Jahon | 09:05 / 31.01.2025
6604
9 daqiqa o‘qiladi

Rossiya Suriyadagi harbiy kontingentini Liviyaga ko‘chiradimi?

Suriyadek ittifoqchisidan ayrilgan Rossiyaning nigohlari bugun Liviyaga qaratilgan. Bu Moskvaga Afrikadagi mavjudligi va Yevropaga ta’sirini mustahkamlash imkonini beradi. Professor Farhod Karimov Kun.uz'ning “Geosiyosat” dasturida mavzuni xaritalar uzra sharhlab berdi.

Liviyadagi bugungi hukmron kuchlar qaysilar?

— Bugungi kunda Liviya yaxlit davlat emas. 2011 yildagi Arab bahori voqealaridan keyin, mamlakat ikkiga bo‘linib qolgan. Mamlakatning g‘arbiy qismlari, xususan poytaxt Tripoli shahrini BMT, G‘arb va ayniqsa Turkiya tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan rasmiy hukumat nazorat qiladi.

Mamlakatning katta qismida esa dunyo hamjamiyati tomonidan rasman tan olinmagan armiya boshqaruvi o‘rnatilgan. Armiyaga Liviyaning sobiq rahbari Muammar Qazzofiy armiyasi safida xizmat qilib, katta shon-shuhratga erishgan general Xalifa Haftar boshqaradi. U fuqarolik urushi boshlangach 2009 yilda o‘zi tug‘ilib o‘sgan Beng‘oziy shahrida bir guruh harbiylarni jamlagan holda, Liviyaning bir qator hududlarini birlashtirib, Milliy Liviya armiyasi tuzilganini e’lon qilgan.

Liviya tarixdan Turkiya bilan yonma-yon yurgan, chunki Turkiya bir paytlar Usmonlilar imperiyasining Afrika mintaqasidagi tayanch nuqtalaridan biri bo‘lgan. Shu sabab Liviyadagi eng asosiy tashqi o‘yinchilardan biri bu aynan Turkiya.

Hozir Liviyada Rossiyaning qanday kuchlari mavjud?

— Muammar Qazzofiy hokimiyatga kelganida, asosiy ittifoqchisi sifatida SSSRni tanlagan. SSSR esa o‘sha paytda Afrika mintaqasida G‘arb ta’sirining kuchayishi va o‘zining mintaqadagi ta’sir doirasini saqlab qolish maqsadida bu yerdagi bir qancha mamlakatlar bilan birga Liviyani, jumladan Muammar Qazzofiy hukumatini qo‘llab-quvvatlagan. Bu yo‘lda SSSR tomonidan markaziy cho‘l hududlari, jumladan, Tobruk, Beng‘oziy va boshqa bir qator shaharlar atroflarida o‘zining harbiy bazalarini shakllantirishga erishgan. Liviya armiyasining asosiy instruktorlari va qurol-yarog‘ bilan ta’minlovchilari SSSR hukumati bo‘lgan.

Ittifoq parchalanganidan keyin esa Rossiya bu hududdagi manfaatlarni meros qilib olgan va Muammar Qazzofiy hukumatini saqlab qolishning imkoni bo‘lmagach, unga munosib voris sifatida general Haftarni qo‘llab-quvvatlashni boshlaydi va quruqlik hamda havodan unga yordam berish maqsadida bir qator harbiylarni Liviya hududiga joylashtirgan.

Shuningdek, Rossiya mazkur hududdan butun Markaziy Afrikada o‘z ta’sirini o‘rnatish hamda mintaqaning qolgan davlatlariga qurol-yarog‘ yetkazib berishda foydalangan.

Rossiyaning Liviyaga ko‘chirayotgan kontingentlari qanday harbiy qurilmalarni o‘z ichiga olgan?

— 2023 yilda Vladimir Putin va general Haftar o‘rtasidagi muloqotdan keyin, Rossiya Liviyaning rasmiy hukumati uyushtirishi mumkin bo‘lgan ehtimoliy havo hujumlari hamda quruqlikdagi hujumlardan generalni himoyalash maqsadida Beng‘oziy shahri atroflariga qiruvchi samolyotlar va tanklar joylashtirgani haqida ma’lumotlar mavjud.

