«Lazeykavand» sudyalarga ta'sir qilmayotgan «doza»si past normativ hujjatlar: ularni qat'iylashtirish vaqti kelmadimi?

Men ushbu maqolaning muallifi sifatida hech qachon auksionlardan ko‘chmas mulk yo boshqa narsa xarid qilmaslikni maslahat beraman. Chunki bu xarid ortidan o‘zingizga bitmas-tuganmas boshog‘riq orttirib, ikki-uch yil o‘tib qadrsizlangan pulingizni qaytarib olishingiz ehtimoli juda-juda yuqori. Mulk hech qachon sizniki bo‘lmaydi. Hali qonunchiligimiz xom, sudyalarimizning ham aksariyati tajribasiz va ishni adolatli ko‘ra olishmaydi. Bu borada Samarqandda noyob tajriba to‘planayotganiga tan bermay iloj yo‘q. 

Nega bunday fikrda ekanligimni yana bir misolda tushuntirishga harakat qilaman.

Kun.uz saytida «Samarqandning mudramayotgan sudyalari «insofli xaridor»ni qanday sargardon qilishayotgani haqida hikoya» sarlavhasi ostida tahliliy maqola e'lon qilingan edi.

Unda onlayn auksion orqali uy xarid qilgan fuqaro qanday sarsongarchiliklarga giriftor bo‘lgani haqida hikoya qilgan edik. Maqolani shunday satrlar bilan tugatgan edim:

«Elektron-onlayn auksionida qatnashib, biror mulkni qo‘lga kiritishingiz hali ushbu mulk to‘liq sizniki degani emas. Biror mulkingiz auksionga qo‘yilib sotilib ketsa ham u hali butunlay «qo‘ldan chiqdi», degani emas. Uni hech bir to‘lovlarsiz, boz ustiga garovdan ham chiqarib, yana qo‘lga kiritishingiz mumkin. Chunki sudyalarimiz mudrashmayapti!»

Yangi hikoyamiz qahramoni — Kattaqo‘rg‘on shahrida istiqomat qiluvchi tadbirkor, «Faxriddin» ko‘p tarmoqli ishlab chiqarish firmasi rahbari Sanjar Bozorov ham  xuddi shu holatga tushib o‘tiribdi.

Aslida, mana shunday vaziyatlar yuzaga kelganda sudlar odilona va xolis qaror chiqarib berishi kerak. Kitoblarda ham shunday, sudyalarimiz bu borada qasamyod ham qilishgani yodimizda. Amalda esa, ularni tuturuqsiz, hech narsani o‘ylamasdan chiqargan qarorlari oqibatida hech qanaqa aybi yo‘q, faqat auksion orqali mulk xarid qilgan «insofli xaridor» sarson-u sargardon bo‘lmoqda.

Holbuki, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 229-moddasi (Mol-mulkni insofli egallovchidan talab qilib olish)ning 2-qismida «Agar mol-mulk sud qarorlarini ijro etish uchun belgilangan tartibda sotilgan bo‘lsa, mol-mulkni ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan asoslar bo‘yicha talab qilib olishga yo‘l qo‘yilmaydi», deyilgan.

Xullas, Kattaqo‘rg‘on shahridagi «Humo» xususiy korxonasi rahbari Olim Xalilov 2016 yilda «Mikrokreditbank» ATBdan kredit oladi va garov evaziga Kattaqo‘rg‘on shahridagi E.Miraliyev ko‘chasi 47-uy manzilida joylashgan, umumiy yer maydoni 2127 kv.m. bo‘lgan bino va inshootlarni qo‘yadi.

Kreditni qaytarish shartlarini muttasil buzgani tufayli Kattaqo‘rg‘on shahridagi «Mikrokreditbank» ATB sudga murojaat qiladi va sudning 2016 yil may oyidagi hal qiluv qarori bilan undiruv garovda turgan mulkka qaratiladi.

Bino sud qaroriga ko‘ra kimoshdi savdosiga chiqariladi. Bu haqda viloyat nashrlarida e'lon beriladi. 2016 yil 25 iyulda bo‘lib o‘tgan kimoshdi savdosida binoni «Faxriddin» ko‘p tarmoqli ishlab chiqarish firmasi 63 mln 888 ming so‘mga xarid qiladi. Davlat guvohnomalari bilan bino hamda yer maydoni «Faxriddin» KTIChFga rasmiylashtirib beriladi.

