Бугун, 7 сентябрь куни Теҳрондаги саммитда Россия, Эрон ва Туркия президентлари Суриянинг Идлиб вилоятидаги қуролли можарони ҳал этишга ҳаракат қилиб кўришади. Башар Асад армияси Россия ва Эрон кўмаги билан бу ҳудудга бостириб киришга ҳозирланмоқда, Туркия эса бундай ҳарбий амалиёт бошланишига қарши чиқмоқда.
Айни вақтда Башар Асад ҳарбийлари Фротдан ғарбда жойлашган, мухолифат назоратида қолаётган бу охирги вилоятга яқинлашиб келмоқда. Ҳужум бошланиши ҳақида икки ҳафта муқаддам илк хабарлар тарқалганди. Лекин ҳозирча бу қонли амалиёт бошланганича йўқ. Таҳлилчиларнинг фикрича, бунга Туркиянинг позицияси сабаб бўлмоқда.
Идлиб Сурия шимоли-ғарбида жойлашган ва Туркия билан умумий чегараларга эга ҳисобланади. 2017 йил сентябрида Туркия, Эрон ва Россия ўртасида тузилган келишувга кўра, айнан Туркия ушбу ҳудуддаги хавфсизлик учун кафил давлат этиб танланган. Ўшанда Суриянинг бошқа ҳудудларидаги мухолифатчилар оилалари билан бирга шу ҳудудга кўчирила бошланганди.
2017 йилда белгилаб олинган 4та деэскалация зонасидан 3тасида Башар Асад армияси назорат ўрнатиб бўлди, энди Идлиб мухолифат қўлида қолаётган ягона вилоятдир.
Идлибга ҳужум ғарб давлатлари ҳамда БМТнинг қаршилигига ҳам дуч келган. БМТнинг Сурия бўйича махсус вакили Стефан де Мистура эҳтимолий ҳужум ортидан ҳудудда йирик гуманитар инқироз юзага келиши мумкинлигидан огоҳлантирган.
Туркия нимадан қўрқади?
Туркия Ташқи ишлар вазири Мавлуд Човушўғли шу ҳафтада Идлибга ҳужум минтақада гуманитар вазиятни беқарорлаштириши мумкинлигини айтиб ўтди. У Туркия Теҳрон саммитида бу ҳудудда ўт очишни тўхатиш бўйича эришилган сулҳ бузилмаслигига эришиш учун ҳаракат қилишини билдирди.
Вазирнинг сўзларига кўра, Россия авиациясининг 4 сентябрь куни Идлибдаги ҳужумидан сўнг Туркия томони Россияга бу ҳужум хато бўлганини уқтирган.
Туркия бу вилоятда вазият беқарорлашуви ортидан ўз ҳудудига яна юз минглаб қочқинлар кириб келишидан хавфсирайди. Айни вақтда Идлибда 3 миллионга яқин киши истиқомат қилади. Бундан ташқари, расмий Анқара чегара ҳудудида жойлаштирилган ва Сурия озодлик армияси жангчилари билан ҳамкорликда курдларга қарши ҳужумлар учун ташкил этилган плацдармлари хавфсизлиги ҳақида ҳам қайғурмоқда.
«Музокаралар столида Туркия дипломатик қудратини намойиш этиши ва Идлибда тинчлик сақлаб қолинишига эришмоғи лозим», деганди Човушўғли Теҳрон саммити арафасида.
«Анқара Идлибдаги амалиёт Туркиянинг Сурияда эришган барча натижаларини йўққа чиқаради деб ҳисоблайди... Анқара террорчи гуруҳларни бу ҳудудни тарк этишга кўндиришга уриниб кўриши мумкин», дейилади Туркиядаги «Ватан» нашрида эълон қилинган материалда.
Идлибда Туркиянинг қандай кучлари бор?
Шу йилнинг майида Туркия Идлиб бўйлаб, Асад армияси ва мухолиф кучлар ўртасидаги ҳудудда 12та кузатув постларини жойлаштирди.
