Анвар қорининг ўғли билан суҳбат: Суиқасд уюштирилган кеча ва кутилмаган инсульт тафсилотлари

Инсон умри шу қадар қисқа ва кутилмаган вазиятларга бойки, эрта бир кун нима бўлиши, қандай синов ё мукофотлар келишини билиб бўлмайди. Ҳаёт чиғириқлари Ҳақ йўлини танлаган, зиёли инсонларни ҳам синовдан ўтказади, дард билан сийлайди. Анвар қори Турсунов ҳам кўп синовларни бошдан ўтказди. 51 ёшида кўксига қадалган тўққиз тиғни мардонавор қаршилади, Яратганнинг инояти ила оёққа туриб, ўз вазифасини давом эттирди. У қарши кучларнинг дўқ-пўписаларидан қўрқмади. Шу боис ҳам халқ орасида обрў-эътибор топиб, миллионлаб мусулмонларни Ҳақ йўлига даъват этди. Қанча инсонларнинг ҳаётига хотиржамлик олиб киргани, қалбини иймон нури ила ёритгани фақат Яратганга аён.

Анвар қори Турсуновнинг зурриёди Зиёвуддин Турсунов отаси билан боғлиқ хотиралари ҳақида сўзлаб берди.

– Зиёвуддин, бугунги суҳбатимизга қимматли вақтингизни аямай ташриф буюрганингиз учун ташаккур. Охирги ойлар сиз ва яқинларингиз учун ниҳоятда қайғули бўлди. Ҳақ ўлим падари бузрукворингизни бу ҳаётдан олиб кетди. Энг ёмони, у инсон оғир хасталикка чалинганда ҳам миш-мишларнинг кети узилмади. Дадангиз буларни қандай қабул қилди?

– Бисмиллаҳир раҳмонир раҳийм! Дадамнинг ўлимлари биз ва мухлислари учун кутилмаган зарба бўлди. Яратганнинг иродаси экан, кутилмаганда инсультга чалиниб, икки ойлик даволанишлардан сўнг вафот этдилар. Баъзи интернет нашрлари ёзганидек ёки айримлар айтганидек, дадам тилла соат ҳақидаги гап-сўзлар туфайли хасталикка чалинди деб ҳисобламайман. Бу гаплар кўнгилларини ранжитди, аммо ҳақиқат раддияда айтилгандек бўлгани учун куйиб-пишмадилар.

Қон босимлари аввал ҳам кўп безовта қилиб турарди. Мартда кутилмаганда тоблари қочди. Шифокорлар кўрикдан ўтказиб, инсульт ташхисини қўйишди.

– Инсон ўлимини олдиндан ҳис қилади деган фикр диний адабиётларда ҳам қайд этилган. Дадангизда ҳам ўлимдан олдин бирор ўзгаришни пайқадингизми?

– Одамзод хом сут емган банда экани кўп бор панд беради. Рости, ўша пайт дадамдаги ўзгаришларни кўргандим, аммо англамагандим. Дадам раҳматли инсультга чалинишдан аввал икки ҳисса кўп ишлайдиган, тезроқ улгуриб қолай дейдиган бўлиб қолганди. Ҳозир дадамнинг ҳаётлик чоғларини эсласам, ўша ойлардаги шиддатлари кўз олдимда намоён бўлади.

– Тилла соат машмашаси анча пайтгача халқ оғзидан тушмади. Ижтимоий тармоқларда турли гап-сўзлар болалади. Воқеа аслида қандай бўлганди?

– Ҳақиқатан ҳам, гап-сўзлар урчиб кетганидан сўнг дадам раҳматли раддия беришга ва инсонларни ҳақиқатдан воқиф этишга қарор қилдилар. Қўлларидаги соат тилла эмас, оддий темирдан ишланганди. Уни ҳам мухлисларидан бири жума намозидан сўнг соатларининг бурагичи чиқиб кетганини кўргач, совға қилган экан. Дадам бу соатни чиройи учун эмас, тартиб сонлари катта-катта қилиб ёзилгани учун тақарди. Афсуски, нотўғри гумонга бориш, воқеанинг аслиятини билмай туриб, тилига эрк бериб юбориш жуда ёмон оқибатларга олиб келади. Гап-сўзларга нуқта қўйиш ва инсонларни гуноҳдан қайтариш мақсадида дадам раддия беришга қарор қилгандилар.

– Ҳеч бир инсонни оила аъзоларидек билиш, ўрганиш қийин. Шу ўринда болалигингизда отангиз билан боғлиқ воқеаларни эсланг. Муҳтарам зот оилада яқинлар даврасида қандай инсон эди?