O.Xalilov avvaliga auksion orqali sotilgan binoni tark etishni istamaydi. 2016 yil 24 oktabr FIB Kattaqo‘rg‘on tumanlararo sudining sudya Sh.Tavbayev raisligida o‘tgan ochiq sud majlisida da'vogar Abdug‘ani To‘rayevning (u S.Bozorovning vakili) O.Xalilovni Kattaqo‘rg‘on shahridagi E.Miraliyev ko‘chasi 47-uy manzilida joylashgan, umumiy yer maydoni 2127 kv.m. bo‘lgan bino va inshootlardan majburiy tarzda chiqarish haqidagi arizasini qanoatlantiradi.

Bu orada «Faxriddin» KTIChF rahbari Sanjar Bozorov o‘zi halol xarid qilgan maskanni yangi devor bilan o‘raydi, yangi ish o‘rinlari ochish maqsadida yangi inshootlar barpo etadi.

2017 yil 7 fevral kuni FIB Kattaqo‘rg‘on tumanlararo sudining sudya Sh.Tavbayev raisligida o‘tgan ochiq sud majlisida O.Xalilovning yangi ochilgan holatlar bo‘yicha, 2016 yil 24 oktabr kuni chiqarilgan hal qiluv qarorini bekor qilish to‘g‘risidagi arizasi rad etiladi.

2018 yil 16 mart kuni FIB Kattaqo‘rg‘on tumanlararo sudining sudya K.Namazov raisligida o‘tgan ochiq sud majlisida O.Xalilovning yangi ochilgan holat bo‘yicha FIB Kattaqo‘rg‘on tumanlararo sudining 2016 yil 24 oktabr kuni chiqarilgan hal qiluv qarorini bekor qilish to‘g‘risidagi arizasi qanoatlantiriladi.

Chunki Samarqand viloyat iqtisodiy sudining 2017 yil 2 iyundagi hal qiluv qarori bilan 2016 yil 25 iyulda bo‘lib o‘tgan kimoshdi savdosi haqiqiy emas deb topilgani bunga asos bo‘ladi.

Mazkur sud ijrochilarning xatti-harakatlarining noqonuniy va auksion savdosini haqiqiy emas deb topgan hamda auksion savdosining bayonnomasini haqiqiy emas deb topish talabi yuzasidan ish yuritishni tugatgan.

Bunga 2017 yil 22 avgustda Samarqand viloyat prokurori apellyatsiya protestini kiritgan.

So‘ngra Jizzax viloyat iqtisodiy sudi apellyatsiya instansiyasi 2017 yil 28 avgustdagi hal qiluv qarorini o‘zgartirgan. Chunonchi, sud ijrochilarning xatti-harakatlarini noqonuniy deb topish qismi bekor qilingan, auksion savdosining bayonnomasini haqiqiy emas, deb topgan.

Bunga Oliy sud raisi o‘rinbosari B.Isakov tomonidan 2017 yil 9 noyabrda nazorat protesti keltirilgan. Oliy sudning 2017 yil 6 dekabrdagi qarori bilan Samarqand va Jizzax viloyat iqtisodiy sudlarining hal qiluv qarori va ajrimi bekor qilinib, ish yangidan ko‘rish uchun Samarqand viloyat iqtisodiy sudiga jo‘natilgan.

E'tibor beryapsizmi, Oliy sudning 2017 yil 6 dekabrdagi qarori bilan bekor qilingan — Samarqand viloyat iqtisodiy sudining 2017 yil 2 iyundagi hal qiluv qaroriga asoslanib, 2018 yil 16 mart kuni FIB Kattaqo‘rg‘on tumanlararo sudining sudyasi K.Namazov O.Xalilovning arizasini qanoatlantirmoqda! Shunchaki qoyil qolish kerak!

Samarqand viloyat iqtisodiy sudi 2018 yil 5 fevralda yangi qaror qabul qiladi. Unga ko‘ra «Humo» xususiy korxonasining sud ijrochilarining xatti-harakatlarining noqonuniy deb topish talabi rad etiladi; auksion savdosini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi da'vo talabi yuzasidan ish yurituv tugallanadi; auksion bayonnomasini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi da'vo talabi rad etiladi.

