Интернетга россиялик мусиқий продюсер Иосиф Пригожиннинг собиқ сенатор, миллиардер Фарҳод Аҳмедов билан сўзлашуви дейилаётган аудио сиздирилди. Унда суҳбатдошлар Россия раҳбариятини Украинага очилган уруш ва дунёдан иҳоталаниб қолганлик учун қаттиқ оҳангда танқид қилишган.
Аудио тарқалгач, авваллари Путиннинг тарафдори эканини бот-бот изҳор қилиб келган Иосиф Пригожиннинг ўзи Instagram орқали чиқиш қилиб, аудиёзувни «фейк» деб атади, сўнгра ўз айтган айрим сўзлар билан «нейротармоқ ёрдамида ишлаб чиқилган иборанинг қоришмаси», деб ҳам кўрди. Кейинчалик, Пригожин сўзлашув чиндан ҳам рўй берганини тан олиб, инсонларнинг шахсий сўзлашувини ёзиб олиб тарқатиш ҳеч бир қолипга тўғри келмаслигидан ёзғирди.
Уларнинг 35 дақиқа давом этган суҳбати YouTube’га 7 март куни жойлаштирилган бўлса-да, ўтган дам олиш кунлари — Украинанинг «5-канал» телеканали унга эътибор қаратгач, яшин тезлигида машҳурлашди.
Украин тилидаги изоҳда бу икки суҳбатдош Иосиф Пригожин ва Фарҳод Аҳмедов экани айтилади. Украина хавфсизлик хизмати россиялик машҳурларнинг суҳбатларини авваллари ҳам эълон қилиб турган, бироқ бу сафар УХХ вазиятни шарҳламаяпти. Иосиф Пригожин бўлиб ўтган воқеага шоша-пиша бир неча марта изоҳ берган, келиб чиқиши озарбойжон бўлган миллиардер Аҳмедов эса жим.
«Вагнер» ХҲКнинг «Путиннинг ошпази» номи билан машҳур эгаси Евгений Пригожин ҳам вазиятга муносабат билдириб ўтди. Унга кўра, Украина хавфсизлик хизмати уни эшитмоқчи бўлиб, адашиб фамилиядошининг суҳбатини ёзиб олган ва тарқатган.
Бу воқеа шуниси билан эътиборлики, Россия мустақил Украинага бостириб киргач, уни «махсус ҳарбий амалиёт» деб атай бошлади ва уни ҳар қандай кўринишда танқид қилиш қаттиқ таъқиб остига олинди. Россияда ҳокимият ҳаракатларини ошкор танқид қилиш хунук оқибатларга дучор қилади.
«Мамлакатни к*тига тиқишди»
Аудиоёзувда «Пригожин» «Игор Иванович [Сечин], Сергей Викторович [Чемезов] ва Золотов» бирлашиб «барчасида» Россия мудофаа вазири Сергей Шойгуни айблашаётгани, мунгли кўзлари туфайли уни «сўтак» дейишаётгани ҳақидаги миш-мишларни гапиришган.
«Улар эсини йўқотган одамлар. Менинг фикрим оддий: улар ўзини қиролдек, худодек тутмоқда. Улар ҳақида бирор яхши гап айта олмайман. Улар разил кишилар», — деган қўшиқчи Валериянинг турмуш ўртоғи сифатида оммага кўпроқ таниш бўлган 53 ёшли продюсер Пригожинга тегишли дейилган овоз.
Бу жуфтлик кўп йиллар давомида ТВ ва ижтимоий тармоқларда Россия ҳокимияти ва шахсан Владимир Путинни қўллаб-қувватлашини намойиш этиб келган. Қўшиқчи Валерия бир неча бор Путиннинг сайловолди кампанияларида ишончли вакили бўлган. Ўз сиёсий позицияси «ҳаммага маълум» эканини ёзув тарқалгач Пригожин тинмасдан такрорламоқда.
«Пригожин»нинг суҳбатдоши уларнинг гапидан маълум бўладики, Боку шаҳрида бўлган ва Россияда бўлаётган ишларни жиддий танқид қилган: «Вазиятни к*тига тиқишди. Мамлакатни к*тига тиқишди. Ҳамма нарсани к*тларига тиқишди. Ҳамма-ҳамма нарсани».
