“Davlat har bir bolaning maktabga bemalol borib-kelishi, ko‘chada qo‘rqmasdan o‘ynashi uchun sharoit yaratishi lozim” – aks sado

Kun.uz voqeaga munosabat bildirgan faollar fikrini jamladi.

“Bir guruh faollar mas’uliyatni ota-onalar zimmasiga yukladi”

Jurnalist Muhrim A’zamxo‘jayev telegram-kanalida Muslima yo‘qolib qolgan ko‘chadagi videokameralar muntazam ishlaganda qizning hayotini saqlab qolish ehtimoli haqida yozarkan, bu masala birgina kamera o‘rnatish bilan yechilmasligini ta’kidlagan.

“Yangihayotda 12 yoshli o‘quvchi qiz yo‘qolib qolib, so‘ng uyi oldidan murdasi chiqqani haqida xabarlar tarqalgan vaqtda ma’lumotlar, har doimgidek, o‘lda-jo‘lda edi. Qo‘lga olingan gumonlanuvchi haqida bilganimiz — u yozda marhuma yashagan uyda mardikorlik qilgani edi. Bor-yo‘q tafsilot shu. Boshida aksariyat munosabatlar ham shu ikki qator axborotga tayanib bildirildi.

Bir guruh faollar mas’uliyatni ota-onalar zimmasiga yukladi — ota-onalar bolalarini ko‘proq nazorat qilishi kerakligi, iloji bo‘lsa, maktabga ham o‘zi olib borib, o‘zi olib qaytishi zarurligi haqida gapirdi. Boshqa bir guruh esa bolalarning o‘ziga begonalar bilan iloji boricha muloqot qilmaslikni o‘rgatish, begonalar bilan hech qayerga bormaslikni tushuntirish kerakligini aytdi.

Qizning onasi va buvisidan olingan intervyuni ko‘rgan yo o‘qigandirsiz. Ha, bu faqat bitta, bo‘lganda ham jabrlanuvchi tomonning gaplari. Lekin unda yuqoridagi munosabatlarning ko‘pini rad etadigan tafsilotlar bor: qiz odobli, ko‘chada kech qolmaydi, shu qadarki, maktabdan qaytishi yarim soatga kechiksa ham seziladi, chunki u kechikmaydi, sababi — doimiy nazoratda (ota-ona faqat bir ishni qilmagan — 12 yoshli qizini maktabga o‘zi olib borib, o‘zi olib qaytmagan, xolos).

Gumonlanuvchi qiz yashaydigan uyda shunchaki mardikorlik qilmagan — u amalda qiz yashagan xonadonning necha o‘n yillik qo‘shnisi bo‘lgan. Qiz uni avvaldan bilgan, tanigan, begona emas. Kamiga, qizni qidirish vaqtida gumonlanuvchi jabrlanuvchilarning uyiga qo‘shni sifatida bemalol kirib, qidiruvni qayerda olib borish kerakligi haqida maslahatlar bergan (qidiruvda o‘zi ham qatnashgan; salkam Chikatilo voqeasi)).

Ya’ni, odobli, es-hushli, doimiy nazoratdagi bola o‘zi tanigan, uning uyiga kirib-chiqib yurgan odam tomonidan zo‘rlab, o‘ldirilmoqda. O‘zbekistonda shunga o‘xshash dahshatli voqealar avval ham bo‘lgan, ehtimol, hozir, ayni damda ham bo‘layotgandir. Bu “Begonalardan ehtiyot bo‘ling” degan hikoya emas. Bu boshqacha, murakkabroq, bolalarga ham tushuntirish qiyinroq narsa. Dahshatlisi, bunday holatlarda qo‘shnining o‘rnida bolalarning o‘z qarindoshlari, yaqin qarindoshlari ham bo‘lishi mumkin.

Qizning onasi “qamalib, amnistiyalarga tushib chiqqan” gumonlanuvchi uning qizini o‘ldirayotgan vaqtda mahalla militsiyasi darhol qidiruvni boshlash o‘rniga “qanaqa oilasizlar?” deb qog‘oz to‘ldirib o‘tirganidan noligan. Qiz yo‘qolib qolgan ko‘chaning boshida videokamera bo‘lsa, u muntazam ishlasa, undagi yozuvlarni idorada ko‘rish mumkin bo‘lsa edi, ehtimol, qizni yarim tunga qadar izlashmas, ehtimol, uning hayotini saqlab qolish ham mumkin bo‘lardi. Lekin bu masala birgina kamera o‘rnatish bilan yechilmaydi”.

