Коррупция - Кремл ташқи сиёсатининг қуроли: Transparency International ҳисоботи

Transparency International халқаро инсон ҳуқуқлари ташкилоти ўзининг 2022 йилга мўлжалланган Коррупцияни қабул қилиш индексида нисбатан янги ҳодисага – авторитар мамлакатлар ўзларининг стратегик ташқи сиёсат мақсадларига эришиш учун коррупциядан фойдаланишининг кучайишига алоҳида эътибор қаратди. 

31 январда эълон қилинган индекс экспертлар ва ишбилармон доиралар ўртасида ўтказилган сўровлар асосида 180 та давлатда коррупцияни қабул қилиш даражасини баҳолайди. Рўйхатдаги тартиб баллар сони билан белгиланади, бу ерда ноль балл - коррупциянинг максимал кўрсаткичи, 100 балл - унинг тўлиқ йўқлиги. 

Рўйхатда ўтган йиллардагидек демократик тузилмалари, қонун устуворлиги мустаҳкам давлатлар етакчилик қилмоқда. 90 балл ва биринчи ўринни Дания, иккинчи ўринни Финландия ва Янги Зеландия, тўртинчи ўринни Норвегия, бешинчи ўринни Сингапур эгаллади. Германия 9-ўринда. Сўровда қатнашган экспертлар унга 79 балл, яъни 2021 йилдагидан битта кам балл қўйган. 

Коррупцияни қабул қилиш индексининг қуйи қисмида қуролли можаролар авж олган ва давлат тузилмалари таназзулга учраган давлатлар – Ливия, Яман, Сурия, Жанубий Судан ва Сомали жойлашган. 

Сўнгги 10 йил ичида энг кўп балл йўқотган давлатлар (минус 13 тадан) Туркия ва Венгриядир. Transparency International ҳолатни ушбу мамлакатлар ҳукумати томонидан суд тизими, оммавий ахборот воситалари ва фуқаролик жамияти тузилмаларининг мустақиллигини чеклаш бўйича кўрилаётган чора-тадбирлар контекстида кўриб чиқмоқда, бу эса ҳуқуқ ҳимоячилари фикрича, коррупция ва ҳуқуқбузарликларга қарши курашни қийинлаштиради. 

Барча постсовет мамлакатлари ичида энг яхши вазият Эстонияда, у 74 балл билан Индексда 14-ўринни эгаллаган. Рўйхатнинг биринчи қисмида ундан ташқари Литва ва Латвия, шунингдек, Грузия (56 балл ва 41-ўрин) жойлашган. 

Арманистон (63-ўрин) ўтган йили 2021 йилга нисбатан уч балл кам, аммо 10 йил аввалгидан 12 балл кўп олган. Беларусдаги вазият ҳам бир хил (91-ўрин) - ўтган йилгидан ёмонроқ, лекин 2012 йилга қараганда яхшироқ. 

Украина (116-ўрин) ҳам бир йил (плюс 1 балл), ҳам 10 йил ичидаги (плюс 7 балл) рейтингини яхшилаган. Россия деярли ўзгаришсиз қолди. У Парагвай ва Мали билан 137-ўринни бўлишиб, 10 йил олдинги каби 28 баллга эга. Коррупция Тожикистон, Озарбойжон ва Туркманистонда янада кескинроқ муаммо сифатида қабул қилиняпти. 

Россия, шунингдек, Қатар ва Марокаш Transparency International ҳисоботида стратегик ташқи сиёсат мақсадларига эришиш учун ҳукумати коррупциядан фойдаланадиган давлатлар экани қайд этилган.

«Стратегик коррупция турли шаклларда ва барча сиёсий даражаларда қўлланилади, - деб тушунтирди Transparency International ташкилотининг Германия бўлими раиси Александра Ҳерцог. - Шу тариқа, демократик жамиятларнинг сиёсий, ижтимоий ва иқтисодий барқарорлигини бузишга уринишлар қўлланилмоқда». 

2022 йил учун ҳисоботга кўра, Россия Украинага кенг кўламли ҳарбий ҳаракатлар шароитида ушбу воситадан фойдаланишда айниқса фаол бўлди. Германияда, хусусан, у немис расмийларининг энергетика сиёсатига таъсир кўрсатиш учун федерал ва ҳудудий даражада кенг тармоқни яратди, дейилади ҳужжатда. Ҳуқуқ фаоллари «Россия Германиянинг рус газига қарамлигини ошириш учун немис сиёсатчилари, менежерлари ва ҳуқуқшуносларидан қандай фойдалангани» ҳақида сўз юритувчи Correctiv нашри суриштирувига ишора қилмоқда.

Бу борадаги энг ёрқин мисол, деб эслайди Transparency International, Мекленбург-Олд Померания федерал ерида «Иқлим ва экологияни ҳимоя қилиш» (Klima- und Umweltschutz MV) деб номланган сохта фонднинг ташкил этилишидир. Жамғарма «Газпром»нинг шуъба корхоналаридан бири томонидан молиялаштирилди ва унинг мақсади ўта баҳсли «Шимолий оқим-2» газ қувури лойиҳасини амалга оширишга кўмаклашиш ҳамда лойиҳани етказиб берувчи ёки хизмат кўрсатувчи фирмаларни АҚШ санкцияларидан ҳимоя қилиш эди. Мекленбург- Олд Померания собиқ бош вазири Эрвин Селлеринг сохта фонд можаросида айбланувчилардан бири бўлди.

Александра Ҳерцог, шунингдек, Россияда Германиянинг собиқ канцлери Герҳард Шрёдерга берилган пулли лавозимлар ва ўнг қанот популистик «Германия учун муқобил» партияси сиёсатчилари томонидан қўллаб-қувватловни эслатиб ўтди: «Шу тариқа, Россия режими Германияда қарорлар қабул қилинишига таъсир ўтказа олди ҳамда ўз энергетика сиёсати ва геостратегик мавқейини мустаҳкамлади».

Transparency International Украинадаги сўнгги коррупция можароларига ҳам эътибор қаратди.

DW илтимосига кўра, Александра Ҳерцог ушбу мамлакатдаги вазиятни қуйидагича изоҳлади: «2014 йилдан бери Украинада коррупцияга қарши бир қатор ислоҳотлар амалга оширилмоқда ва бу Коррупцияни қабул қилиш индексида ўз аксини топмоқда. Биз янги ҳолатлар мавжудлигини ҳисобга оламиз. Бу урушга қарамай, коррупцияга қарши кураш институтлари ишлаётгани, фактлар ўрганилаётганини англатади. Аммо ҳали қилинадиган ишлар кўплиги аниқ. Европа Иттифоқи Киевдан коррупцияга қарши кураш бўйича қўшимча ҳаракатлар ва чораларни талаб қилгани бежиз эмас». 

Молиявий ёрдам ҳақида гап кетганда, албатта, коррупция хавфи ҳам ортади, деди у урушдан кейинги тикланиш учун маблағлар, катта пулларни назарда тутиб.