Tashqi kurash suratidagi ichki kurashmi? Gruziyadagi tartibsizliklarga nima sabab bo‘ldi?

O‘tgan hafta so‘ngida Gruziyadagi siyosiy vaziyat birdan keskinlashdi. Norozilik portlashining yuz berishiga rossiyalik deputat Sergey Gavrilovning Gruziya parlamenti raisi kursisiga o‘tirgani sabab bo‘ldi. Lekin rossiyalik amaldorning bu harakati shunchaki bir bahona bo‘lgani, xalqning junbishga kelishi uchun sabab anchadan buyon pishib yetilgani borasida taxminlar bor.

Xo‘sh, Gruziyada siyosiy kurash darajasi oshishiga nimalar sabab bo‘ldi? BBC bu borada tahliliy maqola e'lon qildi.

Kimning qo‘li — Moskvaning yoki Ivanishvili?

20 iyun kuni bir necha ming kishi Gruziya parlamenti binosi oldida to‘plandi. Ko‘pchilik Rossiyaga qarshi shiorlarni baqirib aytib, Moskvani Gruziyani okkupatsiya qilishda ayblashdi. Lekin yig‘ilganlarning talablari ko‘proq ichki siyosat bilan bog‘liq edi.

«Rossiyalik deputat bilan bog‘liq epizod — shunchaki ramziy lahza. Hukmron partiyaga nisbatan shubha-gumonlar va hukumatdan norozilik anchadan buyon bor edi. Faqat hozirga kelib ular norozilik namoyishiga do‘ndi», — degan Bi-bi-siga intervyusida gruzin siyosatshunosi Giya Nodia.

2012 yildan buyon mamlakatda «Gruziya orzusi» partiyasi hukmronlik qiladi. Bu partiya milliarder Bidzina Ivanishvili tomonidan tuzilgan va unga tegishli hisoblanadi.

Ivanishvili hech qanday davlat mansablarini egallamagan, lekin aksariyat uni Gruziyadagi ta'sir kuchi eng katta inson sifatida biladi.

«Rossiyada men o‘zimning eng yaxshi 20 yilimni o‘tkazganman», — degan edi kunlarning birida Bi-bi-si rus xizmatiga intervyusi chog‘ida biznesmen.

Ivanishvilining tarjimai holi, uning Rossiyadagi bizneslari va Moskva bilan munosabatlarni yaxshilash zaruriyati borasidagi chaqiriqlari muxolifatga milliarderni Gruziya manfaatlariga zid o‘laroq Rossiya tarafdori bo‘lib chiziq o‘tkazishda ayblash uchun imkon yaratdi. Aslida ham shundaymi?

Ivanishvilining partiyasi hokimiyat tepasiga kelganidan buyon Tbilisi va Moskva o‘rtasida bir qator yo‘nalishlardagi muzokaralar konstruktiv izga tushib oldi.

Ikki mamlakat o‘rtasida muntazam aviaqatnovlar, gruzin sharobi, mineral suvi va mevalari eksporti tiklandi.

Rossiya Gruziya fuqarolari uchun viza rejimini yengillashtirdi. Gruziyaga esa rossiyalik turistlar yopirilib kela boshlashdi.

Lekin prinsipial qarama-qarshiliklarga hanuz yechim topilmagan edi. Rossiya hamon Abxaziya va Janubiy Osetiyani mustaqil davlatlar deb biladi va Gruziyani mazkur status-kvoni tan olishga chorlab keladi.

Tbilisidagilar esa hanuz Tsxinvali va Suxumini okkupatsiya qilingan hududlar deb hisoblashadi va ajralib chiqqan hududlarni qaytarib olishdan umidini uzishmagan.

Bu holatda Vladimir Putinning xatti-harakatlarini omma oldida tanqid qilishdan Ivanishvili doimo o‘zini tiygan.

Ivanishvili partiyasining hukmronlik yillarida Gruziyada nafaqat rossiyalik turistlar, shuningdek, YeI va NATOdan uzoqlashib, Rossiya bilan yaqinlashish mavzusini ilgari suruvchi ko‘plab tashkilotlar ham ko‘payib qoldi.

Masalan, «Irakliy ikkinchi jamiyati», «Gorchakov fondi», Primakov nomidagi Rossiya-Gruziya jamoatchilik markazi va boshqalar.

Ijtimoiy so‘rovlar natijalariga ko‘ra, «Gruziya orzusi» va Ivanishviliga ishonch darajasi tobora susayib bormoqda.