“Jinoyatchi umrbod qamalishi kerak”

“Zambarakning o‘qi” Telegram-kanali muallifi 2016 yildan beri Kanadaning Kalgari shahrida doimiy istiqomat qiluvchi Farhod Fayzullayev Muslimaning qotiliga og‘ir jazo berilishi bilan bir qatorda bunday ishlar yana qaytarilmasligi uchun amalga oshirish kerak bo‘lgan ishlarga e’tibor qaratgan.

“12 yoshli qizni vahshiylarcha o‘ldirgan odamga hamma eng qattiq jazoni tilamoqda. Bu fikrlarga men ham qo‘shilaman. Jinoyatchi umrbod qamoqqa tiqilishi kerak.

Ammo bu – reaksiya, bo‘lib o‘tgan ishga jazo. Bunday ishlar yana qaytarilmasligi uchun nima qilish kerak? Chiroqlar, kameralar, patrullar, va h.k. — bularning barchasi kerak. Ammo yana bir narsani unutmaylik — ruhiy salomatlik degan narsa ham bor.

Bizda odam sal boshqacharoq bo‘lsa, uni darrov tarbiyaga, xarakterga yo‘yishadi. “Bolaligida erka qilishgan”, “qattiq turishmagan” deyishadi. Lekin shunday ruhiy kasalliklar ham borki, ular O‘zbekistonda na diagnoz qilinadi, na davolanadi.

G‘arbda ruhiy kasalliklar, tashqaridan ko‘rinmaydigan ruhiy kasalliklarni aniqlashni yo‘lga qo‘yishgan. Bolalar bog‘cha va maktab paytidan o‘qituvchilari tomonidan monitoring qilinadi, ota-onalariga vaqti-vaqti bilan so‘rovnomalar yuboriladi. Agar shu davr mobaynida ruhiy o‘zgarishlar sezilsa, bola darrov pediatr, nevropatolog va boshqa mutaxassislarga yuboriladi.

Aytmoqchimanki, odam faqat tarbiyasi tufayli jirkanch maxluqqa aylanmaydi. Uning miyasida boshqa kasalliklar, patologiyalar ham bo‘ladiki, odamni mana shunday iflos ishlarga yetaklaydi.

O‘zbekistonda bunday jinoyatlar qaytarilmasligini ta’minlash uchun tizimli ish olib borilishi kerak. Ruhiy kasalliklarga jiddiy qarashimiz kerak”.

“Jinoyatchini tanib bo‘lmas ekan”

Jurnalist Saodat Boymirzayeva 12 yashar qizning qotili ularning uyida usta bo‘lib ishlaganiga e’tibor qaratib, o‘zining uyida yollanma ishchi bo‘lib ishlab ketgan erkak keyinchalik jinoyatchi bo‘lib chiqqanini eslagan.

“Muslima qizning o‘limi hamma qatori qalbimni larzaga soldi. Bu jinoyatni sodir etgan odam qiyofasidagi hayvon eng oliy jazoga munosib. Iflos qotilning qizning yaqinlari bilan birgalikda uni izlashda qatnashganidan esa men hayratlanmadim…

Chunki bundan 3 yil oldin hovlimizda 4 ta usta ishladi. Ular orasida bir yigit ham bor edi. Bir oz sekin ishlashsa-da, ishi yaxshi bo‘lgani, erimning talablariga chiday olgani uchun ustalarga naq 5 oy sabr qildik.

Xullas, ular ishni tugatib ketishganidan so‘ng qariyb 1 yil o‘tgach, bir kuni oilamiz bilan kechki ovqatni yeb o‘tirganimizda televizorda bir sud lavhasini ko‘rsatib qolishdi. Bir yil muqaddam o‘zining shar’iy nikohida bo‘lgan ayolining 17 yoshli qizini vahshiylarcha o‘ldirib, ayolning o‘z dalahovlisi podvaliga ko‘mib qo‘ygan erkakka sud hukmi o‘qildi.

