Европа иттифоқининг 27 давлати энергетика вазирлари Европа комиссиясининг энергетика инқирозига қарши курашиш бўйича фавқулодда режасини қўллаб-қувватлашга қарор қилди, бироқ Россиядан газ нархини чеклашга рози бўлмади.
Энергия ташувчилар бозорида мисли кўрилмаган вазиятда Европа иттифоқи мисли кўрилмаган чораларни қўллашга мажбур бўлади. Бу ибора бир неча кундан бери Брюсселда такрорланмоқда. Барча мамлакатлар сиёсатчилари ҳозир мунозара вақти эмас – қарорлар зудлик билан қабул қилиниши керак, деган фикрда. Енгиш учун одатда бир неча қонунчилик даври талаб қилинадиган муаммоларни Европа иттифоқи бир неча кун ичида, ўта оғир ҳолларда – ҳафталар ичида ҳал қилиши керак бўлади: энергия ташувчилар нархлари астрономик, қиш эса яқинлашмоқда ва ижтимоий босим кучайиб бормоқда.
Шу боис Европа иттифоқига аъзо давлатлар энергетика вазирлари кенгаши 9 сентябр, жума куни бўлиб ўтган фавқулодда йиғилишда энергия инқирози оқибатларини юмшатиш бўйича Европа комиссияси томонидан ишлаб чиқилган шошилинч режани қўллаб-қувватлади. У бешта элементдан иборат.
Еврокомиссия газ нархининг юқори чегарасини жорий этишни таклиф қилмоқда ва яқин кунларда аниқ чора-тадбирлар ишлаб чиқади. Маълумки, Еврокомиссия президенти Урсула фон дер Ляйен фақат Россиядан келадиган газ учун нархнинг юқори чегарасини белгиламоқчи, бироқ кўплаб мамлакатлар нархларни пасайтиришга фақат бошқа етказиб берувчилар учун ҳам бундай шартни жорий этиш орқали эришиш мумкинлигига ишонишади.
Ўз навбатида, Еврокомиссия раҳбари қарорини Россиянинг газ даромадлари Украинада Владимир Путин бошлаган шафқатсиз урушни давом эттиришга сарфланиши билан изоҳлади. «Россия газ таъминотидан келаётган қишда энергия инқирозини қўзғатиш, шунингдек, иқтисодиётимизни заифлаштириш ва Европа иттифоқини сиёсий жиҳатдан бўлиб қўйиш учун қурол сифатида ишлатди», деди Европа иттифоқининг энергетика бўйича комиссари Кадри Симсон матбуот анжуманида.
Фон дер Ляйен Россиядан газ етказиб беришни тўлиқ тўхтатишга олиб келса ҳам, бу чорани шунчалик муҳим деб билишининг сабаблари шу, дея тушунтирди курткасининг ёқасига Украина байроғи рангидаги ленталарни маҳкамлаб олган Симсон. Унинг ишонтиришича, Европа иттифоқи бир неча ойдан бери Путин барибир эртами-кечми Европага жўмракни ўчириб қўйишига тайёргарлик кўрмоқда.
«Бу Австрия учун ҳам, шахсан мен учун ҳам оғриқли нуқта, - дейди Австрия энергетика вазири Леоноре Гевесслер. - Гарчи Россия газига қарамликни 80 фоиздан 50 фоиздан пастроққа туширишга муваффақ бўлган бўлсак-да, ҳамон унга боғлиқмиз, шунинг учун нархлар чегараси бўйича таклифни ҳозир қўллаб-қувватлай олмаймиз».
Унинг сўзларига кўра, Австрия диверсификация, қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантириш, самарали фойдаланиш ва тежаш орқали Россия газидан «тераватт орқали»дан бутунлай воз кечиш бўйича катта босим остида ишламоқда, бироқ ҳозирча бу мақсадга эришилмаган.
«Биз барча сценарийлар ва энг экстремал ҳолат бўйича Россия газини етказиб беришни тўлиқ тўхтатиш режаларини тайёрлаб қўйдик. Бундай сценарий нафақат давлатнинг бозор иқтисодиётига қаттиқ аралашувини, балки ишсизлик ва қашшоқликни ҳам англатади - шунинг учун биз ҳаммамиз бунга йўл қўймасликка интиламиз», деди Гевесслер энергетика вазирлари йиғилиши олдидан.
Шу билан бирга, Италия каби бошқа давлатлардан газ нархининг юқори бўлишини талаб қилиш Европа иттифоқининг энергия хавфсизлигига таҳдид бўлади, дейди ЕИнинг энергия бўйича комиссари Симсон. Чунки жаҳон газ бозорида чекланган таъминот туфайли Брюссел Россия газининг ўрнини босувчи газларни излашда давом этиши ва СТГ етказиб беришнинг юқори даражасини сақлаб туриши керак.
Европа комиссари газ нархини пасайтиришнинг бошқа йўллари устида жадал иш олиб борилаётганига ишонтирди, масалан, Миср, Озарбойжон, Жазоир каби етказиб берувчилар билан икки томонлама музокаралар ўтказилмоқда.
