Blefaroplastika: qovoqlarni kesish amaliyoti qanchalik xavfsiz? Shifokor tanlashda nimalarga e’tibor qaratish kerak?

Nima sababdan blefaroplastikaga ehtiyoj tug‘iladi?

Yillar o‘tishi bilan ko‘z atrofidagi hududda o‘zgarishlar boshlanadi. Teri yupqalashadi, elastikligini yo‘qotadi, mushaklar bo‘shashadi, yog‘ to‘planmalari joyidan siljiydi. Natijada yuqori qovoqlar pastga osilib tushadi, pastki qovoq ostida esa “sumkalar” hosil bo‘ladi. Shu holat insonni charchagan, g‘amgin ko‘rsatadi.

Mazkur jarayonning birinchi sababi — tabiiy qarish. Qarish hayotiy muvozanatning sekin, lekin uzluksiz o‘zgarishidir. Har kuni teri kollagen ishlab chiqarishni biroz kamaytiradi, suyak va mushak tizimi esa sekin-asta o‘z shaklini o‘zgartiradi. Ayniqsa, ko‘z atrofidagi nozik teri mazkur jarayonga nisbatan sezgir bo‘ladi. Buning ta’sirida yillar davomida yuzda “osilgan” qovoqlar, ajinlar hamda yorqinlikni so‘ndirishga moyil ifoda paydo bo‘ladi. Shu bois, blefaroplastika, ya’ni ko‘z qovoqlarini yoshartirish amaliyoti tabiiy ko‘rinishni qaytarish usuli sifatida qo‘llanadi.

Ikkinchi omil — genetik moyillik. Ba’zan ko‘z qovog‘idagi muammolar yillar o‘tishi yoki qarilik kelishi bilan bog‘liq bo‘lmaydi. Ayrim insonlarda yoshligidan ko‘z ostida yog‘ to‘planishi, shishlar yoki qosh ostidagi terining qovoq ustiga osilib turishi (hooded) kabi holat kuzatiladi. Bunday anatomik xususiyatlar nasldan naslga o‘tadi va estetik jihatdan ko‘zni toraytirib, yuz ifodasini biroz “og‘irlashtirib” ko‘rsatadi. Shu kabi vaziyatlarda blefaroplastika yosh bemorlar uchun yuz proporsiyasini muvofiqlashtiruvchi yechim o‘rnida tavsiya etiladi.

Uchinchi sabab — funksional omillar. Ko‘pchilik blefaroplastikani faqat tashqi ko‘rinishni sayqallash va go‘zallashish amaliyoti deb biladi, ammo ayrim hollarda u tibbiy zaruratga aylanadi. Qovoqlardagi ortiqcha teri yoki yog‘ to‘planmalari ko‘zning yuqori qismini yopib, ko‘rish maydonini cheklaydi. Oqibatida inson tez charchaydi, bosh og‘rig‘i paydo bo‘ladi, hatto ko‘z atrofi mushaklari zo‘riqib qoladi. Bunday paytda blefaroplastika qulaylik va sog‘lom ko‘rish uchun mo‘ljallangan jarrohlik amaliyotiga aylanadi.

Blefaroplastika turlari va farqlari

Yuqori qovoq blefaroplastikasi (upper blepharoplasty). Ko‘zning yuqori qismidagi ortiqcha teri va bazida preaponevrotik yog‘ pufakchalarini olib tashlash yoki tartibga solish orqali amalga oshiriladi. Ushbu amaliyotdan asosiy maqsad qovoq “osilishini” kamaytirib, ko‘zni ochiqroq, ifodali ko‘rsatish va zarur hollarda ko‘rish maydonini kengaytirish.

Pastki blefaroplastika. Bu ko‘z ostidagi “sumkalar”ni va ortiqcha terini bartaraf etishga qaratilgan jarrohlik amaliyotidir. Ushbu “sumkalar” aslida joyidan siljigan yoki tashqariga chiqib qolgan yog‘ to‘planmalari hisoblanadi. Amaliyotning asosiy maqsadi ko‘zosti sohasini silliqroq, yoshroq ko‘rsatishdir. Mazkur jarayonda ikki xil yondashuv qo‘llanadi:

• Yog‘ni olib tashlash: ko‘z ostidagi ortiqcha yog‘ qismini kesib olib tashlash orqali “shishgan” ko‘rinishni yo‘qotish;
• Yog‘ni qayta joylashtirish: yog‘ni olib tashlamasdan, uni yuzning chuqur joylariga surish orqali tabiiy hajmni saqlab qolish.

Qaysi usulni tanlash jarrox tomonidan bemorning teri holatiga qarab belgilanadi. Agar teri juda bo‘shashgan bo‘lsa, uni biroz qisqartirish (kesib olish) zarur bo‘ladi. Ammo teri elastik bo‘lsa, ko‘pincha faqat yog‘ bilan ishlash kifoya qiladi.