Qizim va kelinim hayratlanib, shu bilan birga qo‘rquv bilan “biznikida ishlagan usta” deb qolishdi… Ko‘rinishidan uni jinoyatchi deb bo‘lmasdi. Demak, mudhish jinoyatni sodir etganidan ko‘p o‘tmasdan u biznikida xotirjam ish boshlagan, o‘zini juda sipo, odobli ko‘rsata olgan, ehtimol, qilgan jinoyatining ochilmasligidan ham ko‘ngli to‘q bo‘lgan…

Turmush o‘rtog‘im mening “Siz qotilni ishlatgandingizmi uyimizda?”degan savolimga g‘azab bilan: “Peshonasiga yozib qo‘yibdimiki, men uning jinoyatchi deb yozilgan tamg‘asidan tanisam, ustalar ichida ishi unumlisi, eng insoflisi, kamgap, puliga ham tortishmaydigani o‘sha bo‘lib ko‘ringan edi” deb javob bergandilar.

Demoqchi bo‘lganim - mudhish qotillik jinoyatini sodir qila oladiganlar insof, odamgarchilik niqobini taqib olib, jamiyatda bemalol yashab yuraverishi ham mumkin ekan… Ustalarga har kuni osh-ovqat bergan kelinim va qizim o‘sha “odobli va insofli” ustani hanuzgacha qo‘rqinchli tush kabi eslashadi”.

Oliy Majlis Qonunchilik palatasi spikeri o‘rinbosari Odiljon Tojiyev “qonunchilikda aybdorni jazolash choralarini yanada kuchaytirishni nazarda tutuvchi o‘zgarishlar”ni ishlab chiqishga, “qonunchilikda belgilangan eng og‘ir jazo turini belgilash bo‘yicha ishlash”ga va’da bergan.

“Poytaxtning qoq markazida pedofil 12 yashar qizni zo‘rlab, xo‘rlab o‘ldirar ekan, hurmatli Ichki ishlari vazirligi va boshqa idoralarga qator savollar paydo bo‘lyapti menda. Voqea jamiyatimizning barcha qatlamini chuqur to‘lqinlantirdi, otalar, onalar, bobolar, buvilar qayg‘uga cho‘mdi, yurakning chuqur qavatlarida og‘riqli xavotirlar paydo bo‘ldi. O‘zim ham hozir shu kayfiyatdaman.

Millatimizga isnod, bir ota-onaga bir umrlik o‘chmas dog‘, alamli iztirob bo‘lib qoladigan voqeaning aybdori kimlar? Qonunchilikda aybdorni jazolash choralarini yanayam kuchaytirishni nazarda tutuvchi o‘zgarishlar kerakmi? Biz bunga kirishamiz, qonunchilikda belgilangan eng og‘ir jazo turini belgilash bo‘yicha ishlaymiz. Bu haqda gap-so‘z bo‘lishi mumkinmas.

Men faqatgina bitta mana shu normaga e’tibor qaratish bilan cheklanmay, boshqa qonunlarimiz, xususan, ta’lim-tarbiyaga oid qonun va qonunosti hujjatlarni kompleks qayta ko‘rib chiqish tarafdoriman. Biz bolalarimizni begona, yovuz niyatli kishilardan ehtiyot bo‘lishga o‘rgatishimiz shart.

Voqeaning xronologiyasiga qaralsa, vaziyat ta’lim va tarbiyaga mas’ullar, ya’ni ota-ona hamda ta’lim tashkiloti vakillariga jiddiy e’tirozlar uyg‘onadi. Biz bolaga begona kishilar bilan qanday muomala qilishni o‘rgatishimiz kerak. Bu haqda uyda, maktabda aytilishi, uqtirilishi kerak. Aks holda pedofillar qo‘lga tushmaslik uchun o‘z nishonini o‘ldirishda, xo‘rlashda, qiynashda davom etadi.

Ming afsus. Marhuma singlimizning ota-onasiga chin qalbimdan ta’ziya bildiraman.”

“Pedofillarga o‘lim jazosi tiklansin!”

Jurnalist Hasan Toshxo‘jayev prezidentdan Konstitutsiyaga o‘zgartishlar kiritish jarayonida bolalarga jinsiy tajovuz va boshqa shu kabi jinoyatlarni sodir etganlar uchun o‘lim jazosini qayta tiklashni so‘rab murojaat qilgan.

