«Ular o‘zlarini kim deb o‘ylashyapti? Bizni bir uyum axlat deb o‘ylashyapti shekilli», – achchiqlandi Urugvay terma jamoasi sardori va yetakchisi Varela. Rio ko‘chalarini aylangan futbolchi bir necha gazeta sotib olgan va ularning har birining muqovasida Braziliyani chempionlik bilan tabriklash boshlab yuborilgandi.
Braziliyaning kutilayotgan g‘alabasi haqida shaharning har bir devori baqirayotgandek edi go‘yo – Braziliya o‘zining tarixdagi ilk chempionligiga shu darajada qattiq ishonayotgandi. Aynan JCh-1950 uchun maxsus «Marakana» stadionini qurishgan, o‘yingohda bir vaqtda 195 mingdan ziyod muxlis tashrif buyurishi mumkin edi. «Braziliya terma jamoasi fan, san'at, balet va sirkni uyg‘unlashtirgan fantastik futbol namoyish etgandi va uning o‘z maydonida chempionlikni boy berishiga hech kim ishonmagandi», – deb yozadi keyinroq La Gazzetta dello Sport.
Urushdan keyingi ilk mundialda 29 jamoa qatnashish istagini bildirdi, ammo musobaqaga yaqin jamoalar soni 13ta qoldi. Argentina ashaddiy raqibi maydonida o‘ynashdan bosh tortdi, Germaniyani agressor sifatida turnirga qo‘yishmadi, Sobiq Ittifoq, Chexoslavakiya va boshqa Yevropa mamlakatlari endi urushdan chiqqan, futbol haqida o‘ylashga vaqtlari yo‘q edi. FIFA turnirga Xindistonni ham qo‘shdi, ammo ular oyoqyalang o‘ynashga ruxsat yo‘qligi uchun qatnashishdan bosh tortishdi. Ikki karra jahon chempioni Italiya «Torino»ning aviahalokatidan keyin u qadar kuchli emasdi, shuningdek okean bo‘ylab yo‘l azobi ularni charchatib qo‘ygandi.
Turnir noodatiy formatda tashkil qilindi. Birinchi va oxirgi marta jahon chempionatlari tarixida final uchrashuvi o‘tkazilmadi. Buning o‘rniga to‘rt jamoa final guruhiga chiqishgan va o‘zaro o‘yinlar natijasida eng ko‘p ochko to‘plagan jamoa chempion deb e'lon qilinishi kerak edi. Braziliya Shvetsiyani 7:1, Ispaniyani 6:1 hisobida yer tishlatdi. Bu o‘yinlardan keyin Urugvayga qarshi so‘nggi tur shunchaki rasmiyatchilikdek tuyulib qolgan, Braziliyani chempionlikdan shunchaki, vaqt ajratib turardi. Urugvay o‘z o‘yinlarini ancha kamtarona o‘tkazgan – Ispaniya bilan zo‘rg‘a durangga erishib, Shvetsiyani 3:2 hisobida yenggandi. Urugvay va Braziliya o‘rtasidagi so‘nggi o‘yin final maqomini oldi, faqat Braziliyani chempion bo‘lish uchun durang ham qanoatlantirardi. Ko‘pchilikni faqat bu o‘yinda «bechora urugvayliklar» o‘z darvozalaridan nechta to‘p olib chiqishi qiziqtirardi, xolos.
«Yigitlar, yuqorida 200 ming mag‘rur braziliyaliklar o‘tirishibdi, ammo maydonga ular 11 kishi xolos. Hech qaysi o‘yin o‘ynalmasdan turib yutqazilmaydi. Olg‘a, Urugvay» – deb qisqa, ammo mazmunli nutqini yakunladi Urugvay sardori Varela. Butun birinchi bo‘limni uning jamoasi himoyada o‘tkazdi, ming o‘lib ming tirildi, ammo gol o‘tkazmadi. Braziliyaning darvozaga bergan 17 zarbasi besamar ketdi.
«Xuddiki do‘zaxdamiz-u, bizni katta tovada qovurishayotgandek tuyulgandi» – deb eslagandi Urugvay yarim himoyachisi Xuan Alberto Skyaffino avtobiografik kitobida.
