Ўзбекистонда ижтимоий ҳимояга муҳтож инсонлар – ёлғиз кексалар, боқувчисини йўқотган, кўп болали оилалар, ёлғиз оналар, ногиронлар, болаликдан ногирон бўлганлар, меҳнатга лаёқатсиз шахслар етарлича қўллаб-қувватланяптими? Бу оғриқли саволга жавоб бериш учун бундай инсонларга тўланаётган пенсия ва нафақалар миқдорига кўз ташлаш ҳамда уларнинг маҳзун ҳикояларини эшитиш кифоя.
Бугун давлат томонидан ижтимоий ҳимояга муҳтож инсонларга тўланаётган пуллар нарх-наволарга нисбат олинганда жуда арзимас туюлади. Айниқса болаликдан ногирон бўлганлар ва меҳнатга лаёқатсиз фуқароларга берилаётган нафақа миқдори анча кам.
Агар бундай инсонлар оилали ва бир неча нафар фарзанди бўлса, унда уларнинг рўзғор тебратиши янада қийин кечади. Бундай оилалар ҳатто фарзандларига тўланадиган нафақаларни қўшиб ҳисобласа ҳам улар оладиган пулга яшаш қийин.
Жорий йил февралда Россиянинг Украинага бостириб кириши ортидан ун ва ун маҳсулотлари ҳамда ўсимлик ёғи нархининг кескин ошиб кетди. Буғдой ва ун савдосининг эркин бозорга қўйиб юборилиши ортидан Ўзбекистонда етиштирилган буғдойдан ишлаб чиқарилган ун ҳамда пахта ёғи нархи кескин кўтарилди.
Шунингдек, кундалик рационга керак бўладиган бошқа озиқ-овқат маҳсулотларнинг нархлари ҳам арзон эмас. Бундай шароитда нафақат ижтимоий ҳимояга муҳтож инсонларнинг, балки кам даромад кўрувчи бошқаларнинг ҳам «қора қозон»ини қайнатиши осон бўлмаяпти.
Асосий егуликлар нархи бир баравар ошиб кетган ҳозирги ҳолатда меҳнатга лаёқатсиз ва болаликдан ногиронлиги бўлган шахсларга бериладиган нафақа миқдори (ҳозир бундай тоифа инсонлар ойига 698 000 сўм олади) кескин оширилиши керак. Зеро, кимдир ногирон бўлиб туғилгани ёки меҳнатга лаёқатсиз бўлгани учун айбдор эмас.
Жилла қурса бундай тоифадаги одамлар оила қуриб, фарзандли бўлганидан кейин кўпроқ миқдорда нафақа олиши лозим. Вояга етиб оилали ва фарзандли бўлган ногирон шахс ва ногирон болага бир хил миқдорда нафақа тўланиши адолатдан бўлмаяпти.
Қуйида ногиронлар ва улар билан турмуш қурганларнинг кишини ўйлашга мажбур қиладиган ҳаётий ҳикоялари келтирилади.
«Тирикчилик осон бўлмаяпти»
«Менга совчилар келганда йигитнинг болаликдан ногирон эканини айтишган. Унинг суяклари эгри туғилган экан. Шундай бўлса ҳам рози бўлдим. Тўйдан кейин турмуш ўртоғимда тутқаноқ касали ҳам борлигини билдим.
Эрим 19 ёшида йиқилиб боши лат еган ва нерв томирларидан бирига зарар етган. Тутқаноқ касалига шунда чалинган экан. Шифокорлар тавсияси билан ҳар доим тинчлантирувчи дорилар ичиб юраркан.
Турмуш қурган кезимизда ҳам у ҳар куни нархи анча қиммат бўлган 2-3та дори ичиб юрарди. Агар ўша дорилардан бирини ичмаса ҳам касали қўзиб, бир неча минут ўзини билмай қоларди.
Турмуш қурганимизга 13 йил бўлди. Уч нафар фарзандимиз бор, уларнинг барчаси соғлом. Бу йил катта қизим иккинчи синфга ўтди.
