Динозавр суяклари, тошўрмон ва қадимий Тетис денгизи қолдиқлари– Қизилқумдаги ғаройиб ҳудуд

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Йил бошида дунё матбуотида Ўзбекистон ҳудудидан динозаврнинг авваллари фанга маълум бўлмаган тури аниқлангани ҳақида шов-шувли хабарлар пайдо бўлди. Кейинчалик Учқудуқ туманидаги Жирақудуқ дарасидан қазиб олинган динозавр суяклари канадалик олимлар ва Япониянинг Нагоя университети палеонтологлари томонидан тўлиқ ўрганилиб, баҳо берилгани маълум қилинди.

Жирақудуқ Учқудуқ тумани марказидан қарийб 100 км олисда жойлашган. Мингбулоқ овулига қадар асфалт йўлдан, кейин эса 30 км қум оралаб юриб борилади. Дарага яқинлашган сари текисликлар қум барханлари ва ботиқларга алмашади. Инсонни ёввойи табиат ва кимсасиз манзиллар ҳайрати чулғаб олади.

Аслида, Жирақудуқда дунё олимлари томонидан бир неча маротаба экспедиция тузилиб, археологик қазиш ишлари олиб борилган. Жараёнда кўплаб топилмалар топилган. Айрим манбаларда Қизилқум кенгликлари ўрнида бир пайтлар Тетис денгизи бўлганлиги ҳақида тахминлар ҳам учрайди. 

«Қизилқум саҳросининг геологик ҳолатини ўрганиш учун катта тадқиқот ишлари ўтказилган. Бундан 50-60 йил илгари Жирақудуқ дараси мутахассислар томонидан мукаммал ўрганиб чиқилган. Олимларнинг тошўрмон ҳақидаги илмий паспортларини ўрганиб чиққанимизда мана шу ҳудудда бундан 100 миллион йил муқаддам Тетис денгизи бўлганлиги ҳақидаги маълумотларга дуч келдик.

Айниқса, Қизилқум саҳросида қадимда дунёдаги энг йирик ўтхўр динозаврлар яшаганлиги тўғрисидаги маълумотлар ҳам бор. Бу маълумотларни тасдиқлаш мақсадида Жирақудуқдан топилган динозаврнинг суяклари олиниб, илмий-текшириш институтларида ўрганилган. Ҳақиқатан ҳам динозаврнинг ҳамда денгизда яшаган йиртқич балиқларнинг топилган суякларидан тажриба ўтказиб, жониворларнинг тури ҳамда ёшини аниқлаш имкониятига эга бўлинган. 

Бу ерда сувда яшаган йиртқич балиқларнинг тишлари, умуртқа ва бош чаноғи суяклари тош қотган ҳолатда сочилиб ётибди. Бунинг учун ковлаб, археологик тадқиқот қилиб ўтиришга ҳожат ҳам йўқ. Фақат унга тегмаслик керак, холос. Буларни кўриш ҳар бир сайёҳ учун қизиқарли. Агар сайёҳларга яхши туристик хизматлар йўлга қўйиладиган бўлса, бу ҳудуд келгусида Ўзбекистонга жуда катта манфаат келтиради», — дейди Сармишсой давлат музей қўриқхонаси раҳбари Рамазон Эгамов.

Одатда қумлоқ жойларда тош бўлмайди. Бироқ Жирақудуқ дарасининг ҳар қадамида тош учратиш мумкин. Уларнинг аксарияти тошга айланган турли ҳайвонлар суяклари ёки дов-дарахтлар, мевалар қолдиқлари ҳисобланади. Рамазон Эгамовга кўра, бундан 10–15 йил олдин бу ерда баландлиги 4 метргача етадиган тош қотган дарахт таналарини учратиш мумкин бўлган. 

Олимларнинг тахминига кўра, сочилиб ётган тошлар Тетис денгизи қирғоқлари ва унга келиб тушган метеоритлар билан боғлиқ. 95-100 миллион йиллар олдин коинотдан метеоритлар қулаши натижасида бу ерлар юз йиллар давомида чанг-тўзон гирдобида қолган. Бунинг оқибатида денгиз атрофидаги ўрмонзорлар, сувда ва қуруқликда яшаган ҳайвонлар тошга айланган. 

Жирақудуқ дараси олимлар томонидан тўлиқ ўрганилиши, бу ғаройиб ҳудуд ҳақидаги тахминий фикрлар ўз илмий асосларини топиши керак. Шунингдек, топилмалар ташиб кетилмаслиги ҳамда Қизилқумнинг бу мўъжизасини ўз ҳолида сақлаб қолиш учун тегишли масъуллар томонидан амалий чоралар кўрилиши зарур. 

Руслан Сабуров, Kun.uz мухбири

Монтаж устаси: Жаҳонгир Алибоев.