Германиянинг етакчи фикр маркази Ўзбекистондаги ОАВ фаолияти ва сўз эркинлигига баҳо берди

Германиядаги таниқли ва етакчи фикр марказларидан бири бўлган SWP маркази халқаро ва хавфсизлик ишлари институти нашрининг 12 сентябрдаги сонида «Ўзбекистоннинг ўзгариши. Стратегия ва истиқболлар» номли тадқиқот иши эълон қилинди.

Унда Ўзбекистондаги ислоҳотлар кун тартиби, ички сиёсий вазият, хавфсизлик аппаратини қайта ташкил этиш, кадрлар сиёсати ва бошқарув, ислоҳотларнинг ташқи сиёсий жиҳатлари, ҳамкорлик истиқболлари ва аҳамияти, трансформация чегаралари ҳақида сўз юритилади.

Хусусан, «Оммавий сафарбарлик» номли ички сарлавҳа остида Ўзбекистондаги  оммавий ахборот воситалари фаолияти ва сўз эркинлиги масаласи юзасидан фикрлар баён этилади. Тадқиқот ишида оммавий ахборот воситалари мамлакатда амалга оширилаётган ислоҳотларга нисбатан фуқароларда дахлдорлик туйғусини шакллантиришнинг энг асосий устунларидан бири экани таъкидланган.

«Сўнгги йилларда Ўзбекистонда оммавий ахборот воситаларига анча эркинлик берилди. Эндиликда рақамли жараёнларни жорий қилиш орқали давлат бошқарувини янада шаффоф, фуқаролар учун қулайроқ ва самаралироқ ташкил қилиш лозим. Чунки «очиқлик» тушунчаси ўз навбатида ислоҳотлар жараёнининг мураккаблиги ва потенциал имкониятларига ишора қилади. Бу эса катта умидлар бир қаторда босимни ҳам юзага келтиради.

Мамлакат президенти мунтазам равишда оммавий ахборот воситалари ва кенг жамоатчилик олдида ошкораликни, журналистлардан янада фаол бўлишни талаб қилади.

Медиа соҳасини либераллаштириш Мирзиёев сиёсатининг ажойиб ютуғидир. Бунгача қўлланган қатъий цензурага нисбатан олиб қараганда, оммавий ахборот воситалари ҳақиқатан ҳам катта эркинликка эга. Расмий сўз эркинлиги ва Мирзиёевнинг бу борадаги муаммоларни ҳал қилишга тайёрлиги, бу йўлдан ортга қайтилмаслигини таъкидлаши Ўзбекистонда блогерлик фаолияти юзага келишига ҳам туртки берди», дейилади тадқиқотда.

Шунингдек, хорижий журналистлар учун аккредитациядан ўтиш осонлашгани, 2005 йилги Андижон воқеаларидан кейин Ўзбекистонда блокланган оммавий ахборот воситалари қайта очилгани, улар орасида Deutsche Welle, BBC’нинг ўзбек хизмати, Eurasianet ва Fergana.agency, шунингдек, Uzmetronom ҳам борлиги, Human Rights Watch ва Amnesty International веб-сайтларига кириш қайта тиклангани қайд этиб ўтилган.

Тадқиқот ишида янги эркинликлар янги чекловлар билан бирга келаётганига  ҳам эътибор қаратилади ва маҳаллий муаммоларни жамоатчиликка етказадиган журналистлар ва ҳуқуқ фаолларига нисбатан босимлар бўлгани, журналист ва блогерларни қўрқитиш ва ҳибсга олиш сўз эркинлигига оид расмий мажбуриятларни бир неча бор шубҳа остига қўйгани айтилади. Таъкидланишича, бундай реакциялар оммавий ахборот воситалари эркинлигининг чегарасини яққол очиб беради.

Ўзбекистон Республикаси президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги давлат сиёсатининг ижобий қиёфасини халққа тақдим этишда ўзини воситачилик инстанцияси деб билиши, ахборот олишда оммавий ахборот воситаларини қўллаб-қувватлаши, давлат инстанциялари билан алоқа ўрнатиб, мулоқот «конструктив» бўлишини таъминлаши таъкидлаб ўтилган.

«Оммавий ахборот воситалари ушбу шартларни бажариш шарти билан мақсадли давлат кўмаги олади. 2019 йил август ойида дунёнинг турли мамлакатларидан юздан ортиқ машҳур блогерлар ва таъсир ўтказувчи (инфлуенсер)лар мамлакатнинг сайёҳлик йўналишини тарғиб қилиш учун Ўзбекистонга таклиф қилинди. Тадбирни ўтказиш учун давлат 250 минг АҚШ доллар атрофида маблағ сарфлади, чунки бу тадбир маркетингнинг сезиларли самарасини яратади, деб умид қилинди. Президентнинг ўзи блогерлар билан учрашиб, Ўзбекистоннинг «ошкоралик сиёсати» ҳақида сўзлади.

Давлат органлари танқидий хабарларни эътиборсиз қолдирмаслиги ва уларга жавоб бериши лозим. Бир томондан эса улар танқидни жиддий қабул қилиши, унинг тўғрилигини текшириши ва масъул инстанцияларга етказиши керак. Айни пайтда улар ўз ҳисоботларини «тузатишга» имкон берадиган материаллар билан оммавий ахборот воситаларини таъминлашлари тавсия этилади.