Турмуш ўртоғим кенжа ўғил бўлгани учун қайнота ва қайнонам билан яшаймиз. Эримнинг нафақа пули ўзи ичадиган дориларга етмайди ва бизни қайнотам ва қайнонам боқишяпти. Шунингдек, қайниларим ҳам ёрдам беришади.
Эрим умуман ишлай олмайди. Мен ишлай десам болалардан ортмайман. Оғир шароитда ўсаётган болаларим турли витаминлар етишмаслиги ортидан тез-тез касал бўлиб туришади. Уларни даволатиш учун бирида пул топилса, бирида топилмайди. Келинлик сепимга олинган тақинчоқларимни сотиб ишлатиб бўлдим.
Шу пайтгача болаларим ёш эди, бир бурда нон билан қорни тўйиб кетаверарди. Энди улар улғайиб боряпти ва бундан буёғига қандай яшаймиз, билмайман. Тўғри, Худо ризқимизни бериб турибди, аммо барибир арзимаган нафақа билан яшаш қийин» дейди суҳбатдошимиз.
«Ёлғиз бошим билан икки нафар фарзандни боқиш осон бўлмаяпти»
«Туғилганимда бир оёғим иккинчисидан бироз калта туғилган. Ўша пайтларда отам «қизимнинг қусурини ҳеч ким билмасин» деб бу нарсани расмийлаштирмаган. Аммо юриб кетганимдан кейин бу барибир билиниб қолди.
Мактабни битирганимдан кейин оёғимдаги қусур туфайли анча йил турмушга чиқа олмадим. Бу орада отам вафот этди ва мен онам билан қолдим. Акам ва укаларим ўзи билан овора эди.
Ёшим 30 га яқинлашганда узоқ қишлоқлардан бирига, хотини вафот этган эркакка узатишди. У одам билан узоқ яшай олмадим, бир нафар фарзанд кўриб, икки йил деганда уйга қайтиб келдим.
Эрим ёмон одам эмасди, аммо қайнонам... У ўғлини мендан қизғанар, ҳатто ярим кечада ҳам ҳеч бир сабабсиз ётоқхонамизга чақириб келаверарди. Ана шу нарса ажрашиб кетишимизга сабаб бўлди.
Ота ҳовлимга қайтгач бир неча йил янгаларимнинг қош-қовоғига қараб яшадим. Шундан сўнг хотини йўқ яна бир эркакдан сўраб келишди. Гарчи боламни олиб боришимга қарши бўлса-да унга тегдим. Бироқ у билан ҳам ҳаётимиз ўхшамади.
Иккинчи эримнинг ааввалги хотинидан қолган уч нафар фарзанди мени умуман сиғиштирмади
Айниқса, ўгай ўғлим ва келиним менга жуда ёмон муносабатда бўла бошлашди. Бир куни эрим уйда йўқлигида ўгай ўғлим ва келиним олдимга келиб бу хонадонда узоқ қолиб кетаман деб хомтама бўлмаслигимни, фарзанд, айниқса ўғил кўриш ҳақида умуман ўйламаслигимни айтишди.
«Бу ҳовли отамдан сўнг менга қолади. Мабодо ўғил туғаман ва шу ҳовли уники бўлади деб ўйлаётган бўлсанг адашасан. Ўзингни ҳам, болангни ҳам йўқ қилиб юбораман», деди ўгай ўғлим.
Қизим туғилгандан сўнг ўгай ўғлим ва келинимнинг муносабати янада ёмонлашди. Қизим иккаламизни бир нима қилиб қўйишмасин деб у ердан чиқиб яна ота ҳовлимга қайтишга мажбур бўлдим.
Шундан сўнг онам қишлоқ четидаги боғимизнинг бир қисмидан менга уй тиклаб берди. Иккита болам билан ўша ерда яшаяпмиз. Уйни тиклаш пайтида укаларим Россияда эди, қарийб олтмишга кирган онам лой қорди. Пахса урилганда усталарга ёрдамлашди.
Болаларим билан томи лойсувоқ, битта хонасига эски эшик деразалар ўрнатилган уйда яшай бошладим. Шароитим ёмонлиги учун президент порталига мурожаат қилдим.
