Шимолий Корея етакчиси Ким Чен Ин ва Россия президенти Владимир Путин ўртасидаги учрашув якунланди. Икки давлат раҳбарининг Россия шарқидаги учрашуви 4 соатдан узоқ давом этган.
«Қандай етиб келдингиз»?
КХДР лидери россиялик ҳамкасби билан Амур областидаги Восточний космодромида учрашди. Унинг зирҳли поезди тонг соат 07:00 да космодром темирйўл станциясига етиб борди. У ердан Кимнинг кортежи Восточнийнинг синов-монтаж корпусига йўл олди. Икки давлат раҳбарлари айнан мана шу ерда учрашди. Улар охирги марта 4 йил аввал, ўшанда ҳам Россия шарқида учрашганди.
Шимол етакчисини кутиб олган Путин биринчи бўлиб салом берди ва «Қандай етиб келдингиз?» деб сўради. Россия президенти бундай деб сўраганида мантиқ ҳам бор, чунки Ким Пхеняндан Россия шарқигача секин юрадиган поездда борган. Бу эса ҳар қанча қулай шароитдаги поезд бўлса ҳам узоқ йўл дегани.
Путин меҳмонга «Ангара» ракета ташувчисининг териш жараёни ва унинг учиши учун қурилаётган старт комплексини кўрсатди. Ким «Союз-2» старт комплексини ҳам кўрди. Шунингдек, Путин ҳамкасбига ўзи юрадиган Aurus машинасини кўрсатди. Икки давлат раҳбари машинага ўтириб ҳам кўришди.
Россия ва КХДР кенгайтирилган делегациялари ўртасидаги учрашув бир соат давом этди. Дмитрий Песковнинг аниқлик киритишича, бу ташриф доирасида ҳеч қандай ҳужжат имзоланиши кутилмаяпти. Шунингдек, томонлар учрашув якунларига кўра қўшма декларация ҳам имзоламайди.
Россия томонидан кенгайтирилган музокараларда Путиндан ташқари мудофаа вазири Сергей Шойгу, ташқи ишлар вазири Сергей Лавров, бош вазир ўринбосари Алексей Оверчук ҳамда ишлаб чиқариш вазири Денис Мантуров қатнашган. Ким Чен Ин гуруҳидан эса унинг синглиси, мамлакатдаги ҳукмрон Меҳнат партияси мулозими Ким Ё Чон ва ташқи ишлар вазири Чой Сон Ҳи ўрин олди.
Тушликка чучвара
Кейинроқ учрашувнинг ОАВ учун ёпиқ қисми бошланиб, Путин ва Ким яккама-якка гаплашди. Бу суҳбат 4 соат давом этган ва унинг тафсилотлари аниқ эмас. Фақат баъзи нашрлар учрашув якунларига кўра Путин Шимолий Кореяга ташриф билан боришга рози бўлгани ҳақида ёзишди.
Кун ярмигача давом этган турли даражадаги учрашувлардан кейин Путин Шимол етакчисини тушликка таклиф қилди. Рус нашрларининг ёзишича, Россия томони меҳмонни камчатка қисқичбақасидан тайёрланган чучвара ҳамда оқ амур балиғи билан сийлаган. Икки сиёсатчи бир-бирининг шарафига қадаҳ сўзи айтиб ичкилик ҳам ичишди.
Ким Чен Ин тушликка йиғилганларни Путин шарафига ичишга таклиф қилиб, «Россия армияси ва халқи тўпланиб қолган зулмга қарши муқаддас курашда буюк ғалабага эришишига» ишонч билдирди. Путин эса қадаҳ сўзи ўрнида корейс халқининг мақолларидан бирини тилга олди: «Кийимнинг янгиси, дўстнинг эскиси яхши. Бизда ҳам шунга ўхшаш гап бор: эски дўст иккита янги дўстдан яхшироқ».
КХДР раҳбари ўз чиқишлари билан очиқчасига Россиянинг Украинага босқинини қўллаб-қувватлади. У, хусусан, Россия «ўз хавфсизлиги ва суверенитети йўлида оёққа турганини» айтди. Шунингдек, Шимолий Корея президент Путиннинг ҳар қандай қарорини қўллаб-қувватлашини маълум қилди. «Умид қиламан, империализмга қарши ва суверен давлат қуриш йўлидаги курашда доим бирга бўламиз», деди Ким.