Бу постлар қандайдир кузатув миноралари эмас, уларнинг ҳар бири зирҳли автомобилларга эга механизациялашган роталарга эга.
«Буларнинг ҳар бири кичик ҳарбий базалардир», дейди ҳарбий эксперт Жонатан Маркус.
Асад ва унинг иттифоқчилари нима истайди?
Башар Асад ва унинг ҳарбийлари учун ҳозирда ҳам сиёсий, ҳам ҳарбий нуқтаи назардан Фротнинг ғарбий қисмидаги душманларнинг охирги йирик уясини йўқ қилиш муҳим аҳамиятга эга ҳисобланади (Фротдан шарқдаги ҳудудлар АҚШ билан иттифоқчи ҳисобланадиган курдлар назоратида бўлиб турибди).
Россия Ташқи ишлар вазири Сергей Лавров ва бошқа расмийлар воситасида Идлибдаги жангариларни йўқ қилиш учун бу ҳудудда ҳарбий амалиёт ўтказиш лозимлиги бўйича позициясини маълум қилмоқда.
Идлибни ким назорат қилади?
БМТ ҳисоб-китобларига кўра, Идлибда айни вақтда турли гуруҳларга мансуб бўлган 12 мингга яқин жангари мавжуд.
Бундай гуруҳларнинг энг йириги «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» ҳисобланади. Бу гуруҳ «Жибҳат ан-Нусра» парчалангач, унинг ўрнида ташкил этилганди.
2017 йил ёзида «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» Идлибнинг катта қисмида назорат ўрнатганди.
Идлибда ҳаракатланувчи яна бир гуруҳ - шу йил бошида ташкил топган «Ҳуррас ад-Дин» гуруҳидир. Ташқи кузатувлар фикрича, бу гуруҳ «Ал-Қоида»нинг маҳаллий филиали сифатида ташкил этилган.
Идлибдаги «Миллий озодлик фронти» ҳам катта таъсир кучига эга. Бу гуруҳ радикал диний кучлар ва Асад режимига қарши бошқа майда гуруҳлардан таркиб топган. Бу гуруҳни Туркия фаол қўллаб-қувватлаши айтилади.
Бу гуруҳларнинг барчаси Башар Асадга ён бермоқчи эмас ва охирига қадар Идлибни ҳимоя қилишга аҳд қилишган.
Кимёвий ҳужум эҳтимоли
Август ойи охирида Россия Мудофаа вазирлиги Идлибда кимёвий ҳужум уюштиришга тайёргарлик кўрилаётганини маълум қилди. Россиянинг БМТдаги доимий вакили Василий Небензя кимёвий моддалар «Оқ каскалилар» орқали Идлибга етказиб берилганини айтди.
6 сентябрь куни БМТ Хавфсизлик кенгаши Суриядаги муаммолар бўйича йиғилиш ўтказди. Унда АҚШнинг БМТдаги доимий вакили Никки Хейли агар Идлибда кимёвий қурол қўлланса, америкалик ҳарбийлар бунга жавоб қайтаришидан огоҳлантирди.
«Бизда Асадга ва Сурияда кимёвий қурол ишлатишга уринадиган барча томонлар учун хабар бор. Мен кейинги 18 ой ичида Сурияда кимёвий қурол қўлланса, АҚШ жавоб қайтариши ҳақида икки марта ваъда бердим. АҚШ маъмурияти икки марта ҳам ваъдани бажарди. Асад режимига, уни қўллайдиган россиялик ва эронлик ҳамкорларига АҚШ жим турмаслигидан умид қилмасликни маслаҳат бераман», деганди у.
АҚШ давлат котибининг Сурия масаласи бўйича махсус вакили Жеймс Жеффри ҳам Сурия ҳукумати Идлибда кимёвий ҳужумга тайёрлик кўраётганига далиллар мавжудлигини айтиб ўтди.
«Ҳар қандай шаклдаги ҳужум Вашингтон томонидан «вазиятни беқарорлаштиришга уриниш» сифатида баҳоланади», дея қайд этди у.
