«Mahbus bo‘yni, umurtqa va qovurg‘asi sinishi sabab vafot etgan». Bosh prokuratura tibbiyotni soha professorlaridan yaxshiroq biladimi?

Shu yilning mart oyida bojxona to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzish bilan ayblanib, sud tomonidan ozodlikdan mahrum etilgan va Navoiydagi 47-son jazoni ijro etish muassasasida «sirli» tarzda vafot etgan Bobomurod (ismi shartli ravishda o‘zgartirildi) haqida maqola e'lon qilingan edi.

Marhumning vafot etish sabablarini aniqlash maqsadida bir necha bor ekspertizalar o‘tkazilgan. Ekspertiza xulosalari esa bir-biridan farq qilgan. Sud ishi dastlab Navoiy viloyatida, so‘ngra Jinoyat ishlari bo‘yicha Toshkent shahar sudida davom ettirilgan. Bir-birini inkor etuvchi ekspertiza xulosalari sabab sud tomonidan ekspertiza o‘tkazish Respublika sud-tibbiy ekspertizasi Bosh byurosiga (Respublika sud-tibbiy ekspertizasi ilmiy-amaliy markazi) topshirilgan. Markaz mutaxassislari tomonidan o‘rganishlar natijasida mutlaqo boshqa holatlar, ya'ni marhumning o‘limiga sepsis (qon infeksiyasi) kasalligi emas, balki olingan jarohat sabab bo‘lganligi aniqlangan. KUN.UZ bu masalada o‘z surishtiruvini davom ettirib, Respublika sud-tibbiy ekspertizasi ilmiy-amaliy markazida bo‘ldi.

«Jinoyatni ochish o‘rniga bizga bosim o‘tkazishmoqda»

Shohsanam Yadgarova, Respublika sud-tibbiy ekspertiza ilmiy-amaliy markazi bo‘lim mudiri, oliy toifali ekspert:

— Navoiyda o‘tkazilgan ekspertizalarda marhum vafot etganidan so‘ng hech qancha vaqt o‘tmasdan sepsis (qon infeksiyasi) deya xulosa berilgan. Lekin sepsis deb oddiy ko‘z bilan qarab baholab bo‘lmaydi. Buning o‘z tartib-qoidalari bor. Dastlab laboratoriya tekshiruvidan o‘tiladi. Bunga kamida ikki hafta vaqt ketadi. Bir nechta bosqichlarini o‘tkazish kerak.

Oddiy ko‘z bilan sepsisni ko‘rib bo‘lmaydi. Balkim bunday o‘zgarishlar bo‘lar, lekin bunday qovurg‘a va boshqa joylari sinmaydi. Respublika sud-tibbiy ekspertiza Bosh byurosida 2 marotaba, birinchisi 31-sonli komission qayta ekspertiza va 94-sonli yana komission qayta sud-tibbiy ekspertizasi o‘tkazilgan.

Shunisi qizikki, ikkalasida ham dastlabki ekspertizalarni o‘tkazgan ekspertlar O.Xvan yetakchi ekspert va A.A.Axrarov ma'ruzachi bo‘lib ekspertizani boshqarganlar. Sud tomonidan bu ish respublika darajasida o‘rganilishi lozim topilib, menga yuklatildi. Bizning ekspertiza 7-si edi. Bunda travmatolog, vertebrolog, neyroxirurg, urolog kabi mutaxassislarni jalb qildik. Chunki bo‘yin, umurtqa va qovurg‘alar singanligi mavjud edi.

Ekspertiza jarayonida bir-biridan mustaqil bir necha tashkilotlarning malakali ekspertlari qatnashgan. Masalan, RPAM direktori, professor Isroilov R.I, ToshVMOI patologoanatomiya va sud tibbiyoti kafedrasi professori Magrupov B.lar qatnashdi.

Tekshiruvlar natijasida murdaning tovon qismida elektr tamg‘alar aniqlangan. 2018 yil 26 dekabrda sudning ajrimi bilan eksgumatsiya (qabrni ochish) o‘tkazildi. Qabrni ochganimizda marhumning bo‘yni, umurtqasi, qovurg‘asi singanligi aniqlandi. O‘lim holati aynan umurtqalar shikastlanishi sababli kelib chiqqan.

Men atroflicha o‘rganilgan Respublika sud-tibbiy ekspertizasi ilmiy-amaliy markazining 126-sonli xulosasini sudga taqdim etdim. Sud bu xulosa asosida marhum tirikligida unga jarohat yetkazgan shaxslarga surishtiruv-tergov o‘tkazilishi uchun ishni prokuraturaning o‘ziga qaytargan. Biroq prokuratura jinoyatni ochish o‘rniga bizga bosim o‘tkazmoqda.