“Kecha qizim tengi qizning yo‘qolgani haqida o‘qiganimda, dastlab “O‘smirlar ba’zan arzimagan narsadan arazlab, uydan chiqib ketishi, o‘rtog‘inikiga yoki biron qarindoshinikiga borib, ikki-uch kun berkinib o‘tirishi mumkin, balki shunaqa bo‘lgandir", degan xayolga borgandim.

Bugun esa ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan mash’um xabardan qalbim larzaga keldi. Insoniylik qiyofasini yo‘qotgan, nafs va shahvat ko‘zini ko‘r qilgan bir iflos tufayli hali o‘n gulidan bir guli ochilmagan, kelajakka nekbinlik bilan qarab kelgan, olam-olam orzulari bo‘lgan bir qizaloq bugun foniy dunyodan boqiylikka rihlat qilibdi.

“Otamlatsang otamlatgin, zinhor bolamlatmagin”, deyishadi. Men kecha xush kayfiyatda maktabga yuborgan qizining tahqirlangan muzdek jasadini quchib yig‘layotgan ota-onaning ahvolini tasavvur qilishga ham qo‘rqaman.

Alloh ko‘rsatmasin, ularning o‘rnida bo‘lganimda, shu ishni qilgan gazandaning ko‘zlarini o‘yib olgan, oyoq-qo‘llarini sindirgan, kekirdagini tishlarim bilan g‘ajib tashlagan bo‘lardim...

Istaymizmi-yo‘qmi, bunday vaziyatda har birimizda cheksiz nafrat junbishga keladi. Istaymizmi-yo‘qmi, bunday vaziyatda aql bizni tark etib, jahlning, jaholatning ilkiga tushamiz...

...Men O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevdan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga o‘zgartish va tuzatish kiritish jarayonida o‘lim jazosini bolalarga jinsiy tajovuz qilganlik va boshqa shu kabi jinoyatlarni sodir etganlar uchun tiklashni so‘rayman!

Toki pedofillar va hayvoniy istagi qurbonlari qiladigan ishining oqibatini chuqurroq o‘ylab ko‘rsinlar! O‘lim jazosini ham madaniy va tamadduniy shaklda emas, balki avval qoziqqa o‘tqazish, so‘ng oyoq-qo‘lini arqon bilan to‘rtta otga bog‘lab, to‘rt tomonga tortish bilan amalga oshirish tarafdoriman!

Qonunlarimiz shafqatsiz bo‘lmas ekan, qonundan qo‘rqmaydiganlarning shafqatsizligi ortaveradi! Joying jannatda bo‘lsin, Muslima. Sen toza deb bilgan bu dunyoning iflosliklarga to‘lib ketishiga yo‘l qo‘yib bergan biz kattalarni kechir...”.

“Kim bilibdi uyi yonida uni ajal poylab turganini?!”

Jurnalist Hulkar Abdullayeva tinch zamonda ro‘y bergan mudhish voqeadan larzaga tushganini yashirmaydi.

“U oddiy o‘quvchi edi. Dugonalarning sevimli dugonasi. Onajonisining suyukli farzandi. Otasining hayot gultoji. Ustozlari uchun odobli o‘quvchi... U shunchaki uyiga ota-onasi bag‘riga intilayotgandi. Ko‘nglida zarracha g‘ubori yo‘q, hayoti hali oldinda bo‘lgan Muslima...

Kim bilibdi tinch zamonda uni uyi eshigi yonida ajal poylab turganini?.. Kim bilibdi zulm ahli unga ko‘z olaytirganini? Kim bilibdi uning qiynalishi, azoblanishi, hayoti dahshatli yakun topishini?

Zolimlarga o‘lim kam! Hukmning eng oliysi kam! Yer yutsin shunday zolim maxluqlarni!”

“IIV faoliyati qayta ko‘rib chiqilishi, “Xavfsiz shahar” loyihasi taftish qilinishi lozim”

Bloger Qobil Xidirov qizdan ayirgan ushbu hodisadan hamma xulosa chiqarishi kerakligi haqida yozarkan, bolaning xavfsizligini faqat ota-onaning bo‘yniga yuklash «mas’uliyatsizlikdan boshqa narsa emasligi»ni ta’kidlagan.

“Yangihayot tumanida yuz bergan fojia hammani larzaga soldi. Mushtipar oila boshiga tushgan og‘ir sinovdan hammamiz xulosa chiqarishimiz kerak.