«Улардан кейин ҳали нималар бўлиши, қандай бўлиши ҳақида саволлар бор. Бир томондан қодировчилар, бошқасидан пригожинчилар чиқиб келади, опричниклар ҳам бўлса керак. Ханжар-у кувалдаларини сермаб чиқадиган махночилар ҳам бўлади», — деган суҳбатдош «Аҳмедов».
Собиқ сенатор Фарҳод Аҳмедовнинг бойлиги Forbes томонидан 1,7 млрд доллар деб баҳоланган. Россия Украинага бостириб киргач, у Европа Иттифоқи, Британия, Канада ва Швейцариянинг санкция рўйхатларига киритилди.
Кейинги гап отишлар асносида «Аҳмедов» ўзига нисбатан халқаро санкциялар амал қилаётгани, чет элдан ҳатто меҳмонхона брон қилолмаётганини тилга олади. «Пригожин» эса унга ҳамдардлик билдиради ва чекловларни айланиб ўтиш йўлини муҳокама қилиб, Буюк Британия ва Швейцариядаги кўчмас мулкларини сотмасликка қарор қилганини айтади.
Улар президент Путинни ҳам муҳокама қилишади.
«Уни шу тешикка қувиб киритишди. Унинг ўзи ўзини киритди, тўғрисини айтганда. Тўхтаганида Нобел мукофотини олар эди, кетарди тинчгина. Барибир мамлакатни топшириб бўлувди. Энди биз ҳеч қаёққа бора олмаймиз. Бизнинг пачағимизни чиқаришмоқда. Бизда бошқа бирорта вариант йўқ. Агар у ўша қизил тугмани босган тақдирда ҳам, бизнинг бутун бир миллатимизда заррача келажак йўқ», — деган «Пригожин».
«Унга ҳаммаси барибир. Халқ ҳам барибир. У иблис», — деган «Аҳмедов».
Уларнинг ҳар иккиси мамлакат истиқболига қайғу билан қарашган. «Бизнинг келажагимизни тортиб олишди», дея умумлаштирган «Пригожин».
Ҳозирча бу телефон сўзлашувининг ҳақиқийлиги ўз исботини топганича йўқ. «Агентство» нашри «Пригожин ва Аҳмедов»нинг суҳбати 2023 йилнинг январ ойи охирларида бўлганини тахмин қилмоқда. Буни суҳбатдан билиш мумкин. «Аҳмедов» Москвага 15 февралдан кейин бориши мумкинлигини айтган. «Лента.ру» билан суҳбатда Иосиф Пригожин январ ойи охиригача, жумладан «суҳбат бўлиб ўтган дейилган кунларда» ҳам Дубайда бўлганини тасдиқлаган.
1-версия (ишониш қийин): суҳбат тўлиқ нейротармоқ томонидан ясалган
Пригожин илк изоҳларида шу позицияни ушлаб олди. Бироқ мутахассислар нейротармоқлар бунчалик узоқ вақт маълум бир инсон овозига ўхшаб аниқ сўзлашмалар тузиши имконсиз эканини айтишмоқда.
Ҳар қандай инсонда паразит-сўзлар бўлади, у гап тузишдан аввал иборалар танлайди. Алгоритм товуш ва овоздан нусха олиши мумкин, лекин уникал нутқ белгиларини ясай олмайди.
2-версия (ишонарсиз): суҳбат Пригожин ва Аҳмедовнинг ҳақиқий гапларидан кесиб ясалган
«Медуза»нинг подкастлар студияси катта продюсери Александр Садиков бундай мулоқотни монтаж қилиш амалда имконсиз эканини айтди — бунинг учун жуда катта меҳнат керак. У аудиоёзув монтаж қилинмаганига далил сифатида фондаги шовқин ва бошқа овозларни кўрсатган. Пригожинга тегишли дейилаётган овозда унинг хотини қўшиқчи Валериянинг овози ҳам эшитилиб қолган (шу онларда Пригожин унга қарата «Лер» деб мурожаат қилган).
Суҳбатдошларнинг овози иккита каналга — ўнг ва чапга ёзиб олингани учун ҳар бир йўлакда нималар бўлаётганини алоҳида эшитиш ва фарқлаш осон. Бундай шовқин фонини ясаш қийин.