Ekspertizani bizga sud tayinlab bergan bo‘lishiga qaramay, prokuratura Sog‘liqni saqlash vazirligiga bizning ekspertiza noto‘g‘ri o‘tkazilgan va bunga chora ko‘ring, deb taqdimnoma kiritmoqda. Bizning ekspertiza to‘g‘ri o‘tgan yoki o‘tmaganligini ular qayerdan bilsin? Biz Respublika darajasidagi markazmiz.

«Agar yozmasam, ishdan olinishimni aytishdi»

Surishtiruvimiz davomida shu voqealar sabab bosimga uchrayotgan yana bir mutaxassis-gistolog bilan suhbatlashdik. U ekspertizada to‘g‘ri va halol xulosalarini berganini va bu unga «qimmat»ga tushayotganini aytdi.

Jamoliddin Begboyev, Respublika sud-tibbiy ekspertiza ilmiy-amaliy markazi Toshkent viloyat filiali eksperti:

 — Men faoliyatim davomida doim haqqoniy ishlashga harakat qilaman. Chunki bunday ishlar baribir bir kun ochiladi. 2011 yildagi ishlar qaytadan ko‘rib chiqilgan holatlarni guvohi bo‘lganman. Shu sababli faqat ko‘rganimni, bilganimni aytaman.

Bu ishda oldingi ekspertizalarni noto‘g‘ri, deb xulosa berdim. Bemor sepsisdan emas, jarohatdan vafot etgan dedim. Menga sepsisdan o‘lgan deb yozishimni, agar yozmasam ishdan olinishimni aytishdi. Bu bo‘yicha audioyozuvlar ham bor.

«Sepsisga-ku sabab topilar, lekin tovonidagi elektr tokidan qolgan izlarni qanday yo‘q qilasizlar? Qiynoqning yaqqol belgisi-ku bu» dedim. Men borini yozishimni aytdim.

Ularga mening xulosalarim yoqmadi. Keyin menga nisbatan tazyiqlar boshlandi. Odamdan ayb topaman desa, qiyin emas ekan. Ishdagi mayda kamchiliklar aniqlandi va meni lavozimim pastlatildi, xizmat tekshiruvi qilib xayfsan berildi. Hammasi asossiz vajlar bilan bo‘ldi.

Bu masalalarda men portalga 6 marta, 3 marta oddiy pochta orqali Prezident devoniga, 1 marta Senatga, 2 marta ombudsmanga, 7 marta Bosh prokuraturaga arz qildim. Hammasida aylanib-aylanib yana viloyat yoki tuman prokuraturalarga tushmoqda. Ular o‘zlariga nisbatan chora ko‘rishadimi?!

«Ishdan olishga tavsiya berishga ularning haqqi yo‘q»

Shuningdek, Bobomurodning o‘limi sabablari bilan bog‘liq ekspert xulosalari yuzasidan Respublika sud-tibbiy ekspertiza ilmiy-amaliy markazi rahbari Alisher Iskandarovning fikr va mulohazalari bilan qiziqdik.

Alisher Iskandarov, Respublika sud-tibbiy ekspertiza ilmiy-amaliy markazi direktori, tibbiyot fanlari doktori, professor:

— Bu ish bo‘yicha oldin ham ko‘plab ekspertizalar o‘tkazilgan. Sud keyin ekspertiza o‘tkazishni bizga buyurdi. Ekspertiza xulosamizni sud qabul qildi va jinoyatni ochish uchun prokuraturaga topshiriq berdi. Lekin prokuratura viloyatga yana ekspertiza o‘tkaz, deb topshiriq bermoqda. Oldingi mutaxassislarni ham ekspertizaga jalb qilishmoqda. Qoida bo‘yicha bu mumkinmas. Protsessual qonunbuzilishi bu.

Lekin hali sud jarayoni davom etmoqda. Sud prokuraturaning bu harakatlarini qabul qilgani yo‘q. Shunga qaramay prokuratura bizning ishlarimiz noto‘g‘ri qilingan, deb taqdimnoma kiritmoqda.