– Дадам раҳматли табиатан оғир-босиқ, ҳар бир ишга вазминлик билан ёндашадиган инсон эди. Оилада уч ўғил, икки қизга таълим-тарбия бердилар. Биз ҳам бола бўлганмиз, шўхлик қилиб, хато қилардик. Шундай вазиятларда ҳам дадам баъзи оталар сингари қўли ё оғзига эрк берадиган инсон эмасди. Тарбияни гап билан эмас, амалда кўрсатиб беришга интиларди. Жуда кичиклигимиздан бошлаб қалбимизни ислом нури ва дунёвий фанлар жилоси билан тўлдиришга ҳаракат қиларди.

– Илмли инсонларнинг бошқалардан фарқли жиҳати шундаки, улар жаҳлни жиловлай олишади. Сир бўлмаса, дадангиз ғазаб отига минганда ўзларини қандай тутарди?

– Оилада ҳар қандай вазият бўлади. Дадам жуда сабрли, вазмин инсон эди. Бирор нарсадан ранжиса, ранжиганини ҳам мулойимлик билан айтарди. Бирор марта болаларга бақиргани, уриб, сўкканини эслолмайман. Аёлларга, айниқса, онамизга-ку оғир гап айтмасдилар. Жаҳл келганда бирор юмуш билан шуғулланиб, ҳовури босилгач, бирор ибратли воқеани айтиб, айбимизни тушунтиришга ҳаракат қилардилар.

– Анвар қори Турсунов аслида филолог, нашриётларда муҳаррир лавозимида ишлаган. Бир муддат Ўзбекистон Фанлар академияси, Ёзувчилар уюшмаси каби даргоҳларда фаолият юритган. Демак, болаликдаги қизиқишлари ижодга яқин бўлган, шундайми?

– Дадам илмли инсонлар қўлида тарбия топган, бобо-бувиларидан диний илмни олган. Болаликдан намозни канда қилмай, диний адабиётларга қизиққан, шу билан бирга, адабиётга қизиқишлари ҳам юқори эди. Ҳозирги Ўзбекистон Миллий университетининг «Ўзбек тили филологияси» факультетида таҳсил олиб, фаолиятларини 1981 йили «Ёшлик» журналида муҳаррирлик лавозимида ишлашдан бошлаганлар. Ундан кейин Фанлар академияси ҳамда Ўзбекистон Ёзувчилари уюшмаси қошидаги Таржима ва адабий алоқалар маркази Шарқ адабиёти бўйича катта муҳаррир лавозимида ишлаган. 1999 йили диний нашриётга ишга киргач, фаолиятлари ҳам бевосита дин билан боғланиб кетди.

– Эшитишимизча, дадангиз авваллари мақола, ҳикоя, ҳатто шеърлар ҳам ёзиб турган экан. Нега уларни бирор марта оммага тақдим этмаганлар?

– Балки, бунга вақт ё имкони бўлмагандир. Аммо дадам ҳақиқатан ижодни қадрлайдиган, диний адабиётлар қаторида бадиий асарларни ҳам мутолаа қилувчи инсон эдилар.

– Ўн йиллар муқаддам Анвар қорига ўз хонадони остонасида уюштирилган суиқасд ҳеч кимнинг ёдидан чиқмайди. Бу кунларни эслаш сиз учун қанчалик оғир бўлмасин, унутиб ҳам бўлмайди. Бу кунни қандай эслайсиз?

– Бу машъум воқеа 2009 йил 29 июнда содир бўлганди. Ўша оқшом дадам иккимиз ҳовлида ўтириб, Ҳазрати Мир Алишер Навоийнинг асарларини мутолаа қилардик. Кеч тушган, соат миллари ҳам тунги 11ларга яқинлашиб қолганди. Эшик қўнғироғи чалинди. Кечаси ҳам бирор мурожаат юзасидан келувчилар кўп бўлгани учун бу ҳол бизни ажаблантирмади. Эшикни очсам, остонада 27 – 30 ёшлардаги йигит турарди. Ҳол-аҳвол сўрашгач, дадамда иши борлигини айтди. Уйга кириб, дадамга бир йигит сўраб келганини айтдим. «Китобларни йиғиштириб, хонамга олиб кириб қўйинг», деб дадам қўлимга китобларни тутди. Ичкари уйга кириб кетдим, дадам эса эшикка чиқди. Китобларни жавонга тахлаётганимда шовқин эшитилди, аммо бу қандай овозлигини англолмадим. Кўп ўтмай бобом раҳматлининг овози эшитилди, ҳовлига отилиб чиқдим. Ўша манзара ҳалигача кўз олдимдан кетмайди. Оппоқ кийими қонга бўялган, аранг оёқда турган дадам... (бироз сукутдан сўнг) Кейинроқ билишимча, дадамни сўраб келган йигит ёлғиз эмаскан. Дадам дарвозани очганида танасининг 9 жойига пичоқ уриб, остонага ўтқизиб кетишган экан. Дадам аранг ўрнидан тургани, дарвозани қулфлаб (балки, оила аъзоларининг тинчлиги учун ўзида куч топгандир), сўнг оталари раҳматлининг хоналари эшигини тақиллатган экан. Ишонасизми, бу воқеалар кўз олдимдан кино тасмасидай бирин-кетин ўтади. Амакиларим ярим тунда дадамни шифохонага олиб боришгани, жарроҳлик амалиёти жуда узоқ вақт давом этгани... Яратганнинг инояти ила узоқ даволанишлардан сўнг дадам оёққа турди.

