G‘or ichida adashuv: Yosh futbolchilarni o‘limdan qanday qutqarishdi?

11 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan 12 nafar bola va ularning murabbiyi 23 iyunda Tailandning eng shimoliy nuqtasida joylashgan Txam Luang g‘origa otlangandi. «O‘rmon to‘ng‘izlari» o‘smirlar futbol jamoasi a'zolari g‘or ichiga sayr qilish uchun kirib ketib, kuchli yomg‘irlar oqibatida g‘ordan chiqish yo‘llari suv ostida qolgani sababli u yerda qolib ketishdi.

13 kishi bedarak ketgach Tailand armiyasi ularni qidirish uchun safarbar qilindi. Ko‘p o‘tmay ularga Buyuk Britaniya, AQSh va Xitoydan kelgan ko‘ngillilar qo‘shildi, bolalarni minglab qutqaruvchilar qidirdi. Tez orada g‘orga kirish joyida 11ta velosiped va murabbiyga tegishli mototsiklni topishdi.

9 kun o‘tib britaniyalik dayverlar (chuqurlikdagi g‘orlarga tushish bilan shug‘ullanadigan mutaxassis) Jon Volanten va Richard Stento g‘or ichkarisida murabbiy va bolalar jon saqlayotgan nuqtaga yetib borishdi. Ularga kislorod va oziq-ovqat yetkazib bera boshlashdi, Tailand hukumati esa o‘smirlarni qanday chiqarib olish haqida o‘ylay boshladi.

Amaliyot 10 iyul kuni yakunlandi, g‘ordan shu kuni oxirgi bolakay va 25 yoshli murabbiy olib chiqildi. Lekin bu vaqt davomida qutqaruvchilardan biri halok bo‘ldi, bolalarning hayoti ham bir necha bor xavf ostida qoldi.

O‘smirlar g‘orda 4 oy qolib ketishi ham mumkin edi

Guruh joyi aniqlanganida qutqaruvchilarni ularni olib chiqish murakkabliklari o‘ylantirib qo‘ygandi. Bu chindan oson emasdi: 9 kun davomida g‘or ichida oziq-ovqatsiz va ichimlik suvisiz qolib ketgan bolalarning aksari suza olmas va darmonsiz edi.

Bu holda ularni olib chiqish ularning hayotiga xavf tug‘dirardi. Chunki, g‘or yo‘laklarini suv to‘ldirgan, 4 kilometrlik masofani tajribali g‘avvoslar ham bazo‘r bosib o‘tardi. Bolalar umumiy uzunligi 7 kilometrlik g‘orning o‘rtasidagi havo bor bo‘lmasida jon saqlab qolishgandi.

Hatto tajribali g‘avvos ham bu masofani bosib o‘tishi uchun 6 soat vaqt talab etilardi, bu yo‘lda har kimga o‘lim tahdid solardi, shunday ham bo‘ldi, g‘avvoslardan biri bolalarga havo yetkazib berib ortga qaytayotganida o‘ziga havo yetmasdan halok bo‘ldi.

Qolaversa, g‘or bir tekis emasdi, bu esa suzishni maksimal darajada qiyinlashtirardi. Xalqaro ekspertlar bolalarni dayving usulida olib chiqish variantiga oxirgi chora sifatida qarashmoqda edi.

«Inson ko‘rish darajasi minimum bo‘lgan sharoitda vahimaga tushadi va yoki o‘zini yoki qutqaruvchini halok qiladi», degandi g‘orlarda suv ostida qolgan kishilarni qutqarish va evakuatsiya qilish bo‘yicha xalqaro tashkilotning hududiy koordinatori Edd Sorrenson.

Bunday amaliyotning xavflilik darajasi yuqoriligi tufayli Tailand hukumati bolalarni kislorod va oziq-ovqat bilan ta'minlab turib, 4 oy davomida g‘orda qoldirish hamda yomg‘irlar mavsumi tugab, g‘ordagi suvlar yo‘qolishini kutish variantini ham ko‘rib chiqqandi. Shuningdek, nasoslar yordamida g‘or ichidagi suvni kamaytirishga urinib ko‘rishdi, bu chora muammoni hal qilmasdi, lekin qutqaruvchilar o‘quvchilar joylashgan hududga oson yetib borishini ta'minlardi.

Tez orada Tailand hukumati bolalarni g‘or ichkarisida qoldirish - eng yomon ssenariy bo‘lishini anglab yetishdi. Birinchidan, 4 oy davomida bolalarga oziq-ovqat va kislorod yetkazib berish jarayoni qutqaruvchilarning hayoti har kuni xavf ostida bo‘lishini taqozo etardi. Qolaversa, g‘or ichida birdaniga havo qolmasligi yoki uni butunlay suv to‘ldirishi ham mumkin edi. Shundan keyin hukumat evakuatsiyaning boshqa yo‘llarini qidira boshladi.

Ota-onalarga maktub

6 iyul kuni o‘quvchilar va ularning 25 yoshli murabbiyi g‘avvos orqali o‘z yaqinlariga xat yozishdi.

Xat har-xil daftarlardan yulib olingan 6 ta qog‘ozga yozilgandi. Bolalar xatni 6 iyul, juma kuni ularga ota-onalaridan xabar keltirgan harbiy xizmatchi orqali berib yuborishdi. 