Davlat har bir bolaning uyidan maktabga bemalol borib-kelishi, ko‘chada qo‘rqmasdan o‘ynashi, xavfsiz muhitda o‘sib-ulg‘ayishi uchun shart-sharoit yaratishi lozim. Bolaning xavfsizligini ota-onaning bo‘yniga yuklash mas’uliyatsizlikdan boshqa narsa emas.

Ichki ishlar vazirligi faoliyati qayta ko‘rib chiqilishi, siyosiy javobgarlik masalasi kun tartibiga chiqishi, “Xavfsiz shahar” loyihasi taftish qilinishi lozim”.

“Ismimni aytib izlashayotganda sovuq va og‘ir toshlarning ostida edim”

Jurnalist Barno Sultonova marhumaning so‘nggi kunlarini tasavvur qiladi va uning tilidan voqealarni bayon qiladi.

 “Mening ismim Muslima. Men 12 yoshdaman. Men endi oralaringizda yo‘qman. Meni o‘ldirishdi. O‘sha kuni dugonam bilan maktabdan kelayotgandim. Biz qorning kir bo‘lib ketayotgani haqida gaplashdik. Mazza qilib qorga to‘yganimizni gaplashdik. Dugonamning qo‘lidan ushlab keldim. Uning qo‘llari issiq va yumshoq edi. Keyin yo‘l boshida ayrildik.

Orqamda qo‘shnimiz-amaki kelayotgan edi. Meni chaqirdi. Men u amakini yaxshi bilardim. Uyimizda yozda ishlagan edi. Men to‘xtadim. Senga qiziq narsa ko‘rsataman dedi. Men ergashdim. Men u amaki meni qiynamaguncha yomon amaki qanaqa bo‘lishini bilmasdim. Meni bo‘g‘ayotganda va hatto o‘layotganimda ham o‘lim nimaligini bilmasdim. Hozir ham bilmayman o‘lim nima? Chunki men 12 yoshda edim, bu haqda biron marta o‘ylamagandim. Men uyalaman va qo‘rqaman. Meni shunaqa azoblashganidan uyalyapman.

Mening yaqinlarim ismimni aytib izlashayotganda men sovuq va og‘ir toshlarning ostida edim, men hammasini eshitib yotardim. Ular kech qolishgandi, men o‘lib bo‘lgandim. Hatto amaki yuzimga tosh bilan urayotganda ham o‘lib bo‘lgandim. Bo‘ldi boshqa urmang, deganimni eshitmadi. O‘lganlar gapirmaydi deb o‘ylagan bo‘lsa kerak. Shunda ham meni UYaT hissi tark etmagandi. Qanday ko‘rinaman ularga... Ularga bu yerdaman deb aytgim kelardi, aytdimam ammo hech kim meni eshitmadi. Yana meni izlayotgan boshqa amakilardan ham qo‘rqib qolgandim. Men dugonam meni topishini istardim. Men negadir faqat unga dardimni ayta olaman deb o‘ylardim.

Meni topishdi. Negadir hamma yig‘ladi. Meni ko‘tarib olib ketishdi, bir poy etikcham yo‘qoldi, sumkamdan yaxshi ko‘rgan ruchkam ham tushib qoldi. Ustozim yodlashga bergan yaxshi inson haqidagi she’rni ham yodlay olmagandim. Mening kundaligim, daftarlarimga o‘sha kuni uy vazifasi yozilmadi.

Bu yerda o‘zimga o‘xshagan qizaloqlar juda ko‘p. Ana 14 yoshli opacha, ana 7 yoshli Natasha, meni yetaklab boshqalar bilan tanishtirayotgan 4 yoshli Zilola, 6 yoshli Emma, o‘zi qora, sochlari jingalak afrikalik 5 yoshli Nadiza, biz juda ko‘pmiz. Bizni bitta birlashtirib turgan narsa bor — biz qizaloqlarmiz — biz farishtachalarmiz. Hammamizni yomon amakilar qiynagan, o‘g‘irlab ketishgan, o‘ldirishgan. Ota-onalarimiz, yaqinlarimiz bizni yaxshi ko‘rishardi.

Dugonam yig‘lab ko‘zlari shishib ketdi. Bilaman bizni hech qachon unutishmaydi... Mening ismim Muslima, men 12 yoshdaman. Meni yomon amaki zo‘rladi va o‘ldirdi”.