Нега айнан аэродромда учрашишди?
Шимолий Корея етакчисининг Россияга ташрифи ҳақида АҚШ нашрлари 4 сентябрдаёқ ёзган ва бу учрашувда КХДР Россияга қурол етказиб бериши муҳокама қилинишини тахмин қилганди. Табиийки учрашувнинг очиқ қисмида бу ҳақда сўз бормади, лекин Ким Чен Иннинг «Россиянинг янги ғалабалари учун» қадаҳ кўтаргани, «Россия халқи ва армияси гегемонлик иддао қилаётган зулмга қарши курашда муқаддас ғалабага эришиши» ҳақида айтган гаплари 4 соатлик ёпиқ суҳбат нима ҳақида бўлишини тахмин қилишга имкон беради.
Россия томони учрашув ўтказилиши ҳақида охирги соатларгача аниқ хабар бермади. Аввалроқ Путиннинг халқаро ташрифлари хавфсизлик нуқтаи назаридан анонс қилинмаслиги айтилганди. Аммо АҚШнинг New York Times икки давлат етакчисининг учрашиш вақтини тўғри топди, лекин учрашув жойида бироз адашди. NYT Ким Путин билан 2019 йилда бўлгани каби Владивостокда учрашади деб тахмин қилган, бунга асос ҳам бор эди. Чунки 10-13 сентябр кунлари Владивостокда Шарқий иқтисодий форум ўтказилиб, унда Путин ҳам қатнашиши белгиланганди. Аммо Россия томони бу гал учрашув жойини бироз ўзгартириб, Кимни қабул қилиш учун Амур областидаги космодромни танлади.
Путин Кимни нега айнан космик аэродромда кутиб олгани ҳақида ҳам гапириб буни шимолликлар етакчиси ракеталарга қизиқиши билан боғлади. Учрашувдан эълон қилинган қисқа видеоларда Ким Чен Ин жуда кўп савол берганини пайқаш мумкин. У ракетада ишлатиладиган ёнилғи характеристикаси, унинг ишлатилган қисми қаерга тушиши, ракета ташувчининг иш принципи ҳақида сўраган. Унинг саволларига Роскосмос раҳбари Юрий Борисов ва Ердаги космик инфратузилмаларни эксплуатация қилиш маркази директори Николай Нестчук жавоб берди.
Владивостокка барибир боради
Ким Чен Ин Путин билан учрашувдан кейин ҳам Россияда қолган. Путин меҳмон Комсомолск-Амурдаги фуқаролик ва ҳарбий техника ишлаб чиқариладиган заводга бориши, шунингдек, Владивостокка ҳам сафар қилишини айтди. Ғарб нашрлари икки сиёсатчи айнан мана шу шаҳарда учрашишини айтганди. 2019 йил Путин ва Ким Чен Ин илк марта айнан Владивостокда учрашганди.
Учрашувга қандай реакция билдиришди?
Бу учрашув ҳақида ҳали Россия томони эълон қилмай туриб АҚШ агар КХДР Украинага қарши урушаётган Россияга қурол етказиб берадиган бўлса, янги санкцияларга учрашидан огоҳлантириб чиқди. АҚШ Миллий хавфсизлик кенгаши расмий вакили Эдриенн Уотсоннинг айтишича, америкаликларда Ким Чен Ин Россияга қурол-яроғ етказиб бериш бўйича музокараларни давлат раҳбарлари даражасида давом эттиришни истагани ҳақида маълумотлар бор.
Financial Times ўз манбаларига таяниб ёзишича, Шимолий Корея Россияга қурол етказиб бериш бўйича келишув имзолашга тайёр. Пхенян Россияга ўқ-дори, бирваракайига ўт очувчи ракета тизимлари ва яқин масофага мўлжалланган баллистик ракеталар етказиб бериши мумкин.