– Истаймизми-йўқми, хаёл кишини турли кўчаларга олиб киради. Дадангиз ҳам жиноятчиларни бу ишга нима мажбурлагани, нега айнан Анвар қори вазиятнинг жабрдийдаси бўлгани ҳақида ўз фикрларини айтганми?

– Бу ҳақда дадам билан жуда кўп гаплашганмиз. 2009 йилда ўн йил аввалги, яъни 1999 йил февраль воқеаларига сабаб бўлган кучларнинг ҳовури босилмаганди. Дадам сиёсатни тушунган, диний илмдан ташқари дунёвий билимларни ҳам ўзлаштирган инсон бўлгани учун бу вазиятга ҳамиша холисона фикр билдирарди. Кескин фикр юритиб, йўлдан адашган, динни ниқоб қилган кимсаларга эргашиб қўлини қонга ботираётган инсонларга кўп танбеҳ берарди. Табиийки, бу нарса ҳаммага ҳам ёқмайди...

– Шахсан менда бошқа тахмин ҳам бор. 2008/09 йиллари «Ўзбекистон» телевидениесида Анвар қори Турсуновнинг «Ҳидоят сари...» кўрсатуви эфирга узатиларди. Уни миллионлаб томошабинлар томоша қиларди. Балки, диний кучлар одамларни қўрқитиш учунгина Анвар қорининг машҳурлигидан фойдаланишгандир?..

– Дадам ҳам бу фикрни инкор этмасди. Аммо бундай ваҳшийликка қўл урган кимсаларнинг хаёлида нима бўлгани ёлғиз Яратганга аён. Улар ўз жазоларини ўташмоқда.

– Дадангиз жиноятчи билан учрашганлари ҳақидаги гаплар қанчалик рост?

– Дадам раҳматли охирги судда иштирок этиб, жиноятчи йигит билан суҳбатлашганлар. Суддан сўнг уйга қайтаётиб: «Бундай манқурт инсонлардан яхшилик кутиб бўлмайди. На диний, на дунёвий билими бор инсон ҳар қандай разилликка қўл уролади», деб куйиниб гапирганди. «Мен уларни кечирдим, Аллоҳ ҳам гуноҳларини мағфират айласин, Ўзи инсоф берсин», деган гапларини кўп бора эшитганман. Энг ёмони, жиноятни содир этган йигитларнинг иккиси ҳам бир хонадоннинг фарзандлари экан. Ака-укалар 18 йилга озодликдан маҳрум этилишди. Ортларидан яқинлари бўзлаб қолгани, икки ўғилнинг қилмиши ортидан адо бўлишгани аниқ. Яратган ҳар биримизни шундай ноқобил, носолиҳ фарзандлардан асрасин! Ўзи инсофу иймон берсин!

– Анвар қори давлатимиз раҳбарлари билан мунтазам мулоқот қилиб турарди. У кишининг юртимиз равнақи йўлидаги чиқишларини кўп эшитганмиз. Биринчи Президентимиз билан ва давлатимизнинг ҳозирги раҳбари билан учрашувларга оид хотиралари ҳақида сўзлаб берсангиз.

– Дадам раҳматли ҳеч қачон сиёсатга беэътибор эмасди. Давлатдаги сиёсий устунликсиз бошқа соҳалар, хусусан, динда ҳам хотиржамлик бўлмайди деб ҳисобларди. Биринчи ва амалдаги Президентимиз ҳақида ҳам фақат яхши гаплар айтганлари, улар билан бўлган турли учрашувлардан мамнун ҳолда қайтганларига кўп гувоҳ бўлганмиз.

Дадам вафот этган маъраканинг учинчи куни кутилмаганда муҳтарам Президентимиз Шавкат Миромонович хонадонимизга ташриф буюриши ҳақида хабар келди. Давлатимиз раҳбари хонадонимизга келиб, барча оила аъзоларимизга ҳамдардлик билдирдилар. Бундай юксак ҳурмат кўнглимизни тоғдек кўтарди.