Оммавий ахборот воситалари сиёсати – бу Ўзбекистондаги ислоҳотлар дастурининг икки томонлама эканининг ёрқин намунасидир. Ушбу соҳадаги либераллаштириш ғарб мутахассислари томонидан вақти-вақти билан таъна қилинганидек, авторитар бошқарув усулларини такомиллаштириш маъносида фуқаролар устидан давлат назорати самарадорлигини оширишгагина хизмат қилмайди», дея таъкидланади тадқиқот ишида.

Бугунги кунда Ўзбекистонда жамоатчилик иштироки рағбатлантирилаётгани, ҳеч бўлмаганда, ОАВ назоратидан фойдаланиб, ислоҳот мақсадларини амалга оширишга ундалаётгани қайд этиб ўтилган.

2020 йил февралида ташкил этилган, АОКАнинг собиқ раҳбарлари Комил Алламжонов ва Саида Мирзиёева томонидан бошқариладиган Миллий масс-медиани қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш жамоат фондининг давлат назоратчиси мақомига эга бўлган АОКАдан фарқли равишда, нодавлат-нотижорат ташкилот сифатида рўйхатидан ўтгани ва грант маблағлари ҳисобига амалга оширилувчи аниқ лойиҳалар орқали медиа соҳасини ривожлантиришга кўмаклашиши, журналист ва блогерлар учун тренинглар ўтказиш режалаштирилгани ҳақида маълумот бериб ўтилган.

Тадқиқотда Ўзбекистон ИИВ ватанпарвар блогерлар виртуал гуруҳини ташкил этишни таклиф қилгани танқид остига олинган.

«Аммо булар баъзи доираларда етарли эмас, деб ҳисобланади. 2020 йил апрель ойида Ички ишлар вазирлиги гўё ёшлар жиноятчилигининг олдини олиш билан боғлиқ бўлган қарор лойиҳасини эълон қилиш асносида ижтимоий тармоқларда «салбий қарашлар»ни аниқлаш ва уларга нисбатан «муросасизлик муҳитини яратиш» учун «ватанпарвар блогерларнинг виртуал гуруҳи»ни ташкил этишни тавсия қилди», дея эслатиб ўтилган унда.

• Ички ишлар вазирлиги шу йилнинг апрелида Тошкент ахборот технологиялари университети талабалари, Ёшлар Иттифоқи ва ёш волонтёрлар орасида «ватанпарвар блогерлар» гуруҳини тузиш таклиф қилинган Президент қарори лойиҳасини жамоатчилик муҳокамасига қўйганди. ИИВ муҳокамага қўйилган қарор лойиҳаси билан тасдиқланадиган «Йўл харитаси»нинг 9-бандида виртуал гуруҳ ташкил этиш белгиланган ва чора-тадбирлар дастури 2020—2022 йиллар учун мўлжалланганди. Бу лойиҳа жамоатчиликнинг кескин танқидига учраган, Ёшлар иттифоқи ва ТАТУ раҳбарияти ҳам лойиҳага эътироз билдирган, хусусан, ЁИнинг ўша вақтдаги раиси Алишер Саъдуллаев иттифоқнинг қарордаги бандга алоқаси йўқлигини билдириб, ушбу банддан ташкилот номи олиб ташланишини талаб қилганди. Кейинроқ ИИВ матбуот хизмати мазкур таклиф ва тавсиялар асосида ҳужжат лойиҳаси ўрнатилган тартибда қайта кўриб чиқилиши ва келишиш учун мутасадди идораларга киритилишини билдирди.

Ҳозирда Ўзбекистонда президентнинг очилиш сиёсатини мамнуният билан қабул қиладиган, сиёсий воқеаларни танқидий ва конструктив тарзда кузатадиган ва манипуляция уринишларини тезкор равишда эълон қиладиган кўплаб фаол блогерлар борлиги, улар ислоҳот сиёсати олиб боришга интиладиган, ижтимоий ва медиавий фаол фуқаро тимсолини ўзида мужассам этиши эътироф этиб ўтилган.  

Тадқиқот ишида Ўзбекистонда Германия ва Европа томонидан ислоҳотларни қўллаб-қувватлаши учун яхши сабаблар мавжудлиги, очиқ жамиятни ривожлантириш учун энг муҳим йўналишларга эътибор қаратиш лозимлиги, хусусан, ОАВ фаолиятини ривожлантириш, очиқ мунозараларни рағбатлантириш, жамоатчиликнинг мустақил иштирокини таъминлаш зарурлиги баён этилади.

Маълумот учун:

Фан ва сиёсат фонди (Stiftung Wissenschaft und Politik, SWP) Бундестаг (Германия парламенти) ва федерал ҳукуматга ташқи ишлар ва хавфсизлик сиёсати бўйича маслаҳат беради. Бундан ташқари, SWP Германия билан боғлиқ халқаро ташкилотларда, хусусан, Европа Иттифоқи, НАТО ва БМТда қарор қабул қилувчиларга тавсиялар ишлаб чиқади.

SWP – Халқаро алоқалар бўйича Европа фикр маркази бўлиб, ушбу жамғарма қошида Германиянинг Халқаро алоқалар ва хавфсизлик институти ташкил этилган. Институт Европа интеграцияси, Европа Иттифоқининг ташқи алоқалари ва хавфсизлик сиёсати масалаларини тадқиқ қилади.