Shuningdek, Tripoli va Misr bilan chegaradosh hududlarda doimiy post-patrul nazoratini amalga oshirish uchun “Tigr” broneavtomobillari yetkazib berilgani aytilgan. Tekislikdagi janglar uchun minomyotlar va pulemyotlar ham olib kelingani haqida ma’lumotlar mavjud.

Hozirda Suriyadan ham bir qator harbiylar, jumladan, dengiz qo‘shinlari Liviyaga ko‘chirilgani to‘g‘risidagi axborotlar sizdirilgan. Suriyaning Tartus portidan harbiy resurslarni Liviyaning O‘rta Yer dengizidagi Tabruk portiga tashish mo‘ljallangani aytilyapti. Beng‘oziy atrofida joylashgan aviabaza esa Suriyadagi harbiy havo texnikalarini ko‘chirish uchun asosiy joy sifatida qaralyapti.

Bundan tashqari, sun’iy yo‘ldoshlar Tripoli bilan chegaradosh hududda joylashgan nisbatan kichikroq harbiy bazada ham yuk tashuvchi samolyotlar faolligini qayd etgan.

G‘arb, Turkiya, Misr va BAAning Liviyadagi manfaatlari Rossiyaning rejalari bilan qanday to‘qnash keladi?

— Yevropa juda katta miqdorda energiya resurslariga muhtojligi sabab Afrika qit’asi G‘arb iqtisodiyoti uchun nihoyatda muhim strategik hudud hisoblanadi. Shuning uchun Markaziy va Shimoliy Afrika qit’alarida Rossiya va G‘arb o‘rtasida katta geosiyosiy raqobat paydo bo‘lgani tabiiy holat.

Sanksiyalar joriy etilguniga qadar Yevropaning asosiy energetika ta’minotchisi Rossiya edi va uning G‘arbga nisbatan asosiy bosimi aynan energetika sohasidan bo‘lgan. G‘arb mana shunday energetik bosimdan xalos bo‘lish maqsadida so‘nggi 25 yil davomida bir qancha loyihalarni amalga oshirgan. Ulardan biri – 2003 yilda, ya’ni hali Muammar Qazzofiy tirik bo‘lgan davrda Italiya bosh vaziri bilan birga tashkil qilingan, qiymati 6 mlrd dollardan ko‘proq bo‘lgan Yashil oqim quvuri loyihasi edi.

Bu quvur orqali Liviyadagi katta gaz zaxiralari avval Italiyaga, Italiya orqali esa butun Yevropaga yetkazib berish ko‘zda tutilgan. Bu loyiha G‘arb tomonidan qo‘llab-quvvatlangan, Rossiyaga esa yoqmagan, albatta, chunki bu G‘arbda Rossiya gaziga alternativ energiya resurslari topilishi va Rossiyaning G‘arbga ta’siri kamayishini anglatar edi. 2004 yilda ishga tushirilgan Yashil oqim quvuri hozirgacha ishlatilib keladi va Liviya gazini Yevropaga yetkazib beruvchi asosiy yo‘nalish hisoblanadi.

Liviyaning energetik resurslar nuqtayi nazaridan muhim ekanidan kelib chiqib, qudratli davlatlar bu mamlakatda o‘z ta’sir doirasini kengaytirishga harakat qiladi. Shuning uchun ham Turkiya Liviya qirg‘oqlarini nazoratga olishga urinadi, chunki barcha mahsulotlar avvalo qirg‘oqqa keladi va o‘sha yerdan eksportga jo‘natiladi, qirg‘oqlardagi nazoratning Turkiya kompaniyalariga berilishi esa mamlakatga katta moliyaviy foyda olib keladi.

Yagona hukumatga ega bo‘lmagan katta energetik resurslar markaziga intilish borasida G‘arb, Turkiya, Rossiya va O‘rta Yer dengizi davlatlari o‘rtasidagi raqobat kechmoqda. Bu hududga Rossiya, Turkiya yoki G‘arb davlatlari bilan hamkorlikdagi loyihalarga investitsiya kiritish orqali jarayonga aralashishga urinayotgan yana bir davlat bu – Birlashgan Arab Amirliklari. Bundan tashqari, Liviya Misr uchun ham nafaqat iqtisodiy, balki harbiy xavfsizlik nuqtayi nazaridan ham nihoyatda muhim hudud hisoblanadi.

