Трампнинг танқидга учраган таклифи, миллатчиларни қўллаётган Илон Маск ва АҚШни ларзага солган Хитой стартапи — кун дайжести

Ўтган кун давомида жаҳонда рўй берган энг асосий воқеалар ва янгиликлар шарҳи билан кундалик хабарномамизда таништирамиз.

Ғазодаги вазият

Исроил ва ҲАМАС ўртасида воситачилар орқали келишувнинг иккинчи босқичи бўйича дастлабки музокаралар бошланди. Al Jazeera маълумотига кўра, шимолий Ғазога 300 мингдан ортиқ қочқинлар қайтади.

АҚШ президенти Доналд Трампнинг фаластинликларни қўшни араб мамлакатларига кўчириш таклифи жиддий қаршиликка учрамоқда. Демократ сенатор Берни Сандерс бу таклифни «этник тозалаш ва ҳарбий жиноят» деб атади.

БМТ ҳам Трампнинг бу таклифини рад этди. БМТ вакили Стефан Дюжаррик ташкилот ҳар қандай мажбурий кўчириш ёки этник тозалашга олиб келадиган режаларга қатъий қарши эканини таъкидлади.

The Times of Israel нашрига кўра, Трампнинг бу ғояси Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳунинг коалициясини қўллаб-қувватлашга қаратилган. Чунки келишув туфайли коалицияда ихтилофлар кучайган.

Бу орада Исроилнинг отдан тушса ҳам эгардан тушмайдиган молия вазири Бецалел Смотрич келишувнинг биринчи босқичидан сўнг Ғазони тўлиқ қайта оккупация қилиш ва аҳолини мажбурий кўчириш режасини тайёрлашни таклиф этди.

Евроиттифоқ Сурияга санкцияларни юмшатди

Сурия ташқи ишлар вазири Асад аш-Шайбоний Европа Иттифоқининг Башар Асад режими ағдарилгандан сўнг санкцияларни бир йилга тўхтатиш қарорига ижобий баҳо берди. У буни «ижобий қадам» деб атади.

Брюссел Дамашқдаги вақтинчалик ҳукумат билан алоқаларни йўлга қўйди ва ҳуманитар ёрдамни кўпайтирди. Бироқ санкциялар тўлиқ бекор қилинмай, янги ҳукумат мажбуриятларини бажармаса, қайта тикланиши мумкин.

Санкцияларни юмшатиш инфратузилмани тиклаш ва ижтимоий хизматларни ривожлантириш учун зарур. Европа Иттифоқи янги ҳукуматнинг ҳаракатларини назорат қилади.

Зеленский: «Ядродан воз кечиш «аҳмоқлик» бўлган»

Украина президенти Володимир Зеленский мамлакатнинг 1994 йилда ядровий қуролдан воз кечиш қарорини «ахмоқона ва масъулиятсиз» деб атади.

Зеленский Киев Будапешт меморандуми имзоланишидан аввал жиддий хавфсизлик кафолатларини талаб қилиши кераклигини таъкидлади. Украина ўшандаги қарори билан дунёда учинчи йирик ядровий арсеналдан воз кечган, аммо эвазига етарли хавфсизлик кафолатларни ололмади.

Зеленский НАТОга аъзоликни Украина учун хавфсизликнинг ягона самарали кафолати деб ҳисоблайди. Агар мамлакат алянсга қўшилмаса, у ўз ядровий қуролини ишлаб чиқиши мумкинлигини маълум қилди. Экспертлар бунинг учун Украинага икки-уч ой етарли эканини айтишган.

Хитой ва Ҳиндистон Россия нефти савдосини тўхтатди

Ҳиндистон ва Хитой Россия нефтини сотиб олишни вақтинча тўхтатгани хабар қилинди. Бу Россия нефтини ташишга оид АҚШ санкциялари ва танкер ижараси харажатларининг ортиши билан боғлиқ.