Amalga oshirish jarayoni

Blefaroplastika jarayoni aniq rejalashtirilgan va bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan jarrohlik amaliyoti sanaladi. Avvalo, bemor jarrox bilan dastlabki konsultatsiya bosqichidan o‘tadi. Bu bosqichda shifokor bemorning umumiy sog‘lig‘i, ko‘z holati va estetik kutilmalarini batafsil o‘rganadi. Tibbiy tarix, ilgari o‘tkazilgan jarrohliklar, allergiyalar yoki surunkali kasalliklar aniqlanadi. Shuningdek, bemor qanday natijani xohlashi haqida ochiq suhbat o‘tkaziladi, bu realistik kutilmalarni shakllantirishda muhim.

Konsultatsiyadan so‘ng tayyorgarlik bosqichi boshlanadi. Ushbu jarayonda bemorga ayrim dorilarni vaqtincha to‘xtatish (ayniqsa, qon suyultiruvchi vositalar), chekishni kamaytirish yoki butunlay voz kechish tavsiya etiladi. Operatsiya kuni jarrox bemorning o‘tirgan holatida qovoqlar kesilish sohasini aniq belgilaydi, bu tabiiy chiziqlarni saqlab qolish va kesmani to‘g‘ri joylashtirish uchun zarur sanaladi.

Keyingi bosqich — anesteziya tanlash. Blefaroplastika mahalliy og‘riqsizlantirish ostida tinchlantiruvchi sedatsiya (bemorni yengil uxlatish holatiga keltirish) bilan o‘tkaziladi. Mazkur usulda bemor hushida bo‘ladi, lekin og‘riq sezmaydi va o‘zini qulay his qiladi. Agar operatsiya keng ko‘lamli yoki bir vaqtning o‘zida bir nechta yuz amaliyotlari bilan birga bajarilsa, umumiy behushlik qo‘llanishi ham mumkin.

Operatsiyaning asosiy bosqichi — kesish va modifikatsiya. Yuqori qovoqdagi kesma tabiiy qovoq chizig‘i bo‘ylab amalga oshiriladi, shuning uchun iz deyarli sezilmaydi. Bu orqali jarrox ortiqcha terini olib tashlaydi, kerak bo‘lsa, yog‘ pufakchalarini tartibga soladi yoki mushaklarning joylashuvini tuzatadi. Natijada ko‘z atrofi ochiladi, yuzdagi charchagan ifoda yo‘qoladi.

Pastki qovoqda esa ikki xil yondashuv mavjud: transkon’yunktival va transkutan. Birinchi usulda kesma qovoqning ichki tomonidan, kon’yunktiva orqali qilinadi: bu holatda tashqi terida hech qanday iz qolmaydi. Ikkinchi usulda esa kesma qirpik chizig‘i ostida amalga oshiriladi, unda ortiqcha teri va yog‘ olib tashlanadi, yakunda ko‘z osti “sumkalar”i yo‘qoladi.

Operatsiya yakunlangandan so‘ng tikuvlar qo‘yiladi. Ular juda nozik bo‘ladi va 5–10 kun ichida olib tashlanadi. Ayrim hollarda o‘z-o‘zidan so‘riladigan iplar ishlatiladi, bu bemorga qo‘shimcha qulaylik yaratadi. Shu tariqa butun jarayon tugaydi: ko‘z atrofidagi ortiqcha teri yo‘qoladi, yog‘ qatlamlari tabiiy shaklga keltiriladi va yuz ifodasi yanada ochiq, yosh ko‘rinadi.

Tiklanish muddati

Operatsiyadan so‘ng dastlabki bir necha kun ichida ko‘z atrofida shish, qizarish va yengil ko‘karish kuzatiladi. Bu tananing tabiiy javobi bo‘lib, to‘qimalar tiklanayotganini bildiradi. Shifokor boshni balandroq tutib uxlash va og‘ir jismoniy harakatlardan vaqtincha saqlanishni tavsiya qiladi. Shu chora-tadbirlar shishni kamaytiradi va qon aylanishni yaxshilaydi.

Odatda, shish va ko‘karish 1–2 hafta ichida sezilarli darajada kamayadi, ko‘z atrofi shakli esa asta-sekin tabiiy holatiga qaytadi. Mazkur davrda ko‘pchilik bemorlar 10–14 kun ichida ishga yoki jamoat joylariga chiqishga tayyor bo‘ladi. Bazilarda esa teri juda nozik bo‘lgani uchun shish biroz uzoqroq saqlanishi mumkin, lekin bu holat vaqtinchalik va xavfli emas.

Tikuvlar (agar o‘z-o‘zidan so‘riladigan bo‘lmasa) 5–10 kun ichida olib tashlanadi, shundan so‘ng bemor yengillikni sezadi. Ko‘z atrofidagi nozik teri tiklanayotgani uchun dastlab bir oz qichishish hissi yuzaga kelishi tabiiy. Shu davrda quyoshdan himoya qilish, quyosh ko‘zoynag‘i taqish va SPF kremlar ishlatish juda muhim, bu izlarning tezroq va silliqroq bitishiga yordam beradi.

