Chiqindi evaziga ovqat: Hindistonning “Garbage cafe” tajribasi shaharlarni qanday sog‘lomlashtiryapti?

Hindistonning Chattisgarh shtati Ambikapur shahrida ochilgan “Chiqindi kafe” (Garbage cafe)da odamlar ovqat uchun pul to‘lamaydi. Xo‘randalarga yegulik ular olib kelgan plastik chiqindi evaziga taqdim etiladi.

Kafe qoidasi juda oddiy: 1 kilogramm plastik chiqindi yig‘ib topshirgan odam

• guruch;
• ikki xil sabzavot;
• karri (turfa xil ziravorlar aralashmasi qo‘shilgan ovqat);
• dal (yasmiq, no‘xat, loviyadan tayyorlangan quyuq sho‘rva yoki pyurega o‘xshaydi, odatda sarimsoq, zanjabil, pomidor qo‘shib pishiriladi);
• roti (bug‘doy unidan tayyorlanadi, tandir yoki tovada yog‘siz qovurib pishiriladi);
• salat va tuzlamadan iborat to‘liq tushlik oladi.

Yarim kilogramm plastik chiqindiga esa nonushta mahsulotlari beriladi.

“Ilgari yig‘gan axlatlarimni 10 rupiya (taxminan, ming so‘m)ga sotardim, bu meni umuman qoniqtirmasdi. Mazkur tizim orqali esa oilamni to‘ydira olyapman, chiqindilarni yig‘ishga ham umuman og‘rinmayapman”, - deydi shtatda istiqomat qiluvchi ayollardan biri Rashmi Mondal.

2019 yilda ishga tushgan ushbu kafe Ambikapur shahar hokimiyati tomonidan moliyalashtiriladi. G‘oya orqali shaharda to‘planib qolgan plastik chiqindilarni kamaytirish hamda uysiz va kam ta’minlanganlarni issiq ovqat bilan ta’minlash masalasi bir vaqtning o‘zida hal qilinadi.

Tahlillarga ko‘ra, kafe ochilgandan beri qariyb 23 tonna plastik yig‘ib berilgan. 2019 yilda shaharda yiliga 5,4 tonna plastik poligonga yuborilgan bo‘lsa, 2024 yilda bu ko‘rsatkich 2 tonnagacha tushgan.

Ambikapur hozirga kelib Hindistonning toza shaharlaridan biriga aylangan. Hududning 16 gektarlik chiqindi poligoni yopilib, uning o‘rniga park barpo etilgan va “nol chiqindi” tizimi yo‘lga qo‘yilgan.

“Chiqindi kafe” tajribasidan tashqari, ayni vaqtda shaharda 480 nafar ayol har kuni eshikma-eshik yurib axlat yig‘adi va oyiga 8-10 ming rupiy maosh oladi.

Hududda 20 ta chiqindi ajratish markazi bor. Bu markazlarda chiqindilar 60 turga bo‘linib, saralanadi. Yig‘ilgan plastiklar esa qayta ishlanib, yo‘llar qurilishi yoki mahsulotlarni qayta ishlovchi korxonalarga sotiladi. Nam chiqindilar kompost qilinadi, qayta ishlanmaydigan chiqindilarning ozroq qismi sement zavodlariga yoqilg‘i sifatida yuboriladi.

Ambikapur tajribasi Hindistonning boshqa hududlarida ham tatbiq etilgan. Xususan, G‘arbiy Bengaldagi Siliguri shahrida plastik evaziga bepul ovqat berilmoqda, Telangana shtatidagi Mulugu shahrida esa 1 kg plastikka 1 kg guruch taqdim etiladi. Karnataka shtatidagi Mysuruda 500 gramm plastik olib kelgan odam davlat oshxonasidan nonushta olishi mumkin.

Bundan tashqari, Uttar-Pradeshda plastik evaziga ayollar uchun gigiyenik vositalar berish kampaniyasi yo‘lga qo‘yilgan. Kambodjada ham shunday dastur bor: odamlar Tonle Sap ko‘li atrofida yig‘gan plastik chiqindilari evaziga guruch oladi.

BMT ma’lumotlariga ko‘ra, dunyoda yiliga 400 mln tonnadan ortiq plastik ishlab chiqariladi, uning atigi 9 foizi qayta ishlanadi. Hindistonda esa plastik iste’moli juda yuqori, ko‘plab hududlarda chiqindi to‘g‘ri ajratilmaydi. Shu sababli 2022 yildan boshlab mamlakat hukumati bir martalik plastik mahsulotlarni (qop, stakan, idish) bosqichma-bosqich taqiqlashni boshlagan.

O‘zbekistonda ham chiqindi muammosi dolzarb. Masalan, Toshkentda yiliga 1,5 million tonnadan ortiq maishiy chiqindi to‘planadi, uning katta qismi hali ham poligonlarga yuboriladi. Mutaxassislar fikricha, Ambikapur tajribasi singari tashabbuslar O‘zbekistonda ham joriy etilsa, chiqindilarni kamaytirish va aholining ekologik madaniyatini oshirishda samarali bo‘lishi mumkin.

Diyoraxon Nabijonova