«Bizda hammasi joyida, hamma sog‘-salomat, xavotir olmang. Bu yerdan chiqqanimizda har xil mazali ovqatlar yeyishni istagan bo‘lardik. Aziz o‘qituvchilar, iltimos, hozircha bizga uy vazifalari bermay turing», — deya bolalar xatning birinchi betida yozgan. Ularning har biri o‘zining ahvoli haqida bir necha satrlik yozuvlar qoldirgan.

«Bizni ruhan qo‘llab-quvvatlab turganingiz uchun rahmat. Barcha ota-onalardan meni kechirishlarini iltimos qilaman. Shuningdek, sizdan ruxsatsiz g‘orga borgan bolalaringizni ham kechirishni so‘rayman», — deb yozgan murabbiy.

Ilon Maskdan taklif

4 iyul kuni SpaceX va Tesla kompaniyalari rahbari, tadbirkor Ilon Maskdan Tailanddagi g‘orda qamalib qolgan o‘smirlarga yordam berishni so‘rashdi. U bir necha variantlarni, jumladan g‘or yonidan tunnellar kavlashni taklif qildi va Tailandga The Boring Company va SpaceX kompaniyalari muhandislarini jo‘natdi. 

«Balki urinib ko‘rish kerakdir: g‘orlar tizimi orqali bir metr diametrli neylon quvur (yoki murakkab qismlarda yanada torroq quvurchalar) o‘tkazish va ularni havo bilan to‘ldirish kerak. Suv ostida g‘or shifti ostida havo tunnelini yaratish va uni nostandart hududlarga avtomatik moslashtirish kerak, xuddi 70 santimetr kenglikdagi teshik kabi», — dedi Mask.

8 iyul kuni esa SpaceX muhandislari Falcon 9 raketasiga joylashtirilishi kerak bo‘lgan katta kumush naychadan foydalanib, kichik o‘lchamli «suvosti qayig‘i»ni qurishdi.  Ilon Mask qurilmani ikkita g‘avvos ko‘tara oladigan og‘irlikdagi mustahkam va kichik tuynuklarga ham kira olishini tushuntirib berdi. Shuningdek, unda kislorodli portlar va burun konuslari mavjud edi. 

U keyingi kuni Los-Anjyelesdagi hovuzda kichik suv osti qayig‘ini sinovdan o‘tkazdi. Uning ichiga bir bola kirishi va uni ikki yondan ikki g‘avvos tutib suzishi kerak edi. Lekin yosh bolalarni bu kapsula ichiga kirishga ko‘ndirish ilojsiz ish edi. 

10 iyul kuni Mask Tailandga uchib keldi va g‘orga kirdi. U bolalar jamoasi sharafiga «O‘rmon to‘ng‘izlari» deb nomlangan suv osti qayig‘ini olib kelgandi. Ammo Tailand hukumati bolalarni qutqarishda bu qurilmadan foydalanishni istamadi.

Ob-havo yomonlashishi oxirgi chorani qo‘llashga majbur qildi

Ilon Mask o‘z rejasini ma'lum qilganidan bir necha soat o‘tib, qutqaruvchilar uning yordamisiz harakatga kirishdi. Chunki, yana yomg‘ir yog‘a boshlagan va g‘or suvga to‘lish xavfi ostida qolgandi.

G‘or og‘zida lager qurib yashayotgan ota-onalar roziligi olingach, qutqaruvchilar g‘or ichiga yo‘l olishdi. Birinchi kuni 4 bola olib chiqildi. Dastlab nisbatan kuchliroq bolalar tanlandi. Keyingi kuni yana 4 bola qutqarildi. Amaliyotning oxirgi kuni, ya'ni bugun esa qolgan 5 kishi tashqariga olib chiqildi.

Maskning rejasi hukumat bilan kelishilgandi, ammo g‘avvoslar vaqt kam qolgani tufayli mustaqil harakat qilishdi. Ular birgalikda suv osti qayig‘idan foydalanishni samarasiz deb topishgandi.

Ilon Mask g‘avvoslarning jasoratini e'tirof etdi va ularning qahramonona harakatlaridan hayratga tushganini bildirdi. U o‘z qurilmasidan boshqa maqsadlarda foydalanishi mumkinligini qo‘shimcha qilib o‘tdi.

Bolalar bilan endi nima bo‘ladi?

Evakuatsiya qilingan bolalar va murabbiy eng yaqin shifoxonaga olib borilgan. Tailand Sog‘liqni saqlash vazirligi ularning barchasi hozirda o‘zini yaxshi his qilayotganini ma'lum qilgan. Ularning hech birida bezgak aniqlanmagan.

Shu bilan birga bolalarning barchasida infeksiya bilan zararlanish holatlari aniqlandi. Ma'lum qilinishicha, bolalardan olingan qon tahlillari infeksiyaning mavjudligini tasdiqlagan. Bundan tashqari, 2 nafar bola rentgen tekshiruvidan ham o‘tkazilgan. Rentgen tekshiruvi ham bolalarda infeksiya borligini ko‘rsatgan. Laboratoriya tahlillari natijalari 2 kun ichida tayyor bo‘ladi.

Bolalar hozircha ota-onalari bilan faqat oyna ortida turib ko‘rishishdi. Yaqin haftalar davomida ular jismonan va ruhan tiklanish jarayonini o‘taydi.