Башариятнинг бир неча минг йиллик кўҳна тарихи далолат берадики, жуда қадим замонлардан бери одамлар теварак-атрофдаги табиат билан узлуксиз равишда мулоқотда бўлиб, унга кимё воситасида таъсир этганлар ҳамда ўзлари учун зарур материал ва маҳсулотларни олганлар.
Бунга мисол тариқасида металл эритиш, шиша ва сопол, газламалар учун бўёқ тайёрлаш, тери ошлаш, нон ёпиш, ҳаётни узайтирадиган универсал дори (ҳаёт элексири) ни топишга, оддий металларни қимматбаҳо металларга айлантириш, чидамли қурол-яроғ яратиш учун чидамли ва пишиқ металларни топиш масалалари билан қизиққанликларини, жумладан, дунё аҳлини ўзига маҳлиё қилган Самарқанд, Бухоро, Хива ва юртимиздаги барча осори-атиқалари ҳамда, уларда яширинган тилсимот ечимлари изларини келтириш мумкин.
Аждодлар томонидан яратилган, бизга тилсимлигича етиб келган буюк кашфиётларни англаб, илмий асосига етиб, янада ривож топтириш, барча йўналишлардаги илмларни сўнгги чегарасигача эгаллаш юзасидан Мовароуннаҳр, Хуросон ва Туркистон ўлкаларида иккинчи уйғониш жараёни даври учинчи минг йиллик арафасида амалга ошишидан илҳақ ва умидвормиз.
2017 йил Наврўз байрами арафасида давлат раҳбарининг топшириқ ва тавсиялари билан Зокиржон Машрабов бошчилигидаги бир гуруҳ ўзбекистонликлар Ҳиротдаги Алишер Навоий ҳазратлари мақбараси атрофида 2 гектарлик боғ барпо этиб, «Иккинчи Моний» деган фахрий унвон соҳиби Камолиддин Беҳзод ва жияни Рустамнинг ёнма-ён қабрларига ёдгорлик ўрнатишгани, афғон тупроғида қабрлари қолган аллома ватандошларимизнинг қадамжоларига ҳурмат келтириб, мақбараларини тиклашганлари ва бу ишни давом эттиришлари ҳақидаги видеофильмни кўриб чин дилдан қувонасан.
Kun.uz электрон нашрининг «Самарқандча калейдоскоп сири» сарлавҳали фотомақоласини кўриб, ўқиб, Қурбон ҳайити арафасида Мирзо Улуғбек мадрасаси чап ёни орқа қисмидаги миноранинг кошинлари ўпирилиб тушгани ҳолатига назаринг тушиб ачинасан киши, бир мутахассис сифатида меҳнат фахрийси бўлсанг-да, енгингни шимариб ишга киришиб кетгинг келади.
Менинг ёшим 70ни қоралаяпти. 17 ёшимда юртимиздаги тарихий обидаларга терракот, кошин, майолика тайёрлаб берувчи Самарқанд илмий ишлаб чиқариш устахонасига қолипловчи (формовщик) бўлиб ишга кирганман.
37 йиллик меҳнат фаолиятим даврида уста Азиммурод Хўжаевдан тупроқ танлаш, лой тайёрлаш, қолиплаш, қуритиш, бўёқ тайёрлаш, кошин тайёрлаш печда пишириш ва тайёр маҳсулот олишгача бўлган барча сир асрорларни, Ўзбекистонда хизмат кўрсат уста Абдунасим Ғофуров, Тиллакори мадрасаси фасадини қайта таъмирлашда 6 хил ранглар ихтиро қилиб, якуний таъмирдан чиқаргани учун «Ҳамза» номидаги давлат мукофоти совриндори бўлган уста Тошмуқум Қурбанов, уста Мелик Қамаровдан терракот тайёрлаш, кошин ва майоликаларга ранг тайёрлаш, сирлаш, кошинлар тайёрлаш, майоликалар тайёрлаш сир-асрорларини етарлича эгалладим. Қўшимча ранглар топишга ҳам муваффақ бўлдим. Ўша даврда 6-разрядли уста мақомига эришдим. Бу соҳанинг ўтган усталардан бизгача етиб келган ва ўзимиз кашф қилган кўп сир-асрорлари ичимизда, хотирамизда қириб ташласа ҳам ўчмас бўлиб муҳрланиб қолган.