Орадан бир неча кун ўтиб бир гуруҳ одамлар келишди. Аҳволимни кўриб ҳокимият вакилига уйимни томини ёпиб беришни, моддий ёрдам ажратишни ва болаларимга нафақа белгилашни буюриб кетишди. Маҳалла раисининг айтишича, улар Тошкентдан келишган экан.
Эртаси куни ҳокимиятдан вакил келиб уйнинг томига кетадиган қурилиш ашёларини ҳисоблаб кетди. Бир неча кун ўтгач, ҳисоблаган нарсасининг ярмини юборибди. Маҳалламиз раиси «Худога шукр қил, шуни олмаганлар ҳам кўп» деди.
Ҳозир на нафақа оламан, на тайинли ишим бор. Бундай ҳолатда аёл бошим билан болаларни боқиш осон бўлмаяпти. Уларни ёлғиз қолдириб узоқроққа ишга боролмайман. Маҳаллада у-бу иш чиқса қиламан. Бекор пайтимда чопон тикиб бераман, кимнидир бошқа юмушини қиламан ва шу билан рўзғор тебратамиз. Маҳалладан бирида ёрдам берса, бирида бермайди.
Ҳеч бўлмаса ногиронлик нафақаси олиб турай деб бир нечта ташкилотга бордим. Улар мени иккинчи гуруҳга қўша олмасликларини, учинчи ва тўртинчи гуруҳ ногиронларига эса нафақа тўлаш анча олдин тўхтатилганини маълум қилишди.
Ҳозир болаларимнинг иккаласи ҳам мактабга боряпти. Келажакда уларни улғайтириш осон бўлмайди, аммо чидашга мажбурман» дейди суҳбатдошимиз.
«Фарзандим вояга етиб ишлай бошлагунча тортган азобларимни эслагим келмайди»
«Болалигимда бир оёғим иккинчисидан сал калта ҳолда туғилганман. Тиббий текширувларда 1 ва 2-гуруҳ ногиронлигига тортмайди деб рўйхатга олишмаган.
Турмуш ўртоғимдан совчи келганда унинг танаси соғломлигини, фақат эшитиш қобилияти йўқлигини ва гапира олмаслигини айтишган. Йигит аввал ҳам уйланган, узоқ яшамасдан ажрашиб кетган экан. Шуларни билиб ҳам рози бўлдим.
Тўй ўтгандан сўнг эрим кар ва соқовларнинг махсус мактабида ўқимагани учун имо-ишора билан гаплаша олмаслиги, саводи ҳам йўқлиги, гапларини ёзув билан ифодалай олмаслиги маълум бўлди. Биринчи хотини ўзаро мулоқотдаги қийинчиликларга чидай олмай ажрашиб кетган экан.
Эримнинг ака-укалари кўп эди, аммо мен келин бўлиб тушган пайтда уларнинг барчаси ўз ташвишлари билан овора эди.
Эримнинг қўлида бирон ҳунар ҳам йўқ, фақат дала ишларини қила олар, бундай шароитда у билан яшаш қийин эди. Аммо мен ортга чекинмадим ва сабр қилдим.
Орадан бироз ўтиб ўғлимиз туғилди. Барча қийинчиликлар шундан кейин бошланди. Мен боладан ортмасдим, эрим эса ишсиз. Шу ҳолимизда давлат томонидан бериладиган арзимаган ногиронлик нафақасига яшашга мажбур эдик.
Тўғри, қайин акалар ёрдам беришарди. Аммо қўлдан берганга қуш тўймайди дейилгандай, улар берадиган ёрдам ҳам ҳисобли эди. 15 йилдан ошиқроқ шу ҳолатда қийналиб яшадик.
Ўғлимиз 16 ёшга кирганда ишлай бошлади. Ҳозир у 20 ёшда ва энди оилани боқиш унинг зиммасига ўтган.
Оғир шароитда яшаб кўриб билдимки имконияти чекланган инсон билан оила қуриб яшаш жуда қийин экан. Агар бундай оилалар 2-3 нафар фарзанд кўрса, яшаш баттар оғирлашади. Аммо кўпчилик арзимаган нафақага сабр қилиб яшаб юрибди».
Ғайрат Йўлдош тайёрлади.
