Энди ҳамма мактабларга бирдек пул ажратилмайди: халқ таълимида ваучер тизими йўлга қўйилмоқда

Жорий йилда халқ таълими тизимини ривожлантириш учун давлат бюджетидан 17 триллион сўм ажратилган. Мазкур маблағнинг мактабларда мақсадли сарфланишининг янгича — ваучер тизими йўлга қўйилмоқда, дея хабар беради Ma’rifat нашри.

Мақолада баён этилишича, ўқув сифатининг юқорилиги ва қулай шарт-шароит яратилгани билан нуфузи ошган мактабларда бола сони меъёридан ортиқ. Табиийки, бундай мактабларининг раҳбарияти ва педагогик  жамоаси нисбатан кўп меҳнат қилади. Шу ҳудуддаги бошқа мактаблар эса ота-оналар ишончини унчалик қозона олмагани ёки бошқа сабабларга кўра, ўқувчи сони муассаса қувватига нисбатан камайиб кетган. Аммо ҳар иккала таълим муассасасига давлат томонидан бир хил миқдорда маблағ ажратилади. Ваучер тизими айни шу номутаносибликни бартараф этади. Яъни мактабларга ажратилаётган маблағ бола сонига қараб белгиланади.

Хорижий тажриба асосида бойитилган тажриба лойиҳа Мирзо Улуғбек туманида синовдан ўтказилмоқда. Бу таклифга қаратилган молиялаштиришдан (яъни таълим муассасасининг номи қанчалик машҳур бўлса, унга шунча кўп пул ажратилади) талабга қараб молиялаштириш (ўқувчилар таълим олиш учун қайси муассасани кўпроқ танласа, шунга кўпроқ пул ажратилади) тизимига босқичма-босқич ўтилишидир. 

Маблағларни бундай тақсимлашни йўлга қўйиш учун ушбу пуллар ўқув даргоҳида тўғридан-тўғри эмас, балки истеъмолчилар (ўқувчилар ва уларнинг ота-оналари) орқали йўналтирилади.

— ​Шу кунгача харажатлар сметаси барча мактаблар учун бир хил тасдиқланарди, — дейди Мирзо Улуғбек туман халқ таълими бўлими мудири Яхшигул Шодиева. — Масалан, тумандаги 50-мактабда 222, 71-мактабда 2647, 187-мактабда 2391 нафар ўқувчи ўқиса, 148-, 222-мактабларда атиги 500дан зиёд бола таҳсил олади, холос. Ваучер тизими асосида мактабларга бола сонига қараб маблағ ажратилиши таълим сифатини ошириб, жамоада соғлом рақобат муҳитини яратади. Талаб юқори бўлган мактаблар берилган маблағ асосида шароитини янада яхшилаб, ўқитувчиларни рағбатлантириб боради.

Таъкидланишича, энди ишласа-ишламаса бир зайлда пул олмаслигини яхши англаган раҳбарлар мактаб мавқеини кўтаришга, унинг моддий-техник базасини яхшилашга, малакали кадрлар жамоасини шакллантиришга уринади. Тажриба муваффақиятли якунланса, тармоқ мактаблар лойиҳаси кенгайтирилади. Номдор мактабга атрофдаги ўқувчи сони кам бўлган мактаблар А корпус сифатида қўшиб берилади. 

АҚШ, Буюк Британия, Австралия, Янги Зеландия, Дания, Испания каби ривожланган давлатларда ваучер дастури жорий қилингач, ижобий натижалар кузатилган.

Илмий тилда айтганда, таълим ваучери таълим хизматларининг муайян миқдори давлат томонидан турли шаклда қоплаб берилишидир. Бундай ваучер давлат билан тузилган шартномадек гап. Давлат шу тариқа ўз фуқаросига таълим хизматини пул сарфламай туриб сотиб олиш ҳуқуқини кафолатлайди. Тизим «Маблағлар мактабнинг эмас, балки ўқувчининг ортидан эргашади»​, тамойилига асосланади. 

Таълим ваучерининг асосий вазифаси:

истеъмолчига танлов имкониятини кенгайтириш;

таълим тизимида бозор муносабатларини ривожлантириш;

таълим хизматларининг сифатини ошириш;

таълим соҳасидаги молиявий оқимларнинг шаффофлигини таъминлаш ҳисобланади. 

«Болалар таълими учун бутун мамлакат аҳолиси солиқлар шаклида пул тўлайди, — деб ёзади ваучер тизимини тадқиқ қилган америкалик олим Пол Питерсон. — Бу гўё касса ўйнагандек гап. Бугун менинг фарзандим мактабда ўқияпти ва бунинг учун ҳамма пул тўлаяпти, эртага у ўқишни тугатади, сизнинг фарзандингиз мактабга киради.  Унинг таълими учун ҳам барчамиз пул тўлаймиз...»​

Албатта, янги тизим амалиётга татбиқ этилиши билан соҳа муаммолари дарров ҳал бўлиб қолмайди. Муҳими, дастур ўқувчиларга таълим муассасасини танлаш имкониятини боради, мактаблар ўртасида рақобат пайдо бўлади. Улар ҳар бир ўқувчи учун курашга киришади. ​