Сеулдаги Кунмин университети катта илмий ходими Федор Тертицкийнинг фикрича, Путин ва Ким қурол етказиб бериш бўйича келишган бўлиши ҳам мумкин. Унинг фикрича, Хитой бунга қарши бўлмаса, КХДР Россияга жуда кўп миқдорда ўқ-дори етказиб бериши мумкин. «Уларда ҳарбий ишлаб чиқариш комплексига доим жиддий эътибор қаратилган. Режали иқтисодиёт режимига ўтиш орқали эса ҳарбий ишлаб чиқариш ҳажмини тезда ошириш мумкин. Бу ерда асосий масала сифатга бориб тақалади. Ахир Шимолий Корея армияси 1953 йилдан буён урушгани йўқ», дейди эксперт BBC билан суҳбатда.
Тертицкий Россия ва КХДР муносабатларидаги учта чеккада қолаётган омилларга эътибор қаратган: «Биринчиси – ўзаро деярли ҳеч қандай савдо айланмаси йўқ экани. 2022 йилдаги савдо баланси – нол. Худди қандайдир эмбарго амал қилаётгандек. Иккинчиси – Украина уруши мавзусига буткул эътибор берилмаслиги. Пхенян Путин қиладиган ҳар қандай ишни қўллаши ҳақидаги барча хабарлар фақат хорижий ОАВ учун. Мамлакат ички нашрларида, хусусан, асосий газета «Нодин синмун»да уруш ҳақида ҳеч нима дейилмайди. Улар ўз аудиториясига худди ҳеч нарса бўлмаётгандек кўрсатишга ҳаракат қилишади.
Учинчи омил – Россия КХДР билан муносабатларда Хитой борган йўлдан бориши. Ҳеч қандай мустақил ҳаракат йўқ, баъзан Хитойдан айнан нусха олинади.
Россия КХДРга озиқ-овқат маҳсулотлари берса, Хитой бундан фақат хурсанд бўлади. Хитой Шимолий Кореяда вазият стабил бўлишини истайди, уларга портлаши мумкин бўлган инқироз керак эмас. Хитойнинг КХДР билан чегарасида қочоқлар жуда кўп. Қўшимчасига Шимолий Корея режимининг коллапси икки Корея бирлашишига олиб келиши ҳам мумкин. Бу эса америкаликлар учун айни муддао бўлади», дейди эксперт.
Тертицкийнинг фикрича, бу учрашувнинг Россия учун плюс ва минуслари ҳам бор: «Плюси шундаки, Россия гўёки муҳим фигура экани, у билан ҳисоблашиш кераклигини навбатдаги марта кўрсатиб қўяди. Саммитга қизиқиш жуда катта, шу сабаб у ҳақда жуда кўп ёзилади. Минуси шундаки, Россиянинг устидан куладиганлар кўп бўлади. Чунки Шимолий Корея асосан диктатор бошқарадиган давлат сифатида шуҳрат қозонган», дейди эксперт.
Сеулдаги Кунмин университетида ишловчи яна бир сиёсатшунос Андрей Ланковнинг айтишича, бу учрашув шунчаки Вашингтон ва Суелдагилар учун спектакл бўлиб, Шимолий Корея Россияга ҳеч қанақасига қурол-яроғ етказиб бермайди: «Бу кичик сиёсий спектакл бўлиб, унинг томошабинлари Сеулда ва Вашингтонда ўтиришибди. Ҳеч қандай қурол етказиб берилмаслигига ишончим комил, бу шунчаки Сеул ва Вашингтонда босим ўтказишга уриниш холос.
Уларда ишлаб чиқариш имконияти чекланган, ўз омборларидан эса жуда кўп нарса чиқариб бера олишмайди. Савол туғилади: Россия КХДРга ҳарбий технологияларни берадиган бўлса, эвазига нима олади? Ҳеч нима. КХДР бу лойиҳаларни бозор нархида сотиб олишга қодир эмас. Улар бу технологияларни учинчи томонга сотиши мумкин. Минтақадаги вазият кескинлашуви эса Россия хоҳлайдиган нарса деб ўйламайман», деган эксперт.
Украина ҳарбий разведкаси раҳбари генерал Кирилл Буданов эса бошқача фикрда. Унинг айтишича, Шимолий Корея бир ярим ойдан буён Россияга ўқ-дори етказиб бермоқда. Украиналик ҳарбийлар аввалроқ Шимолий Кореяда ишлаб чиқарилган снарядларни кўрсатиб «дўст давлатлардан олинган қуроллар» дейишганди. Кейинчалик бу Россия ҳарбийларидан олинган ўлжа экани маълум бўлганди.