To‘liq shifo jarayoni bir necha oy davom etadi. Dastlabki 3–4 hafta ichida ko‘z atrofi deyarli to‘liq normallashadi, lekin terining ichki qatlamlari, mushak va yog‘ to‘qimalarining tiklanishi sekinroq kechadi. Shuning uchun operatsiya natijasining yakuniy shaklini 3–6 oy o‘tgach to‘liq baholash mumkin. Bu vaqt mobaynida izlar asta-sekin oqargan, yupqalashgan va teri bilan bir xil rangga kirgan bo‘ladi.

Natijalar aksar hollarda yillar davomida saqlanadi. Biroq mazkur jarrohlik qarishni to‘xtatmaydi, faqat uning belgilari yuzaga kelishini ma’lum muddatga kechiktiradi, xolos. Yillar o‘tib tabiiy qarish jarayoni terida yana o‘z izlarini hosil qilishi mumkin.

Xavf va asoratlar: nimadan ehtiyot bo‘lish kerak?

Operatsiyadan keyingi dastlabki kunlarda ko‘zning quruqligi, achishish, yosh oqishining ortishi yoki aksincha, yosh chiqmasligi (quruqlik hissi) kuzatilishi ehtimoli mavjud. Bu vaqtinchalik bo‘lib, odatda, bir necha hafta ichida o‘tib ketadi. Sababi operatsiya paytida qovoqning holati o‘zgargani uchun ko‘zyoshining tabiiy aylanishi vaqtinchalik buziladi. Mazkur vaziyatda shifokor sun’iy ko‘z yoshi tomchilari yoki maxsus malhamlarni tavsiya qiladi.

Bazida teri sezuvchanligi pasayishi yoki achishish hissi paydo bo‘lishi mumkin. Bu nerv tolalari tiklanayotgani bilan bog‘liq tabiiy jarayon bo‘lib, odatda 1–2 oy ichida butunlay yo‘qoladi. Ayrim bemorlarda esa kichik asimmetriya, ya’ni bir qovoqning biroz boshqacharoq ko‘rinishi kuzatiladi. Bunday holat kesma to‘liq bitgach o‘z-o‘zidan barqarorlashadi.

Jarrohlikda eng muhim xavfsizlik choralari steril muhit va to‘g‘ri parvarish. Infeksiya yuqish holatlari juda kam uchraydi, ammo ular yuzaga kelganda qizarish, og‘riq, isitma yoki yara joyida yiringli ajralma kuzatiladi. Mazkur vaziyatda shoshilinch ravishda shifokorga murojaat qilish kerak. Bundan tashqari, operatsiyadan keyingi birinchi kunlarda juda kam hollarda qon to‘planishi (gematoma) yoki qon ketishi kuzatilishi mumkin. Uning oldini olish uchun shifokorlar qon suyultiruvchi dorilar ichishni (aspirin, ibuprofen va h.k.) avvaldan to‘xtatishni tavsiya etadi.

Zamonaviy blefaroplastika texnikalari izlarning deyarli bilinmasligini ta’minlaydi, biroq ba’zi hollarda iz to‘qimasi (chandiq) teri turiga qarab biroz saqlanib qolishi mumkin. Shu sababli tiklanish davrida terini quyoshdan himoya qilish, yara joyini qo‘l bilan ishqalamaslik, yara bitgach, maxsus krem yoki silikon gel ishlatish tavsiya etiladi.

Bazan bemorning natijadan norozilik bildirish holatlari ham uchrab turadi. Masalan, qovoqlar keragidan ortiq “tortilgan” yoki tabiiy mimika yo‘qolgandek tuyulishi mumkin. Bu teri ko‘p miqdorda olib tashlanganda sodir bo‘ladi. Shu bois malakali jarroh tanlash va oldindan fotosuratlar asosida natijani rejalashtirish muhim ahamiyatga ega.

Ishonchli shifokor va klinikani qanday tanlash mumkin?

Eng avvalo, shifokorning malakasi va tajribasiga e’tibor berish kerak. Oftalmoplastika yoki yuz estetikasi bo‘yicha sertifikatga ega, tajribali plastik jarroh yoki oftalmologni tanlash maqsadga muvofiq. Bu nafaqat natijaning sifatiga, balki xavfsizlikka ham bevosita ta’sir qiladi.

Shifokorning avvalgi ishlarini ko‘rish ham foydali bo‘ladi. “Oldin va keyin” (before/after) fotosuratlari orqali uning ish uslubi, natijalarning tabiiyligi va estetik yondashuvini baholash mumkin.

Konsultatsiya jarayonida shifokor sizga operatsiya qanday o‘tishi, qanday natija kutilishi, tiklanish muddati va ehtimoliy xavflar haqida ochiq hamda aniq ma’lumot berishi lozim.

Klinika sharoitlari ham muhim. U yerda anesteziya uchun barcha zarur vositalar, steril muhit, laboratoriya tahlillari va operatsiyadan keyingi parvarish imkoniyatlari bo‘lishi zarur. Bu xavfsiz jarayon va qulay tiklanish davrini ta’minlaydi.

Eng muhimi, real kutilmalarga ega bo‘lish. “To‘liq yoshartirish” yoki “ko‘zlaringiz 20 yoshdagidek bo‘ladi” kabi va’dalarga ishonish kerak emas.

Diyoraxon Nabijonova