Liviyadan tashqari Rossiya yana qaysi Afrika davlatlarida mavjud va nima maqsadda?

— Rossiya Yevropa Ittifoqi hamda NATOga ta’sir o‘tkazishda turli vositalar va usullardan foydalanishga harakat qiladi. Bunda O‘rta Yer dengizi geosiyosiy muloqot va savdolar uchun Rossiyaga qo‘shimcha kuch beradi. Liviyaning shimoliy qismi Yevropaning NATOga a’zo davlatlariga juda yaqinligi Rossiyaga bu hududlarni kuzatish, kemalardan qatnovi va rejalardan xabardor bo‘lib turish imkoniyatini beradi.

Umuman, Rossiyada SSSR davridan beri nafaqat Liviya, balki butun Markaziy Afrikaga katta qiziqish mavjud bo‘lgan. So‘nggi 4-5 yil ichida Markaziy va G‘arbiy Afrikadagi Mali, Burkina Faso, Niger va Sudanda inqiloblar yuz berdi, bu davlatlarda hozir harbiy xuntalar hokimiyat tepasiga kelgan va ularni Rossiya turli vositalar yordamida doimiy ravishda qo‘llab-quvvatlab keladi.

Avval Rossiya bu davlatlarni qo‘llab-quvvatlashda “Vagner”dan foydalangan, biroq Prigojin voqeasidan keyin, Afrika korpusi loyihasi ishga tushirildi. Hozirda Mali. Niger, Burkina Faso, Sudan va Markaziy Afrika Respublikasida Afrika korpusining harbiy batalyonlari mavjud.

Rossiya aynan Ukraina masalasidagi muzokaralarda G‘arbga o‘z ta’sirini saqlab qolish uchun ham aynan Afrikada o‘z mavjudligini ushlab turishga nihoyatda jiddiy harakat qiladi, albatta.

NormuhammadAli Abdurahmonov suhbatlashdi.

Mavzuga oid

E`lonlar

Toshkent Kimyo xalqaro universiteti va Pukyong milliy universiteti o‘rtasidagi ilmiy va madaniy hamkorlik rivojlanmoqda

Golden House  biznes-klassdagi O‘z Makon II turar joy majmuasi taqdimotiga taklif etadi

O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va Toshkentdagi Singapur menejmentni rivojlantirish instituti o‘rtasida hamkorlik aloqalari yo‘lga qo‘yildi

Tenge Bank Visa bilan hamkorlikda bir qator innovatsion to‘lov xizmatlarini ishga tushirmoqda

FAW Trucks: O‘zbekistonda yangi davrni boshlagan yetakchi yuk mashinalari ishlab chiqaruvchisi

Fermerlar va dehqonlar uchun qulay imkoniyat – “O‘zkimyosanoat” AJ mineral o‘g‘itlarga 10 foizgacha chegirma narxlarini taklif etmoqda 

Toshkent Kimyo xalqaro universiteti va Pukyong milliy universiteti o‘rtasidagi ilmiy va madaniy hamkorlik rivojlanmoqda

Golden House  biznes-klassdagi O‘z Makon II turar joy majmuasi taqdimotiga taklif etadi

O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va Toshkentdagi Singapur menejmentni rivojlantirish instituti o‘rtasida hamkorlik aloqalari yo‘lga qo‘yildi

Tenge Bank Visa bilan hamkorlikda bir qator innovatsion to‘lov xizmatlarini ishga tushirmoqda

FAW Trucks: O‘zbekistonda yangi davrni boshlagan yetakchi yuk mashinalari ishlab chiqaruvchisi

Fermerlar va dehqonlar uchun qulay imkoniyat – “O‘zkimyosanoat” AJ mineral o‘g‘itlarga 10 foizgacha chegirma narxlarini taklif etmoqda 

Toshkent Kimyo xalqaro universiteti va Pukyong milliy universiteti o‘rtasidagi ilmiy va madaniy hamkorlik rivojlanmoqda

Golden House  biznes-klassdagi O‘z Makon II turar joy majmuasi taqdimotiga taklif etadi