«Биз Россия газига энг кўп қарам бўлган ЕИ аъзолари билан техник учрашувлар ўтказишда янада фаолроқ бўламиз», деб ваъда берди Симсон. Шу билан бирга, Венгрия вазири «Газпром» билан ўз мамлакатига қўшимча маҳсулот етказиб бериш бўйича музокараларда муваффақият қозонганидан мақтанди.
Европа иттифоқи аъзолари ўртасида баҳс-мунозараларга сабаб бўлмаётган режанинг бир қисми бу - «ақлли иқтисодиёт»дир. Яъни, электр энергиясини энг юқори вақтларда, энг қиммат бўлган вақтда тежаш. Шунга ўхшаш чора Европа иттифоқида газ бўйича жорий этилган: давлатлар ихтиёрий равишда унинг истеъмолини 2021 йилга нисбатан 15 фоизга камайтиришга қарор қилишди. Брюссел бу амалиётни газ бозоридаги вазиятни барқарорлаштириш учун самарали деб ҳисоблади ва энди газдан кейин электр энергияси истеъмолини ҳам камайтиришга тайёр.
«Олдинги қарорлар туфайли Германия газни тежашга муваффақ бўлди, - дейди Германия вице-канцлери Роберт Хабек. - Агар Россия газини олишни тўхтатсак, бозор қулайди, деб ҳисобламаяпмиз. Россиядан газ Германияга фақат «гомеопатик дозаларда» келади». Хабекка кўра, мамлакат ҳайратланарли даражада қисқа вақт ичида газсиз ишлашни ўрганди.
Европа комиссияси энергия тежашни мажбурий қилиш тарафдори, бироқ кўплаб давлатлар буни зарур эмас деб ҳисоблайди. Худди шу тарзда, Европа иттифоқи аъзоларининг аксарияти газ истеъмолини мажбурий қисқартириш вақти ҳалигача келмаганига ва бу фавқулодда тутқични ишга тушириш керак эмас, деб ишонади.
Газ ва электр энергиясини тежаш нисбатан содда механизм, аммо инқироздан чиқиш учун унинг ўзи етарли эмас, дейди Европа иттифоқи вакиллари. Брюссел охирги чора сифатида нафақат нарх сиёсатига аралашишга, балки энергия компанияларининг кутилмаган фойдасига солиқ солишга ҳам тайёр. У инқироз туфайли олинганлиги сабабли, Европа комиссияси ва Европа иттифоқи аъзолари ушбу даромадларни адолатли тақсимлаш механизмини ишлаб чиқиш зарурлигини билдирмоқда.
Вариантлардан бири - инқироздан кутилмаганда фойда кўрган нефть ва газ компанияларининг ортиқча фойдасини қайта тақсимлаш учун «бирдамлик ҳиссаси». Европа комиссияси, шунингдек, арзон муқобил энергия - атом, қуёш ва бошқа энергия ишлаб чиқарувчи компаниялар электр энергиясининг юқори нархлари натижасида ҳосил бўладиган кутилмаган фойдани бўлишишга мажбур бўладиган схемани таклиф қилади. Ушбу маблағлар Европа иттифоқининг заиф аҳолисига, шунингдек, кичик ва ўрта компанияларга субсидиялар бериш учун ишлатилиши мумкин.
Еврокомиссия режасининг Европа иттифоқи турли мамлакатлари вакиллари ўртасида баҳс-мунозараларга сабаб бўлмаган яна бир банди - ликвидлик тақчиллигини қоплаш, у, хусусан, энергетика бозоридаги ўзгарувчанлик шароитида энергетика корхоналари учун мўлжалланган. Буни, масалан, тўсатдан нақд пул олишнинг имконсиз шартларига дуч келган компанияларга давлат ёрдами бериш қоидаларини енгиллаштириш орқали амалга ошириш мумкин.
Европа иттифоқининг 27 давлати энергетика вазирлари ҳам қишга тайёрликлари ҳақида ҳисобот берди. Кўплаб давлатларда газ омборлари аллақачон 80 фоизга тўлган, Европа иттифоқи ўртача кўрсаткичи эса 82 фоиздан ошди. Еврокомиссия маълумотларига кўра, вазият барқарор, барча ҳукуматлар энергия ресурсларини диверсификация қилиш ва Россия газига муқобил йўналишларни излаш бўйича шошилинч чоралар кўришда давом этмоқда. Умумий тенденция - барча даражадаги СТГ инфратузилмасини кенгайтириш ва қайта тикланадиган энергия манбалари улушини ошириш. 2022 йилдаёқ улардан 8 миллиард кубометр эквивалентида қўшимча равишда энергия олинади, дея ваъда берди Еврокомиссия раҳбари. У «яшил» энергияга сармоя киритишни Европа иттифоқининг келажак учун энергия суғуртаси деб атади.
«Бу йил ёз биз керак бўлганда тезкорлик билан реакцияга кириша олишимизни кўрсатди, - деди Дания энергетика вазири Дан Йоргенсен. - Ҳақиқий, мураккаб муаммоларни ҳал қилишда бир-биримизни қўллаб-қувватловчи Европа ҳамжамиятига эга бўлишимиз муҳим».