2024 йилда Россия нефти Ҳиндистон импорт таркибининг 36 фоизи ва Хитойдагисининг қарийб 20 фоизини ташкил этган. 10 январда АҚШ Россия нефтини ташиш занжирига қарши янги санкциялар жорий этганидан сўнг танкерлар ижара нархи кескин ошган. Бу Хитой ва Ҳиндистон харидорларини санкциялар доирасидаги кемалардан қочишга мажбур қилди.

Ҳиндистон нефт вазири Панкаж Жайннинг маълум қилишича, Россия нефти билан юкланган танкерлар 27 февралгача туширилиши ва улар учун тўловлар 12 мартгача амалга оширилиши талаб этилган.

Трампнинг антимиграция сиёсати давом этмоқда

АҚШ президенти Доналд Трамп барча ноқонуний мигрантларни мамлакатдан чиқариб юборишини яна бир бор таъкидлади. Президентнинг янги фармонига кўра, чегарада ушланган ҳар бир мигрант Америкадан депортация қилинади. Шунингдек, АҚШда қонуний асосда юрган, аммо бир неча бор жиноят содир этган мигрантларни ҳам депортация қилиш учун янги қонун қабул қилиниши кутилмоқда.

24 январдан бошлаб АҚШда оммавий депортациялар ҳарбий самолётлар орқали амалга оширила бошлади. Техасдаги Форт-Блисс авиабазасидан илк рейслар парвоз қилди. АҚШ Мудофаа вазирлиги маълумотига кўра, кунига 5000 дан ортиқ мигрантлар депортация қилиниши кутилмоқда.

Мексика президенти Клаудия Шейнбаумнинг маълум қилишича, Доналд Трамп президентлиги бошланганидан кейин бир ҳафтада мамлакат АҚШдан депортация қилинган 4 мингдан ортиқ мигрантларни қабул қилди. Уларнинг аксарияти мексикаликлардир.

Мексиканинг Сюдад-Хуарес шаҳрида вақтинчалик лагер қурилмоқда. У ерда қайтарилган мигрантлар учун йирик палаткалар ўрнатилади. Ҳукумат уларни озиқ-овқат, тиббий ёрдам ва ҳужжатлар билан таъминлашга ваъда берди.

Шунингдек, Трампнинг «туғилиш орқали фуқаролик» ҳуқуқини бекор қилиш таклифи 22 штат томонидан қонуний қаршиликка учради. Танқидчилар мазкур қарорни Конституцияга зид деб баҳолаб, АҚШ миллий тамойилларига хилоф деб аташмоқда.

Илон Маск миллатчилар томонда

Илон Маск Германиядаги ултраўнг «Германия учун муқобил» партияси митингида видео чиқиш қилди ва партияни «Германиянинг келажакдаги умиди» деб атади. У Германия ўз миллий ғурурини йўқотмаслиги кераклигини ва мултимаданият орқали миллатнинг заифлашмаслиги лозимлигини таъкидлади.

«Германия учун муқобил» партияси, кўпчилик томонидан радикал нацистлар ташкилоти сифатида танқид қилинаётган бўлса ҳам, сўнгги ойларда миграция сиёсатига қарши чиқиш орқали Германия сиёсатининг ўнг қанот ҳаракатларидаги асосий кучига айланди. Маск ўз чиқишида, тарихий гуноҳкорлик туйғусини четга суриб, Германия келажакка қараб ҳаракат қилиши кераклигини қайд этди.

Бу чиқиш Германияда кескин танқидларга сабаб бўлди. Берлинда ва бошқа шаҳарларда 35 мингдан ортиқ киши «Германия учун муқобил» партиясига қарши намойиш ўтказди. Немис ҳукумати ва етакчи сиёсий кучлар партияни радикал ва миллий хавфсизлик учун таҳдид деб баҳоламоқда.

Миллиардер Билл Гейтс ҳам Илон Маскнинг ултраўнг сиёсатчиларга қўллаб-қувватлови ва бошқа давлатлар сиёсатига аралашувини «аҳмоқлик ва ақлсизлик» деб танқид қилди.

