Тилимизга «ақлли» ҳисоблагичлар ибораси кириб келганига кўп бўлмаган бўлса-да, ҳудудларда истеъмолчиларни замонавий ҳисоблагичлар билан таъминлаш ишлари якунланмоқда. Айни вақтда Бухоро вилоятида 230 минг хонадонда янги ҳисоблагичлар ишлаб турибди. Ҳозирда Ғиждувон, Пешку ва Вобкент туманларида замонавий ҳисоблагичлар ўрнатиш ишлари якунланди.
Ноқонуний фойдаланмоқчи бўлсангиз, ҳисоблагич операторга хабар юборади.
Биз бу борадаги янгиликларни билиш ва янги ҳисоблагичнинг хусусиятларини ўрганиш учун Бухоро вилоятида бўлдик. Янги тизим дебитор қарздорликка бутунлай барҳам бериш, электр энергияси таъминотида узилишларга йўл қўймаслик, энергия йўқолишини кескин қисқартириш ва ундан ноқонуний фойдаланишнинг олдини олиш имконини берар экан. Бу борада вилоятда Жанубий Корея билан кенг ҳамкорлик йўлга қўйилган.
Шу асосда электр энергияси таъминоти сифати имкониятларини кескин кўтариши кутилаётган лойиҳа – электр энергияси истеъмолини ҳисобга олиш ва назорат қилишнинг автоматлаштирилган тизими (АСКУЭ) жорий этилмоқда.
– Аввалига Қоровулбозор туманида бу лойиҳани синовдан ўтказдик, – дейди ЭЭҲО ва НҚАТ лойиҳасини жорий қилиш бўйича «Корея Телеком» компаниясининг Бухоро ҳудудий вакили Хан Су Ким. – Лойиҳа кўмагида қарздорлик 90 фоизга камайиб, тушумлар 60 фоизга ортганига гувоҳ бўлдик. Йил охирига қадар Бухоро вилояти тўлиқ қамраб олинади. Ҳар бир ҳудуд билан автоматик алоқа йўлга қўйилади. Асосийси истеъмолчи электр энергиясидан ноқонуний фойдаланмоқчи бўлса, автоматик ўчиб, операторга хабар юборади. Ушбу ҳисоблагични очишга уриниб кўрсангиз бас, компьютер марказидаги сигнал ишга тушиб, қайси ҳудуд, қайси хонадонда ушбу воқеа бўлаётганигача хабар беради. Бу эса янги тизимда электр энергиясидан ноқонуний фойдаланиш бутунлай барҳам топишига олиб келади.
Электрон ҳисоб тизими ҳар куни эрталаб истеъмолчи қанча электр энергия ишлатгани ҳақида маълумот олади. Агар унинг ҳисобварағида маблағ кам қолган бўлса, «смс» хабарнома боради. Сўнгра тизимга автоматик токдан ажратиш ҳақида топшириқ берилади. Қарздорлик бартарф этилиши билан тизимни ёқиш ҳақида хабар юборилади. Муҳими бу тизим инсон омилисиз тўлалигича автоматлаштирилган.
Замонавий ҳисоблагичларнинг ишлашидан шикоятлар мавжуд эмас. Бундай ҳолат исботланган вазият мавжуд ҳам эмас. Бунда битта нарсани инобатга олиш керак. Яъни ҳисоблагичларда иккита ўлчов нуқтаси бор. Бири фаол фаза бўлса, иккинчиси «ноль» ўлчов нуқтаси. Мазкур нуқталарнинг қайси бирида киловатт кўп бўлса, шу ҳисобга олинади.
«Ақлли» ҳисоблагич ёнғинни олдини олади, истеъмолчини огоҳлантиради. Негаки, янги ҳисоблагичларда электр энергияси учун тўланган маблағ тугаса, автоматик тарзда электр узатиш тўхтатилади. Қолаверса, битта хонадон соҳиби меъёрдан ортиқ, электр ускуналари кўтаролмайдиган даражада катта миқдорда электр энергиясидан фойдаланса ҳам «ақлли» ҳисоблагич бир неча дақиқага ўчиб қолиб, истеъмолчини огоҳлантиради.
«Бухоро ҳудудий электр тармоқлари корхонаси» акциядорлик жамияти вакили Қаҳрамон Қувватов билан Бухоро шаҳридаги айрим кўп қаватли хонадонларга ўрнатилган ҳисоблагичларни кўрдик. Улардаги ранг-баранг чироқларнинг ўзига хос хусусияти ҳақида билиб олдик.
– Бу шкафда бир нечта хонадонга тегишли бўлган замонавий ҳисоблагичлар мавжуд, – дейди Қ.Қувватов. – Агарда яшил чироқ ёниб турган бўлса, (АСКУЭ) тизими билан алоқаси бор. Сариқ рангда бўлса, алоқа ўрнатилмаган бўлади. Иккита қизил рангли чироқлар эса хонадонда электр энергияси истеъмол қилинмаётганидан дарак беради. Мана бу абонент ҳисоблагичи февралда ўрнатилган бўлиб, ўтган даврда 888 киловатт энергия ишлатилган. Бу ўртача меъёрларга мос келади. Янги ҳисоблагичларнинг сезувчанглиги жуда юқори. У оқиб ўтаётган барча электр энергияни тўлиқ ҳисоблаб беради. Шунингдек, агар умумий кучланиш 264 киловаттдан ошса, беш дақиқа кутади, ўзгариш бўлмаса, тармоқдан автоматик ажратади. Шу орқали ҳар хил ёнғин ҳолатларини олдини олади.