Бугунга келиб, минглаб ишчи ишлайдиган тарихий обидаларга терракот, кошин, майолика тайёрлаб берувчи Самарқанд илмий ишлаб чиқариш устахонаси ёпилиб, бу соҳанинг илмини олган ёш-у қари усталар тарқалиб кетди. Етилиб пишган усталар баҳоли-қудрат қўлларидан келгунича якка тартибда кун ўтсинга ишлашяпти.
Билсангиз, Мовароуннаҳр, Хуросон, Туркистон ўлкаларидаги обидалар, осору-атиқалар пиширилган ғиштдан кўтарилиб, терракот, кошин ва майоликалар билан қопланиб, зеб берилган. Улардаги кошин ва майоликаларнинг бир хилдаги ранглари ҳам бир-биридан оч ёки тўқлиги ва бошқа сифатлари билан фарқланади, бу эса бўёқ тайёрловчи устадан изланувчанликни талаб қилади. Шу билан бирга, бўёқларнинг мустаҳкамлиги, кошин ва майоликаларнинг сифатлилиги бўёқларга қўшиладиган ўзимизнинг далаларимизда ўсадиган қирқбўғин, балиқкўзи, ишқор каби ўсимликлардан олинадиган сув қотишмаси миқдорига ҳам жуда-жуда боғлиқдир.
Амалиётда майоликаларга чизилган ҳар бир рангдаги нақшлар гардишлари алоҳида тайёрланган бўёқларда ўтилиб, ҳар хил рангларнинг бир-бирига қўшилиб кетмаслиги, оқмаслигининг олдини олади. Махсус лойдан тайёрланган терракот, кошин ва майоликалар 1000 даража иссиқликда пиширилади, ҳатто улар шу даражадаги иссиқлик печларига икки-уч мартагача киритилади. Бу эса тарихий обидалар нақшларининг умрини узайтириш услубларидандир.
Айтиб ўтилган иш жараёнларини якка тартибда тайёрлаш имконсиз, катта маблағ ва керакли миқдордаги печларни қуришда давлат рухсати талаб қилинади. Бугунги кунда юртимизда тикланишини, умри узайтирилишини кутиб ётган тарихий обидалар ўйлаганимиздан-да кўпроқ. Улар уста қўлидан чиққан терракот, кошин ёки майоликалардан баҳраманд бўлиб, қиш-қировли, жазирама кунлардан бошпана топишади ёки уларнинг зарбаларига дош бера олмасдан мукка йиқилади.
Бундай ҳолатларнинг олдини олиш учун давр синовидан ўтган тарихий обидаларга терракот, кошин, майолика тайёрлаб берувчи, кўплаб иш ўринларини яратувчи Самарқанд илмий ишлаб чиқариш устахонасини тиклаш, шу соҳадаги билим сирларини эгаллаб, вужудларида сақлаб келаётган уста ва устазодаларни устахонага қайтариш мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблайман.
Мен ҳам кекса бир уста сифатида тарихий обидаларга жон ато этиш сир-асрорларини ўзим билан тупроққа олиб кетмоқчи эмасман. Агарда ўқувчига талаб ва истак туғилса, кейинги мақоламизда, кулолчилик ва терракот, кошин, майолика тайёрлашдаги фарқлар, бўёқлар тайёрлаш усуллари ва турли ранглар тайёрлаш рецептлари, сирлаш усуллари ҳамда мақолани тайёрлашда менга илҳом ва қалбимни уйғотишга сабабчи бўлган кишилар тўғрисида суҳбатлашиш умидидаман.
Меҳнат фахрийси, 6-разрядли уста Наманжон МАВЛОНОВнинг сўзларини Обид РИВОЖИЙ оққа кўчирди.