Гейтсни айниқса, Маскнинг британиялик сиёсатчиларга қарши қилинган танқидлари ва митингдаги «нацистик ишора»си ғазаблантирган.

«Сен «Германия учун муқобил»ни қўллаб-қувватламоқдасан. Бу жуда ғалати ва ақлсизларча иш», – деган Гейтс.

Microsoft асосчиларидан бири бўлган Гейтс Маскнинг ақлли инсонлигини эътироф этган ҳолда, уни ўз таъсир доирасини суиистеъмол қилишда айблади. «Бу одам бир неча мамлакатларда сиёсий вазиятни издан чиқара олади, бу эса жуда хатарли», – деган у.

Хитой стартапи АҚШни ларзага солди

Хитойнинг DeepSeek стартапи янги сунъий интеллект моделини намойиш этганидан сўнг, дунё бозорлари шок ҳолатига тушди. Ушбу модель OpenAI ишланмалари билан солиштирилади, бироқ компания уни жуда кам миқдорда Nvidia чиплари билан ишлаб чиқди.

Шунинг натижасида Nvidia акциялари 13 фоизга тушиб, компания бозор қийматида 400 млрд доллар йўқотган.

DeepSeek бу ишларнинг ҳаммасини бор-йўғи 5,6 млн доллар сармоя ва 2048 та чипдан фойдаланиб амалга оширган. Бу OpenAI ва Google каби компанияларнинг миллиардлаб доллар сармоялари олдида улкан ютуқ ҳисобланади. Кремний водийсида Америка компанияларининг технологик етакчилигини сақлаб қолиш қудрати ҳақида қизғин муҳокамалар бошланди.

Алиевнинг Зангезур йўлаги бўйича позицияси

Озарбойжон президенти Илҳом Алиев Арманистонга ҳеч қандай ҳудудий даъволар йўқлигини таъкидлади. Шу билан бирга, у Зангезур транспорт йўлаги орқали Нахичивонга эркин ва тўсиқсиз ўтишни талаб қилди.

«Биз ҳеч қандай ҳудудий даъволарга эга эмасмиз. Бироқ Арманистон мажбуриятларини бажариб, асосий Озарбойжон ҳудудидан Нахичивонга эркин ўтишни таъминлаши шарт», — деди Алиев транспорт бўйича йиғилишда.

Зангезур йўлаги Озарбойжонни Нахичивон Республикаси билан боғлайдиган лойиҳа бўлиб, Ереван бу йўналишни очишга тайёрлигини билдирган, аммо ўз суверенитети доирасида.

Мазкур масала Иккинчи Қорабоғ урушидаги ғалабадан сўнг халқаро кун тартибига кирган. Алиевнинг сўзларига кўра, «Зангезур йўлаги» атамаси дунёда қабул қилинган тушунчага айланган.

Қирғизистон ва Тожикистоннинг чегара бўйича келишуви

Қирғизистон президенти Садир Жапаров Тожикистон билан чегара масалаларини ҳал қилиш доирасида чегараолди қишлоқлар аҳолисини кўчириш бўйича келишувга эришилганини маълум қилди. Унинг сўзларига кўра, бу чегара ҳимоясида муаммоларнинг олдини олиш учун зарур қадам ҳисобланади.

Жапаров давлат ахборот агентлигига берган интервюсида, агар тожик фуқаролари уйлари қирғиз ҳудудида қолган бўлса, улар кўчирилишини, шунингдек, қирғиз фуқаролари уйлари Тожикистон ҳудудида қолган бўлса, улар учун янги уйлар қурилиши таъминланишини айтиб ўтди.

Президентнинг таъкидлашича, баҳсли ҳудудлар ҳар бир метр ҳисобга олинган ҳолда ҳал қилинган. Ҳозир чегара ҳужжатларини расмийлаштириш жараёни давом этмоқда.