Шу ҳудудда яшовчи инсонлардан бирини янги ҳисоблагичлар ҳақидаги фикрини сўрадик.
– Қарийб 20 йил маҳалла оқсақоли бўлиб ишлаганман, – дейди ўзини меҳнат фахрийси деб таништирган отахон Бозор Рамазонов. – Шу даврда электрдан қарздорликни ундириш ва у билан боғлиқ бошқа муаммоларни бартараф этишда кўп иштирок этганман. Янги ҳисоблагични хонадонимизга ўрнатиб кетишганда жуда қувондим. Қулайлиги унинг автоматик бошқарилиши ва олдиндан ҳақ тўланиши экан. Энди маҳаллада кимдир тўламаган бўлса, бошқалар азият чекмайди. Ҳамма олдиндан ҳаракатини қилиб қўяди. Билганимиз халқни ҳақи куймайди, давлатни ҳам нақди куймайди. Тўловларни ўз вақтида тўлаш борасида ҳар бир фуқаронинг масъулияти ошади. Ҳисоб-китобда чалкашлик бўлмайди.
Соҳадаги муаммолардан бири электр энергиясининг технологик йўқотилиши бўлиб, бу кўрсаткич жойларда умумий истеъмолнинг 15 фоизидан 25 фоизигача ташкил этади. Янги ҳисоблагичларда бу ўртача тўрт фоиз экани айтилмоқда. Бу эса электр энергияси истеъмолида рекорд даражадаги паст йўқотишдир. Агар шу тарзда юртимизда 15-18 фоиз электр энергиясининг технологик йўқотилиши олди олинганда ҳам бу камида яна бир вилоятга етарли электр энергияси деганидир.
– Янги ҳисоблагичнинг биз учун энг муҳим томонларидан бири – ҳисоб-китобда чалкашликнинг йўқлиги, – дейди «Бухоро ҳудудий электр тармоқлари» акциядорлик жамиятининг молия ва электр сотиш масалалари бўйича директори Илҳом Аслонов. – Тўлов олдиндан бўлади. Истеъмолчилар қанча электр энергияси сарфлаётгани ҳақида ҳар ярим соатда маълумот олиб туриши мумкин. Бунинг учун телефони ёрдамида бизнинг дастуримизга уланиши керак. Аслида, электр энергияси ҳам халқнинг мулки, кимнингдир ноқонуний фойдаланиши вақти келиб, барчага зиён етказади. Янги тизимда эса инсон аралашуви бўлмайди. Барча жараёнлар автоматик тарзда бўлади. Мана Вобкент туманидаги Пахтакор маҳалласи ҳудудидаги мазкур масканда қарийб 900 нафар истеъмолчининг маълумотлари йиғиб борилади. Аслида бу қурилма мингта абонентга хизмат кўрсатиш қувватига эга. Биз истиқболда ҳудудда истеъмолчилар кўпайишини ҳисобга олдик.
– Маҳалламизга тўртта трансформатор қурилиб, 560 хонадондаги ҳисоблагичлар тўлиқ алмаштирилди, – дейди Вобкент тумани «Пахтакор» маҳалла фуқаролар йиғини раиси Мастон Бозоров. – Олдин учта трансформатор бор эди, уларнинг ёнига тўртта қўшилгани ҳисобига қўшимча захира яратилди. Келажакда бирор-бир тадбиркор иш бошласа, унга ҳам электр бемалол етади.
Мазкур маҳаллада замонавий ҳисоблагичлар хонадонларнинг фасадига яъни кўчага ўрнатилган экан. Бу хавф туғдирмайдими, болалар тегиши мумкин-ку? деган саволга мутахассислар жавоб берди.
– Ҳисоблагичларнинг сирти герметик қоплама билан қопланиб, қулф калит ўрнатилган, –дейди «Бухоро ҳудудий электр тармоқлари» акциядорлик жамиятининг молия ва электр сотиш масалалари бўйича директори Илҳом Аслонов. – Ҳар қандай хавфнинг олди олинган. Уларнинг кўча тарафга ўрнатилганига келса, бу аҳолига ҳам, бизнинг ходимларга ҳам қулай. Уй эгалари уйда бўлмаса ҳам ходимлар керак бўлганда ҳисоблагич кўрсаткичини ёзиб кетиши, текширувдан ўтказиши мумкин.
Яна бир гап. Бухоро вилоятидаги «ақлли» ҳисоблагичлар дам олиш кунлари маблағи тугаган абонентни тармоқдан ажратмайди. Байрамлар, кечки 17.00 дан эрталабки 7.00 гача ҳам электрни ўчириб қўймай, қарзга ишлайверар экан. Аҳолининг имконияти ва молия муассасаларида бу вақтда тўлов қабул қилиш билан боғлиқ қобилияти ҳисобга олиниб, дастурга ана шундай топшириқ берилган.
Кўп тармоқли мазкур ҳисоблагичлар билан келажакда электрни қабул қилиш ва узатиш имконияти бўлиши айтилмоқда. Шунингдек, куннинг қайси қисмида қанча энергия ишлатилгани ҳақида ҳам маълумотлар олиш мумкин. Йил охирига қадар Бухоро вилоятидаги барча ҳисоблагичлар «ақлли»ларига алмаштирилиши кутилмоқда.