Суҳбатнинг характери ҳам, суҳбатдошлар ўзаро ҳамжиҳатлиги ҳам табиий кўринмоқда: сўз ва ибораларни такрорлаш, тасдиқлатиб олиш, «мени эшитяпсанми?» деб сўраш ва тасдиқ белгисини олиш ва ҳ.к. Бундай реакцияларни монтаж қилиш жуда қийин.
Суҳбат мазмунига рахна сололмайдиган ягона монтаж элементи саккизинчи сонияда рўй берган: узун чақирув овози (гудоклар)дан сўнг суҳбат саломлашишсиз бошланиб кетган. Кейинчалик суҳбат узлуксиз давом этган ва энг охирида кескин узилган.
3-версия (конспирологик): аудиоёзувда ўзини продюсер ва миллиардердек тутаётган актёрлар суҳбатлашишган
Бундай тушунтиришни Иосиф Пригожиннинг ўз сўзлари рад этмоқда — у суҳбатда «реал дақиқалар борлиги»ни таъкидлаган. Қолаверса, аудиоёзувда суҳбатдошлар нутқининг кескин ўзгариши кузатилмаган, бундай пародияни энг иқтидорли актёрлар ҳам чиқара олмаса керак.
Генератив нейротармоқлар бўйича мутахассис бундай сценарий ҳам эҳтимолли эканини айтган. Нейротармоқни ўргатиш учун бирор кишининг бир дақиқалик овозини ёзиб олиш етарли. Шундан сўнг бошқа одам гапирган матн керакли одамнинг овози билан ўзгартириб чиқилади.
Бу ҳолатда фейк аудио яратувчилар учун асосий масала товушни ўзгартириш эмас, сохта Пригожин ва Аҳмедов уларга тегишли шахсий ҳаёт билан боғлиқ масалаларни муҳокама қиладиган ишонарли сценарий керак бўлади. Журналист Андрей Захаров шундай дейди:
«Фейк суҳбатларнинг 90 фоизида Майк ва Ник ҳосил бўлади, қолган 10 фоиз сифатлисида ҳам кўпи билан 2 дақиқалик аудио ясаш мумкин. Ярим соатлик ишонарли ва жонли мулоқотни сохталаштириш жуда қийин масала».
4-версия (энг ишонарлиси): Бу Пригожин ва Аҳмедовнинг ҳақиқий суҳбати
Суҳбат бошида Пригожин Аҳмедовга «Мандарин» меҳмонхонасини тавсия этади (гап беш юлдузли Mandarin Oriental тармоғи ҳақида бораётганга ўхшайди). Шундан сўнг улар «палма»ни муҳокама қилишади, Пригожин йўлдаги тирбандликлар сабабли у ерга бормасликни маслаҳат беради. Бу Дубайдаги Палм-Жумейра сунъий ороли. Пригожин Аҳмедов билан суҳбатлашганда Дубайда бўлганини тасдиқлаган.
Суҳбатда Пригожин дўстига Дубайга учиб келишни таклиф қилади, лекин Аҳмедов «Солянка тайёр бўлади», «Москвага боришим керак», деб рад этади. Гап Москвадаги Солянка кўчаси 9-уй манзилидаги XVII асрга оид икки қаватли кошона ҳақида борган. Миллиардер собиқ хотини билан ажрашганидан сўнг ушбу кошона устида судлашмоқда.
Пригожин суҳбатда Дубайда бўлиб турган Самвелни тилга олган. Гап тадбиркор Самвел Карапетян ҳақида кетаётган бўлиши мумкин, унинг хотини ва қизи ижтимоий тармоқларда жойлаган фотосуратларга кўра, улар январ ойи охирида Дубайда бўлишган.
«Проверено» лойиҳаси бош муҳаррири ва Facebook фактчекери Иля Бер суҳбатда «текшириб кўриш мумкин бўлган реалликка мос келувчи кўплаб деталлар борлиги»ни таъкидлаган.