Navoiy viloyat iqtisodiy sudi kassatsiya instansiyasining 2018 yil 12 iyundagi qarori bilan Samarqand viloyat iqtisodiy sudining qarori o‘zgarishsiz qoldiriladi.

Endi yana prokuror mazkur qaror ustidan protest keltiradi.

Oliy sudning 2018 yil 5 dekabrdagi qaroriga ko‘ra, sud ijrochilarining xatti-harakatlarini noqonuniy deb topish talabi rad etiladi; auksion savdosi va auksion bayonnomasi haqiqiy emas, deb topilgan.

Bunga sabab qilib, garov mulkining boshlang‘ich bahosi 62 million so‘mni tashkil etmaganligi va auksion o‘tkazilish haqidagi e'lon respublika bosma nashrlarida e'lon qilinmagani ko‘rsatilgan.

To‘g‘ri, bank bilan o‘zaro kelishuvga ko‘ra garovga tikilgan mulk 62 million so‘mga baholatilgan. Sud — olingan kredit va to‘lanmagan foizlar miqdorida undiruvga qaratgan. Va bu miqdor 48 milliondan ortiqroq summani tashkil etgan. Auksionda bino «Humo» XKning o‘zi muhr bosib baholagan narx — 62 million so‘mdan ziyodga — 63 million 888 ming so‘mga sotilgan. Bu yerda «Faxriddin» KTIChFning biror aybi yo‘q. Bir necha talabgor bilan auksionda kurashga kirib, raqiblari to‘xtagach, binoni sotib olgan.

O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy-texnik jihatdan va moliyaviy ta'minlash departamenti direktorining 2006 yil 26 sentyabrdagi №2-sonli farmoyishiga ko‘ra, auksion o‘tkazilishi to‘g‘risida ommaviy axborot vositalarida xabarnomalarni e'lon qilish masalasiga oydinlik kiritilgan.

Unga ko‘ra, savdoga chiqarilayotgan avtomototransport vositalari va ko‘chmas mulkning boshlang‘ich bahosi eng kam oylik ish haqining 2000 baravarigacha bo‘lsa mahalliy gazetalar va mahalliy televideniyeda e'lon qilish kerakligi, 2000 baravaridan ziyod bo‘lganda respublika miqyosidagi gazetalarda e'lon qilinishi kerakligi ko‘rsatib o‘tilgan.

Binoning narxi EKIHning 2000 barobaridan kam bo‘lgani bois, auksion haqida «Samarkandskiy vestnik» va «Zarafshon» gazetalarida e'lon berilgani to‘g‘ri emasmi?

Auksion savdolarini uyushtirgan «Sogdiana Real Servis» MChJ hech qanday qoidabuzarlikka yo‘l qo‘ymagan, lekin bu inobatga olinmayapti va auksion noqonuniy deb topilmoqda.

Oliy sudning 2018 yil 5 dekabrdagi qaroriga ko‘ra, «Sogdiana Real Servis» MChJ tomonidan uyushtirilgan ochiq auksion savdosi noqonuniy deb topilish bilan birga, auksion yakunlari bo‘yicha berilgan 5-sonli bayonnoma ham haqiqiy emas, deb topilgan.

Krediti «Faxriddin» KTIChF tomonidan yopilgan, garovda turgan bino «Humo» XFga qaytarilar ekan.

Boz ustiga, «Faxriddin» KTIChFga:

·       «Sogdiana Real Servis» MChJdan — 638.888 so‘m;

·       ATB «Mikrokreditbank»dan — 48.153.408 so‘m;

·       «Humo» SIChKdan — 13.641.529 so‘m;

·       MIB Samarqand viloyat boshqarmasidan — 1.454.175 so‘m undirilsin, deyilmoqda.

Bo‘ldi, Oliy sud sudlov hay'ati (rais B.Sayfullayev, hay'at a'zolari V.Sattorova va M.Salimov) chigal masalani xamirdan qil sug‘urgandek, mana shu tarzda osongina hal qilyapti.

Endi haqli savol tug‘iladi. Sudyalar o‘zi o‘sha joyni borib ko‘rishganmi?

