Хитой ва КХДРга қарши Тинч океани триумвирати: АҚШ, Жанубий Корея ва Япония раҳбарлари Кэмп-Дэвидда учрашди

Жанубий Корея ва Япония АҚШнинг Тинч океани минтақасидаги муҳим иттифоқчиларидир, аммо бу икки давлат ўртасидаги муносабатлар, айниқса, Иккинчи жаҳон урушидан кейин анча мураккаблашган.

АҚШ ҳар икки давлат билан муносабатларда «янги давр» бошлашга ваъда берди ва таҳлилчилар бу ишни имкон қадар тезроқ қилиш кераклигини таъкидламоқда. Иттифоқчиларга минтақадаги яна бир йирик ўйинчи — Хитойнинг ҳарбий қудрати ошиб бораётгани ва Шимолий Корея ядровий дастурининг ривожланиши таҳдид солмоқда.

Саммитни ташкил қилишда Байден Япония ва Жанубий Корея яқинда баъзи тарихий келишмовчиликларни бартараф эта олганидан фойдаланди.

Аввалроқ Оқ уйнинг Ҳинд-Тинч океани масалалари бўйича координатори Курт Кэмпбелл Вашингтоннинг Токио ва Сеул билан алоқалари «XXI асрда уч томонлама муносабатларни белгиловчи» бўлишини айтган эди.

«18 август куни кўрган нарсангиз, ҳозир ҳам, келажакда ҳам уч томонлама муносабатларни мустаҳкамлашга йўналтирилган жуда амбицияли ташаббуслар тўплами», дейди Кэмпбелл.

«Эҳтимолий ракета ҳужумларидан ҳимояланиш учун реал вақт режимида разведка маълумотларини алмашиш Япония ва Жанубий Кореяни бир-бирига яқинлаштиришга ёрдам беради», дейди Стенфорд университетидаги Гувер институти ходими Майкл Ослин.

«Ахборот алмашинуви ўзаро ишончни мустаҳкамлайди. Биз олдин бунақасини кўрмаганмиз», дея қўшимча қилган у.

Пекиннинг қораланиши ва КХДРнинг Россия билан дўстлиги

АҚШнинг аввалги маъмуриятлари Япония ва Жанубий Корея ўртасидаги мудофаа алоқаларини мустаҳкамлашга бир неча бор уриниб кўрди, аммо улар бу борада сезиларли муваффақиятга эриша олмади.

Бироқ, Байден маъмурияти Кэмп-Дэвид учрашуви иштирокчилари ўз лавозимларини тарк этгандан кейин ҳам давом этадиган муносабатларни ўрнатишга дов тикди.

Пекин, кутилганидек, саммит ўтказилишини қоралаб, «тегишли давлатлар томонидан турли гуруҳлар шакллантирилишига ва уларнинг қарама-қаршиликни кучайтириш ва бошқа мамлакатларнинг стратегик хавфсизлигига хавф туғдириш амалиётига қарши экани»ни маълум қилди.

«Хитой ‘минтақавий хавфсизликʼ деб аталмиш нарсани таъминлаш учун тўпланган баъзи бир-бирини истисно қилувчи гуруҳлар фақат душманликни кучайтираётгани ва бошқа мамлакатларнинг стратегик хавфсизлигига путур етказаётганига эътибор қаратди. Хитой бу амалиётга кескин қарши», деган Хитойнинг Вашингтондаги элчихонаси матбуот котиби Лю Пенюй.

«Ушбу саммитни провокацион ҳаракат ёки кескинликни қўзғатишга уриниш сифатида кўришга ҳеч қандай асос йўқ», дея унга жавоб қайтарган Давлат департаменти матбуот котиби Ведант Пател.

Кэмп-Дэвид учрашуви, Шимолий Корея давлат ахборот агентлиги (KCNA) Шимолий Корея етакчиси Ким Чен Ин ва Россия президенти Владимир Путиннинг ўзаро муносабатларни ривожлантиришга ваъда берган хабар алмашинувидан бир неча кун ўтиб ўтказилганига эътибор қаратган.

Бунга жавобан Путин Москва ва Пхенян ўртасидаги алоқаларни янада яқинлаштиришга чақирди.

«Ишончим комилки, биз барча соҳаларда халқларимиз фаровонлиги, Корея яримороли ва бутун Шимолий-Шарқий Осиё минтақасидаги барқарорлик ва хавфсизликни мустаҳкамлаш манфаатлари йўлида икки томонлама ҳамкорликни ривожлантиришда давом этамиз», дейилган Кремл эълон қилган баёнотда.