«Hukmron partiyaning xalq o‘rtasida tobora nufuzidan mahrum bo‘layotganiga sabab shuki, odamlar bu siyosatchilar oddiy insonlarning manfaatlariga befarq ekan, degan fikrga kelishmoqda», — degan Bi-bi-siga Karnegi markazi yetakchi tahlilchisi Tomas de Vaal.

Saylovlar yordam bermay qolganda

2018 yilda Gruziyada prezidentlik saylovlari bo‘lib o‘tdi. Ovoz berish jarayoni legitim deb topilgan.

Biroq ko‘plab siyosatshunoslar Ivanishvili o‘zi qo‘llashni istagan Saloma Zurabishvilining g‘alabasini ta'minlash uchun hukmron partiyaning ma'muriy resursi hamda o‘zining moliyaviy holatidan faol foydalangan, deb hisoblaydi.

«So‘nggi saylovlardan so‘ng ko‘plab odamlarda halol va adolatli siyosiy kurash imkoniyati va hokimiyatni saylov orqali almashtirish mumkinligiga pessimistik munosabat uyg‘ondi. Bularning barchasi bittada to‘planib portladi va mana shunday aksiyaga sabab bo‘ldi», — deydi siyosatshunos Nodia.

Saylovlardan so‘ng muxolifat yetakchisi Grigol Vashadze darhol Bi-bi-siga o‘tkazilgan ovoz berish jarayoni natijalarini hech qachon tan olmasligi va mamlakat parlamentiga muddatidan oldin saylovlar o‘tkazilishi uchun urinib ko‘rishini ma'lum qilgan edi.

Tbilisi markazidagi tartibsiz iyun mitinglarida bu chaqiriqlar yana yangray boshladi.

«Beshafqat tarqatib yuborish» omili

Parlament oldidagi mitingning 20 iyun kuni beshafqatlik bilan bostirilishi Gruziyada ko‘pchilikni shok holatiga tushirib qo‘ydi.

Gap shundaki, «Gruziya orzusi» o‘zini aynan mitinglar masalasida sobiq prezident Mixail Saakashvilidan farqli ko‘rsatib kelardi.

Gruziyadagilarning aksariyati Saakashvili qo‘l ostidagilar 2007 va 2011 yillardagi mitinglarni qanday shafqatsizlarcha bostirishganini yaxshi eslashadi.

Ivanishvili tarafdorlari Saakashvili va uning rejimini qonxo‘r va avtoritar o‘laroq baholab, «Gruziya orzusi»dagilar hech qachon bunday yo‘l tutmasligini va'da qilishgandi.

Biroq 20 iyun kungi miting davomida politsiya ko‘zdan yosh oqizuvchi gaz, suv purkagichlar va rezina o‘qlardan foydalangan.

240 kishi shifoxonalarga tushgan. Ya'ni, norozilik namoyishi xuddi Saakashvili davridagidek kuch qo‘llash yo‘li bilan bostirilgan.

Hukumatning bunday harakatlari hukmron partiyaning reytingiga salbiy ta'sir o‘tkazishi muqarrar, deyishmoqda ekspertlar

Endi nima bo‘ladi?

Gruziyadagi siyosiy qarama-qarshiliklar egri chizig‘i qay tomon yo‘nalishini oldindan aytish oson emas.

Hukmron partiya pozitsiyalari ancha sustlashib qoladi. Lekin muammo shundaki, muxolifat ham bo‘linib yotibdi. Milliy harakat tarafdorlari kam emas. Lekin ularning yoqtirmaydiganlarning soni ham talaygina.

«Qaysidir ma'noda hokimiyat ko‘chada yotibdi va uni yerdan ko‘tarib oladigan odamning o‘zi yo‘q, chunki kuchli muxolif partiya mavjud emas. Beqarorlik muhiti bo‘y ko‘rsatmoqda», — deydi siyosatshunos Giya Nodia.

«Bu hukmron partiya uchun jiddiy ogohlik qo‘ng‘irog‘i, lekin hozircha o‘lim zangi emas», — deydi Tomas de Vaal.

«Men muxolifat kun tartibini o‘z qo‘liga olishiga ishonqiramayapman. Parlament spikerining iste'foga chiqqani norozilarning katta qismi uchun yetarli, — deydi ekspert. — Lekin «Gruziya orzusi» xalq ko‘z o‘ngida kelgusi yil o‘tadigan saylovlargacha mashhurligi va legitimligini saqlab qolishni istasa, partiya jiddiy tarzda o‘zini qayta qurmog‘i kerak».