Jinoyat-protsessual kodeksining 187-moddasida keltirilgan: Ekspertning xulosasi surishtiruvchi, tergovchi yoki sud uchun muqarrar daliliy kuchga ega emas. Xulosaga qo‘shilmaslik qarorda yoki ajrimda asoslab berilishi lozim. Ya'ni, bizning xulosani xohlasa oladi, xohlasa olmaydi. Lekin bunday taqdimnoma kiritib, ishdan olinishiga tavsiyalar berishga ularning haqqi yo‘q.

Biz sud tomonidan ekspertiza o‘tkazishdan oldin ogohlantirilamiz. Jinoyat kodeksining 238-moddasi, 240-moddalar mavjud. Agar noto‘g‘ri xulosa berilsa va bu tasdiqlansa, shu moddalar bilan jazo olinadi. Marhamat, agar isbotlansa, ish ochishaversin. Ayni vaqtda sud jarayoni ketayotgan bo‘lsa, qanday bunaqa xatti-harakat amalga oshiriladi?! Bu bo‘yicha sud ham o‘z fikrini berdi.

Bosh prokuratura tan olmagan xulosa

Hali sud jarayoni yakunlanmay turib, ekspertiza xulosasiga baho berilganligi aytilayotgan Bosh prokuratura taqdimnomasining nusxasi ham qo‘limizda mavjud.

Unda, ushbu ekspertiza noto‘g‘ri tashkil etilgani va xulosa ham to‘g‘ri baho berilmay tuzilgani aytiladi. Bunga sabablar qilib reanimatolog, gematolog, immunolog, nefrolog kabi mutaxassislar jalb etilmaganligi ko‘rsatilgan. Bundan tashqari, taqdimnomada ekspertlar guruhida ishtirok etgan yana bir mutaxassis yetarli malakaga ega bo‘lmaganligi hamda ma'ruzachi Sh. Yadgarova stereomikroskopik tekshiruv o‘tkazmaganligi aytiladi.

Taqdimnomaning aynan shu qismi bo‘yicha izoh olish maqsadida Sh. Yadgarovani savolga tutdik. U taqdimnomada qayd etilgan toifadagi ekspertlarni jalb etishga zarurat bo‘lmaganligi, malakasi yetarli emasligi aytilgan mutaxassisning esa tegishli malaka sertifikati mavjudligini bildirdi.

Shuningdek, taqdimnomada ekspertlar yo‘l qo‘ygan boshqa qator «xato»liklar sanab o‘tilgan. Eng qizig‘i, bu xatoliklar ekspertiza o‘tkazishdagi tartib-qoidalarga nisbatan emas, tibbiy jihatdan noto‘g‘ri deya baholanmoqda. Shu o‘rinda savol tug‘iladi: ekspertiza mamlakatning eng nufuzli ilmiy dargohi mutaxassislari tomonidan o‘tkazilgan bo‘lsa-yu, Bosh prokuraturaning bunday xulosaga kelishi o‘rtasida g‘ayritabiiylik mavjud emasmi?

«Barvaqt baho berilgan»

Bu masalada ekspertlar sudga murojaat qilishgan. Ishni olib borayotgan sudya tomonidan javob xati taqdim etilgan. Ekspertlar tomonidan bizga ushbu javob xati berildi.

Sudyaning ma'lum qilishicha, sud majlisida so‘roq qilingan ekspert va mutaxassislarning qarama-qarshi ko‘rsatmalari sabab Sud tibbiy-ekspertiza Bosh byurosining (hozirgi Respublika markazi) muqaddam mazkur ishda qatnashmagan umuman boshqa davlat sud ekspertlari zimmasiga yuklatilgan.

Sud tomonidan Jinoyat-protsessual kodeksining 187-moddasi qoidalari tartibida ekspert xulosasi muqarrar daliliy kuchga ega emas, deb topilgan. Shuningdek, prokuraturaning ekspertlar faoliyatiga baho berishi ham barvaqt deb hisoblangan. Bunday xulosalarga yakuniy bahoni faqat sud berishi mumkinligi tushuntirilgan.

Shu o‘rinda, sud jarayonlari davom etayotgan bir vaqtda, qolaversa sud ajrimiga asosan ekspertiza o‘tkazgan mutaxassislarning xatti-harakatlariga nisbatan Bosh prokuraturaning Sog‘liqni saqlash vazirligiga taqdimnoma kiritganligini qanday tushunish mumkin? Ekspertlarni lavozimiga loyiq yoki noloyiq ekanligini ko‘rib chiqish bo‘yicha taklif kiritishga hali biroz ertamasmi? Yoki Bosh prokuratura xodimlari tibbiyotni shu soha vakillaridan-da yaxshiroq tushunadimi?

Bahodir Ahmedov