qilib, uning tinchlik tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashlarini eslatishgan, ammo shu bilan birga Ukraina kelajagiga oid har qanday kelishuvlar faqat uning ishtirokida muhokama qilinishi kerakligini ta’kidlagan.

Yevropaliklar bu uchrashuv Trampning Putin bilan bo‘lajak muzokaralarini hech bo‘lmaganda qisman muvozanatlashtirishiga va ularga AQSh prezidentiga Kiyev manfaatlariga zarar yetkazadigan sulh tuzish qanday oqibatlarga ega bo‘lishi mumkinligini bildirish imkoniyatini berishiga umid qilishdi.

Ular buni to‘liq uddalashdimi yoki yo‘qmi, aytish qiyin. Umuman olganda, Tramp bilan suhbat haqida yevropaliklar ijobiy fikr bildirishdi.

Yevrokomissiya rahbari Ursula fon der Lyayyen AQSh prezidenti bilan suhbatni «juda yaxshi» deb atadi, virtual uchrashuv tashkilotchisi, Germaniya kansleri Fridrix Mers esa «Ukrainada tinchlik o‘rnatilishiga umid borligi»ni aytdi.

Trampning o‘zi ham Yevropa yetakchilari bilan «juda yaxshi suhbat» o‘tkazganini ma’lum qildi va agar Alyaskada Putin bilan sammit muvaffaqiyatli o‘tadigan bo‘lsa, Rossiya va Ukraina prezidentlari ishtirokida uch tomonlama uchrashuv o‘tkazishni taklif qildi.

Agar Putin o‘t ochishni to‘xtatishga rozi bo‘lmasa, Rossiyani «juda jiddiy oqibatlar» kutmoqda, deya yana bir bor tahdid qildi AQSh prezidenti.

Chorshanba kuni kechqurun Amerikaning NBC News telekanali anonim suhbatdoshlariga tayanib, Tramp onlayn sammit chog‘ida Zelenskiy va Yevropa yetakchilarini Putin bilan hududiy masalalarni muhokama qilmoqchi emasligi va faqat o‘t ochishni to‘xtatishga erishishga e’tibor qaratishi haqida ishontirganini xabar qildi.

Shu bilan birga, Yevropa vakillarining ayrimlari AQSh prezidenti bilan suhbatdan so‘ng Tramp «Putin bilan uchrashuvi natijalariga unchalik optimizm bildirmayapti», degan xulosaga kelishdi, deya xabar berdi NBC manbalari.

Putin allaqachon yutuqdami?

Ko‘plab tahlilchilar ta’kidlaganidek, G‘arbning Putinni izolyatsiya qilishga uzoq urinishlaridan so‘ng Tramp uni AQShda qabul qilishining o‘zi – Rossiya rahbarining kichik g‘alabasidir.

«Putin bu sammitdan xohlagan birinchi narsasiga allaqachon ega bo‘ldi. Aynan aytadigan bo‘lsak – e’tirof. Rossiya yetakchisini izolyatsiya qilishga urinishlar muvaffaqiyatsizlikka uchragani dunyoning eng qudratli davlati bo‘lmish AQSh tomonidan tan olinishi. Endi Moskva Rossiya yana jahon siyosatining asosiy stoliga qaytganini da’vo qilishi mumkin», – deydi BBC’ning Rossiya bo‘yicha bo‘limi muharriri Stiv Rozenberg.

Sammit Alyaskada o‘tkazilishida tarixiy ramziy ma’no ham bor, deydi Rozenberg. Uning fikricha, XIX asrda Alyaska chor Rossiyasi tomonidan AQShga sotilgani Moskva tomonidan XXI asrda ham davlat chegaralarini kuch bilan o‘zgartirish mumkinligini oqlash uchun foydalanilmoqda.

Bu vaqtda frontda Rossiya qo‘shinlarining Ukraina qurolli kuchlariga bosimi kuchaymoqda. AQSh-Rossiya sammitidan bir necha kun oldin bir vaqtning o‘zida bir necha uchastkada Ukraina harbiylarining ahvoli sezilarli darajada yomonlashdi.

Ikki tomondagi manbalarga ko‘ra, Rossiya qo‘shinlari Pokrovskdan shimolga to‘satdan zarba berib, Ukraina pozitsiyalariga birdaniga 10 kilometrga kirib borgan. Bundan tashqari, boshqa qator yo‘nalishlarda ham rossiyaliklarning oldinga siljishi qayd etilgan.