1949 yil 25 martda SSSR hukumati Latviya, Litva va Estoniya aholisini Sibirga deportatsiya qilish bo‘yicha yashirin operatsiyani boshladi. Tallin va Rigada bo‘lib o‘tgan xotira marosimlarida davlat rahbarlari bu fojiani unutmaslik kerakligini ta’kidladi.
Foto: Lettisches Okkupationsmuseum
Estoniya va Latviyada 25 mart, dushanba kuni roppa-rosa 75 yil avval sovet hukumati tomonidan Sibirga ommaviy deportatsiya qurbonlari xotirasiga bag‘ishlangan marosimlar bo‘lib o‘tdi. Operatsiya paytida Boltiqbo‘yi mamlakatlarining o‘n minglab aholisi quvg‘in qilingan, minglab odamlar halok bo‘lgan. «Biz bu adolatsizlikni unutmaymiz va qurbonlarni yodda saqlaymiz», dedi Estoniya prezidenti Alar Karis Tallindagi marosimda.
Latviya prezidenti Edgars Rinkevichs Rigada bo‘lib o‘tgan xotira tadbirida so‘zga chiqib, «latish xalqining kommunistik genotsidi» to‘g‘risida ma’lum qildi. Karis singari u tarixiy voqealardan hozirgi kun uchun saboq olish kerakligini ta’kidladi: «Biz Ukraina xalqini Rossiyaga qarshi kurashda qo‘llab-quvvatlashda davom etamiz», - deya qo‘shimcha qildi u.
Estoniya, Latviya va Litva 2004 yildan beri Yevropa Ittifoqi va NATO a’zosi hisoblanadi.
Sovet ittifoqidagi operatsiya
1949 yil 25 mart kuni ertalab sovet hukumati Boltiqbo‘yi mamlakatlarining o‘n minglab aholisini yashirincha deportatsiya qilishni boshladi. Ommaviy surgunning maqsadi Germaniya va SSSR o‘rtasida hujum qilmaslik to‘g‘risidagi pakt (Molotov-Ribbentrop pakti) imzolanganidan ko‘p o‘tmay, 1940 yilda bosib olingan hududlar ustidan yakuniy nazoratni qo‘lga kiritish edi.
Tarixchilarning fikriga ko‘ra, operatsiyani tayyorlash va amalga oshirishda SSSR Davlat xavfsizlik vazirligi va partiya organlarining 76 mingdan ortiq xodimi ishtirok etgan. 1949 yil mart oyining oxirgi haftasida 95 mingga yaqin odam deportatsiya qilindi: 42 mingdan ortiq kishi Latviyadan, 30 mingdan ortiq kishi Litvadan va 20 mingdan ortiq Estoniyadan.
Deportatsiya qilinganlar, asosan, Sibirga qaytish huquqisiz chorva tashish mashinalarida olib ketilgan. Tadqiqotchilar fikriga ko‘ra, minglab odamlar yo‘lda va surgunning o‘zida halok bo‘lgan - deportatsiya qilinganlarning jami 15 foizigacha.
Iosif Stalin vafotidan so‘ng sovet hukumati quvilgan Boltiqbo‘yi aholisiga o‘z uyiga qaytishga asta-sekin ruxsat bera boshladi. Oradan faqatgina 40 yil o‘tib, 1989 yilning noyabrida sovet ittifoqi deportatsiya amaliyotini noqonuniy deb tan oldi.