– Қорилик масъулияти юқори эканини кундек равшан. Дадангиз телевидение ё жума намозидаги маърузаларга қандай тайёргарлик кўрардилар?

– Ўқишни яхши кўрадиган инсон эдилар. Хонадонимизга ҳар ҳафта 5-6 турдаги газета-журналлар келарди. Йил бошидаёқ обуна бўлиб, аввал ўзлари ўқиб, сўнг бизга берардилар. Китобларни-ку айтмаса ҳам бўлади. Жавонлари тўла китоб бўлса-да, китоб совға қилишса, қувониб кетардилар. Бирор маърузага тайёргарлик кўришдан аввал китоб варақлаб, қоғоз қоралайдиган одатлари бор эди.

– Ислом поклик ва софлик дини бўлса-да, унда ҳам нохолислик, адолатсизлик учраб туради. Анвар қори Турсунов анча йил Тошкент шаҳри имом-хатиби лавозимида фаолият юритди. Дин вакиллари орасидаги адолатсизлик борасида қандай фикрда эдилар?

– «Адолатсизлик бор ерда ривожланиш ҳам, барака ҳам бўлмайди», дердилар. Халқ дардини ҳамиша эшитар, муаммоларига ечим излашга интилардилар.

– 3-4 йил аввал диний қўмиталар муқаддас ҳаж сафарига «шапка» пули эвазига ёки таниш-билишлик асосида мусулмонларни юборишаётгани ҳақидаги хабарлар тарқалиб кетди. Ҳатто бу бўйича тергов ишлари ҳам олиб борилди. Бу гапларнинг бир учи ўша пайтда Анвар қорига ҳам теккани аниқ...

– Очиғи, бу масалада дадам қандай муносабат билдирганлари менга қоронғи. Ишончим комилки, дадам адолатсизликка ҳеч қачон бепарво эмасди.

– Илмли қори хонадонида туғилган, диний тадбирларда иштирок этган инсонсиз. Айтинг-чи, айрим қориларнинг ўзига «ставка» белгилаб олишига қандай фикр билдирасиз?

– Биласизми, бирор инсон ҳақида ёмон хаёлга бориш, хулоса чиқариш осон. Дадам ўта камтарин инсон эдилар. Ҳатто тилла соат масаласига раддия бераётганда ҳам «Мен бадавлат одам эмасман, ҳозир ҳам отамнинг уйида, уч сотих жойда тураман. Ўзим бир дона уй ҳам қурмаганман. Ким хоҳласа, келиб кўрсин. «Шу ерда турасизми, қори ака?» деб ҳайрон бўлади одамлар. Беш болам бор, онамни боқаман. Менда «BMW» йўқ, оддий «Captiva»нинг эски нусхаси бор-ку, шу бор. Шуни ҳам тижорат билан шуғулланадиган ўғлим олиб берган», деган эди. Айрим инсонлар фалон куни тадбиримиз бор, маъруза ўқиб беринг деб, эшигимизга келишарди. Ундан аввал қилинган илтимос бўлса, ўша инсонни умидвор қилмай, очиғини айтарди. Буни эса баъзилар тўғри, айримлар нотўғри тушунишади. Қарабсизки, қориларнинг «ставка»си ҳақидаги бўлмағур гаплар урчиб кетади.

Уйимизга бирор тадбирга таклиф этиб, суҳбат сўнгида: «Закалати ёки хизмат ҳақи қанча бўлади?» деб сўрашганда, дадамнинг жаҳллари чиқиб кетарди. «Аллоҳ хоҳласа, борамиз!» дея гапни қисқа қиларди дадам.

– Нега сиз ё ака-укаларингиз дадангизнинг ишини давом эттирмаяпсизлар?

– Нуриддин акам билан мен тижорат соҳасида фаолият юритамиз. Гулноза опам билан Низомиддин акам молия бўйича таҳсил олиб, ҳозир банкда фаолият юритишади. Синглим Муборак эса касб-ҳунар коллежида таҳсил олди. Ҳаммамиз диний илмга эгамиз, дадам раҳматли барчамизнинг илмли инсон бўлишимизни истаганлар. Мен болалигимдан дадам билан бирга юриб, фаолиятлари билан яқиндан таниш бўлганман. Қориликка иштиёқим баланд, кун келиб дадамнинг фаолиятларини давом эттириш ниятидаман. Фақат бунинг учун ҳали кўп ўқишим, ўрганишим керак.

– Илоҳим, ниятингизга етинг! Сиз ҳам инсонларни эзгуликка чорлайдиган, фикри теран, закий қори даражасига етинг. Оилангизга эса тинчлик-хотиржамлик тилаймиз.

Наргиза МУРОДОВА суҳбатлашди