Жанубий Корея ва Япония: рақиб иттифоқчилар

Жанубий Корея ва Япония ўртасидаги муносабатлар тарихан мураккаб бўлиб келган, бу асосан Япониянинг 1910 йилдан 1945 йилгача яриморолни босиб олгани билан боғлиқ. Турли тахминларга кўра, Иккинчи жаҳон уруши даврида 200 мингга яқин одам (катта қисми жанубий кореяликлар) японияликлар томонидан жинсий қулликка мажбурланган.

Юн Сук Ёл 2022 йил май ойида лавозимга киришишидан олдин, кореяликлар Япониядан Корея яриморолидаги мустамлакачилик даврида мажбурий меҳнатдан фойдалангани учун товон пули талаб қилгани туфайли икки томонлама муносабатлар бутунлай тўхтаб қолган эди.

Бироқ, афтидан, Юн ва Кишида товон масаласида келишувга эришиб, самимий муносабатлар ўрнатишга муваффақ бўлган. Хусусан, 2023 йил май ойида Ҳиросимидаги G7 саммити доирасида, улар шаҳардаги атом бомбардировкасининг кореяликлар қурбонлари хотирасига бағишланган ёдгорликни бирга зиёрат қилди.

«Афтидан, Сеул ва Токиодаги сиёсий етакчилар охирги ўн йилликлар ичида биринчи марта ички танқид хавфига қарамай бирга ишлашга тайёр», дейди Ню-Йоркдаги Осиё жамияти сиёсати институти вице-президенти Дэниeл Расселл. У президент Барак Обама маъмуриятида Шарқий Осиё ва Тинч океани масалалари бўйича Давлат котибининг ёрдамчиси бўлган.

«Хитой таҳдиди Жанубий Корея ва Японияни Хитойга қарши туриш учун янада бирлашишга, ўзаро кўпроқ ташрифлар уюштиришга ва АҚШ билан бошқача тарзда ҳамкорлик қилишга мажбур қилади», дейди кичик Жорж Буш даврида Оқ уй миллий хавфсизлик кенгашида ишлаган Майкл Аллен.

Алленнинг сўзларига кўра, агар режага мувофиқ амалга оширилса уч томонлама саммитда бирдамлик кўрсатиш, Хитой ва бутун минтақа учун сигнал бўлиши мумкин.

Ягона Тинч океан фронти

АҚШнинг икки энг яқин осиёлик иттифоқчиси — Япония ва Жанубий Корея ўртасидаги тарихий зиддиятлар жуда узоқ вақтдан бери АҚШнинг минтақадаги хавфсизлик манфаатларига потенциал таҳдид солиб келмоқда.

Кореянинг Япония ишғоли меросидан узоқ вақтдан буён давом этаётган норозилиги ва Токионинг ўтмишдаги хатоларини тан олишни истамаслиги АҚШнинг Тинч океанида бирлашган иттифоқчи фронт яратишга уринишларига путур етказди.

Расселнинг таъкидлашича, энди уларнинг борадиган бошқа жойи йўқ: минтақадаги хавфсизлик билан боғлиқ вазият ёмонлашди. Пекин ўз ҳарбий салоҳиятини фаол равишда оширмоқда, кенг ҳудудий даъволарни илгари суряпти ва Тайванни куч орқали қўшиб олиш билан таҳдид қилмоқда.

Шимолий Корея ядро ва ракета дастурларини мисли кўрилмаган тезликда ривожлантирмоқда. Осиёда уруш хавфи кучайди.

«Япония, Жанубий Корея ва Қўшма Штатларнинг ягона фронти — бу шунчаки уч мамлакат армияси эмас. Хитой ва Россия муҳим халқаро меъёрларга тажовуз қилаётган бир вазиятда бу геосиёсий заруратдир», дейди Рассел.

Дунёнинг учта энг муҳим демократияси, иқтисод ва технология етакчиларининг коллектив кучи, агар улар бирдамликни сақлаб қола олса, қоидаларга асосланган халқаро тартибнинг таянчи бўлиб хизмат қилади.

Шу билан бирга, экспертнинг фикрича, бу муносабатлар фақатгина Хитойга қарши иттифоқ сифатида белгиланмаслигини ҳам аниқ кўрсатиш керак.

Савдо, саноат ва инновациялар соҳасидаги муҳим етакчилар сифатида бу уч мамлакат технология, таъминот занжири ва иқтисодий хавфсизлик каби ҳаётий масалалар бўйича ҳамкорликни кучайтирмоқда.