47-daqiqada «Marakana» «portladi». Friasa mehmonlar jarima maydoniga yorib kirdi va darvozabonni dog‘da qoldirdi. Butun stadion o‘zini bosib turolmas, bayramning davomini talab qilardi. «Qora yetakchi» laqabi bilan mashhur bo‘lgan Varela jamoadoshlarini xotirjam qilishi kerak edi. U hakam bilan gol ofsayddan urilgani haqida tortisha boshladi. U aslida gol haqqoniy bo‘lganini bilib turar, shunchaki vaqtdan yutib, raqibning ehtirosini biroz bosishni o‘ylardi. «Mayli, qichqiraverishsin» – dedi u, - «ammo yarim soatdan keyin «Marakana» qabristonga aylanadi va faqat mening ovozim eshitiladi».
Braziliya o‘yin uslubini o‘zgartirib, qarshi hujumda o‘ynay boshladi. Bu esa, urugvayliklarga ishonch berdi. Mezbonlar bir necha bor gol urib, o‘yin taqdirini hal qilish imkoniga ega bo‘ldilar, ammo teskarisi bo‘ldi. Skyaffino Gijjianing chap qanotdan oshirgan to‘pini golga aylantirdi. Hisob tenglashdi. Stadion o‘chib qoldi. Hammani tor-mor qilgan Braziliya tinchidi, bombardir Ademir maydonda ko‘rinmay qoldi, Zizino va Jair ham.
Kosta jamoasini durang ham qoniqtirardi. Ana endi ular uyalmasdan mana shu hisobni ushlab qolishga harakat qila boshladilar. Foydasi bo‘lmadi: o‘yin tugashiga 11 daqiqa qolgandi Gijjia yana bir bor qanotdan jarima maydoniga kirib bordi va hamma to‘p oshirishni kutib turganda, yaqin burchakni nishonga oldi. Darvozabon Barboza uchun ham bu kutilmagan qaror edi. «Faqat uch kishiga bir harakat bilan butun «Marakana»ning ovozini o‘chirib qo‘yish nasib etgan – Frenk Senatra, Ioann Pavel II va men» – degandi o‘yindan keyin gol muallifi Gijjia.
Mezbonlar hujumga tashlanishdi, ammo endi juda kech edi. Urugvayliklar bu o‘yinni qaytarib bergandan ko‘ra, o‘lib qo‘ya qolishardi. Angliyalik hakam Rider o‘yin yakunlangani haqida hushtak chalganida, bu tovush stadion uchun atom bombasining portlash tovushidan ham dahshatli eshitilgani shubhasiz. Futbolchilar o‘zlarini maydonga tashladilar, ular turgani qo‘rqardilar. Hozirgina ular bir necha ming dollar, avtomashina va yer uchastkasidan quruq qolishgandi. Undan ham alamlisi, endi ularni abadiy omadsizlar sifatida tilga olardilar.
Chempionlarni taqdirlash marosimi o‘tkazilmadi. Rime Varelaning qo‘lini siqib qo‘ydi va kubokni unga berib, o‘zini odamlar ichiga urdi. Ayni o‘sha paytda «Marakana» ommaviy tushkunlik holatiga tushgan, hech kim o‘zini boshqara olmasdi. Ikki odam o‘zini yuqoridan yerga tashlab yubordi va yerparchin bo‘ldi. Ikki yuzdan ortiq muxlis jinni bo‘lib qolib, kasalxonaga tushdi. Butun mamlakat bo‘ylab o‘z joniga qasd qilishlar to‘lqini «mavjlandi». 300ga yaqin muxlis hayotini davom ettirishdan ma'no topmadi.
O‘sha mag‘lubiyat Braziliya futboli tarixiga «Marakanaso» atamasi bilan kirdi. Portugalchadan tarjima qilinganda bu so‘z «Marakanadagi halokat» ma'nosini beradi. O‘sha o‘yindan keyin Braziliya oq rangli libosni xosiyatsiz hisoblab voz kechdi va sariq rangga o‘tdi. Urugvay ikkinchi chempionligini bir oy nishonladi va hozir ham 16 iyun milliy bayram sifatida o‘tkaziladi.
Germaniyadan qabul qilingan 1:7 aslida juda og‘ir bo‘lgan to‘g‘ri, ammo ancha yillar oldin «Marakana» fojia yanada alamliroq bo‘lgandi. Pele bu mag‘lubiyatni tiklanish uchun yillar kerak bo‘ladigan urushga qiyoslagandi. O‘sha chempionatdagi katta g‘alaba iqtisodiy inqiroz girdobida bo‘lgan mamlakatni oyoqqa turg‘azishi kerak bo‘lgandi, ammo aksincha, o‘sha kun xalq badtar tushkunlikka tushdi...
Eurosport materiali asosida Q.Aslanov tayyorladi