«Faxriddin» KTIChF tomonidan 100 million so‘mdan ortiqroq mablag‘ sarflab qurilgan devor va qo‘shimcha inshootlarning pulini kim to‘laydi? Yoki Oliy sudimizning fikricha, binoni auksiondan boshga tushadigan balolardan bexabar sotib olgan «Faxriddin» KTIChF o‘tgan yillar mobaynida hech narsa qurmasdan, atrofni obod qilmasdan «qani, oxiri nima bilan tugarkan?» deb kutib turishi kerakmidi?

2016 yildagi 63 million so‘m bilan 2019 yildagi 63 million so‘mning qurbi Oliy sudimizning fikricha bir xilmi? Axir «Humo» SIChK 2016 yilda o‘sha kreditni to‘lolmagani uchun o‘z ixtiyori bilan garovga qo‘ygan mulkidan ayrilgan. Bugungi kunda u pulni qiynalmasdan to‘laydi-ku?!

«2016 yilda men sarflagan pul dollarga chaqilsa 10 ming dollar bo‘lardi, hozir bu pul 7 ming atrofida. Sudlarga chopa-chop qilganlarim-chi?. Qancha asabimni sarfladim. Men ko‘rgan zararlarni kim qoplaydi?» — deydi S.Bozorov.

Endi xolisona mushohada qiling: aslida, sudda O.Xalilovga qarata «binoni garovga tikib, agar o‘z majburiyatlarni bajarmasang, undan ayrilib qolish mumkinligini ko‘ra bila turib, shartnomaga imzo va muhr chekkansan, yana nima istaysan?» — deyilishi kerak emasmidi? Prokurorlarimizning, sudlarimizning bu qadar «qutqaruvchi» bo‘lib xizmat qilishidan odamlar majburiyatga tupuradigan bo‘lib qolishmaydimi? Auksionlarga ishonch yo‘qolmaydimi? «Chiqaraversin, qo‘rqma, sudyalarimiz, prokurorlarimiz «qalovini topib, qorni yondirishadi kerak bo‘lsa», degan fikrlar paydo bo‘lmaydimi?

Aslida, sud hujjatlarini ijro etish yuzasidan auksion orqali sotilgan mulk hech qanday sharoitda avvalgi egasiga qaytarib berilmaydi, deya qonunchiligimizni yanada qat'iylashtirish kerakligi ayon bo‘lib bormoqda. Hozirgi qonunchiligimizda «lazeyka»lar juda ko‘p. «Lazeykavand» yuridik soha vakillarimizga mavjud normativlarning «doza»si kamlik qilmoqda.

Agar mol-mulk auksionga nohaq chiqarilgan bo‘lsa — o‘shani nohaq chiqarganlar zararni qoplashsin. Chunki mulk auksiongacha chiqishidan avval buning oldini olish imkoni hammada bor. Lekin bizda amalda hech narsada aybi bo‘lmagan auksion xaridorlarining boshida kaltak sinmoqda. Axir ularning aybi nima?!

Eng alam qiladigani — ayni paytda formal jihatdan binoga egalik qilayotgan O.Xalilov uni sotishi yoki ijaraga berishi haqida e'lon osib qo‘yibdi. To‘g‘ri-da, o‘zi ishlatmoqchi emas, ishlatmaydi, ishlatolmaydi ham! Ishlatolganida, shuncha yil davomida bino qarovsiz qolib ketmagan bo‘lardi. Hozir u binoni birortasiga qimmatroqqa sotadi, Oliy sud ko‘rsatib o‘tgan pullarni S.Bozorovga ham, «Mikrokreditbank»ka ham bemalol to‘lay oladi. U majburiyatsizligi ortidan alal-oqibatda foyda qiladi, qonunga itoatkor S.Bozorov esa — zarar ko‘radi.

Taassufki, bir joyni obod qilib, yangi binolar qurib, ish o‘rni yarataman, degan emas, mana shundaylarning «oti chopadigan» zamon keldi. Darhaqiqat, odil sud ham mamlakat ravnaq topishida muhim omil ekaniga mana shunday paytda ikkilanmasdan iymon keltirib yuborar ekansan kishi!

Shuhrat ShOKIRJONOV,
Kun.uz muxbiri