Лекин шу версияни ҳам рад этувчи бир қанча акс далиллар бор. Алексей Навалнийнинг ҳаммаслаги, сиёсатчи Владимир Милов аудиоёзув фейк деган хулосага келган, чунки Россия элитасида «суҳбатни пинҳона эшитишларидан қўрқиш васвасаси бор»:
«Ҳеч ким телефон ёки мессенжер орқали бундай нарсаларни муҳокама қилмайди. Бунга эҳтиёж ҳам йўқ. Улар Путин ҳақида гаплашганда номини тилга олишмайди, кўрсаткич бармоғи билан юқорига ишора қилишади. Уни иблис деб аташни-ку, асти қўяверинг».
Миловга кўра миллиардер ва собиқ сенатор шунча вақт давом этган суҳбат мобайнида бирорта «элитага хос эксклюзив» билан ўртоқлашиши мумкин эди. «Аҳмедов» ва «Пригожин» вазиятни ютуб стилистикасида, ҳамма биладиган ва гапирадиган гаплар билан муҳокама қилишган. Буни билдирувчи энг ёрқин тест — Шойгуни муҳокама қилиш.
«Элита»дагиларнинг барчаси босқинга Шойгу раҳбарлик қилмагани, энг аввалидан бош штаб раҳбарлик қилгани, Шойгунинг вазифалари бошқа эканини билади, деган сиёсатчи.
Лекин аудиоёзув ҳақиқий деб ҳисобловчилар бунақа дипфейк қилиш учун муаллифлар продюсер ва Озарбойжонда яшаётган олигархни эмас, «элита»дан бошқа одамларни танлаган бўлишларини айтган.
Журналист Дмитрий Колезев ҳам ёзувни айнан мана шу сабаб билан ҳақиқий деб ҳисоблайди:
«Иосиф Пригожин ва Фарҳод Аҳмедов эҳтимолли провокация учун ғалати объектлар бўлиб турибди. Агар Украина пропагандачиларида шу даражадаги сохта суҳбатни яратиш учун техник ва ижодий имконият бўлганида нега Шойгу ва Патрушевнинг суҳбатини ясашмаган? Йўқ, айнан фигураларнинг у қадар муҳиммаслиги аудиоёзув ҳақиқий эканлигидан далолат бериб турибди.
Бундан ташқари, ёзувнинг иккинчи дақиқасида Аҳмедов «мана бу телефондан гаплашсак бўлади», деган. Тахмин қилиш мумкинки, бизнесмен ўзи сўзлашаётган линия эшитишлардан ҳимояланган деб ўйлаган».
Ёзув уни эълон қилган инсонларнинг қўлига қандай тушиб қолди? Улар кимлар?
26 март куни «Важние истории» нашри Россия махсус хизматларидаги манбасига таяниб, суҳбат ёзуви ҳақиқий экани ва ФХХ раҳбарияти «шу кунларда бу борада йиғилиш ўтказиб, ходимларга чора кўришга буйруқ бергани»ни хабар берди. Нашр бош муҳаррири Роман Анин ФХХ олдида бу ёзув қандай пайдо бўлганини аниқлаш мақсади турганини ҳам таъкидлади.
«Медуза» билан суҳбатда мутахассис Иля Шуманов сиздириш Россия махсус хизматлари билан боғлиқ эмаслигини таъкидлаган: «Оммага президент ҳақорат қилингани ёзуви тарқалди, Россия махсус хизматларига бунақа ахборотни тарқатиш тақиқланган».
Экспертлар замонавий технологиялар телефон эгасининг хабарисиз ахборот йиға олишини эслатмоқда. Бу инсонларнинг таъсир доирасига кўра, уларга овоз ёзиб олувчи ускуна ўрнатилган бўлиши мумкинлигини ҳам эътибордан қочирмаслик керак. Шунингдек, сигнални ушлаш варианти ҳам бор — бу ҳам иш беради. Украина ҳарбий разведкаси бундай суҳбатларни мунтазам ёзиб олиб, эълон қилиб турибди. Ёзув илк марта Украина пабликларида эълон қилингани эътиборга олинса, Украинага ён босувчи махсус хизматларнинг иши ҳам бўлиш мумкин.
Бундан ташқари, БАА ҳам, Озарбойжон ҳам мамлакат рақамли инфратузилмаси соҳасида кўп ҳам ҳимояланмаган ва бу ҳол шахсий хабарлашувларни тутиб олиш нуқтайи назаридан потенциал хавф яратади.
