«Biz Grenlandiyani olishimiz kerak» - Tramp mineral resurslarga boy orolga ko‘z tikmoqda

21 dekabr kuni AQSh prezidenti Donald Tramp Luiziana shtati gubernatori Jyeff Lendriyni Grenlandiya bo‘yicha maxsus elchi etib tayinlaganini e’lon qildi. Bu – Daniya va Grenlandiya tomonidan yangi tanqidlarga sabab bo‘ldi.

Tramp o‘zini o‘zi boshqaruvchi Grenlandiya AQSh tarkibiga kirishi kerakligini, bunga uning strategik ahamiyati va mineral resurslarini asos qilib keladi. 2024 yil yanvarida gubernatorlik lavozimiga kirishgan Lendriy esa bu g‘oyani ochiq qo‘llab-quvvatlaydi.

Dushanba kuni prezident Donald Tramp AQSh milliy xavfsizligi uchun Grenlandiya zarur ekanini yana bir bor ta’kidladi. U ushbu orolga tayinlagan maxsus elchisi jarayonga «bosh-qosh bo‘lishini» aytdi.

«Bizga Grenlandiya – mineral resurslar uchun emas, milliy xavfsizlik uchun kerak… Agar Grenlandiyaga qarasangiz, butun qirg‘oq bo‘ylab rus va Xitoy kemalarini ko‘rasiz. Bizga u milliy xavfsizlik uchun zarur. Biz uni olishimiz kerak», — dedi Tramp Palm-Bichda jurnalistlarga.

President Trump said the US needs to have Greenland, not for critical minerals but for national security https://t.co/WgcbrtXXBq pic.twitter.com/iqJ3USkw36

— Reuters (@Reuters) December 23, 2025

Trampning aytishicha, Lendriyning o‘zi elchi bo‘lish tashabbusi bilan chiqqan.

«Jyeff Grenlandiyaning milliy xavfsizligimiz uchun qanchalik muhim ekanini tushunadi. U ittifoqchilarimiz, hatto butun dunyo xavfsizligi va barqarorligi yo‘lida mamlakatimiz manfaatlarini qat’iyat bilan ilgari suradi. U kelishuvlar odami. Bitim tuza oladigan inson», — dedi Tramp.

Lendriyning o‘zi ham Trampga minnatdorlik bildirdi: «AQSh tarkibiga Grenlandiyani qo‘shish uchun ushbu ko‘ngilli lavozimda xizmat qilish — sharaf… Bu mening Luiziana gubernatori sifatidagi lavozimimga hech qanday ta’sir qilmaydi!» deya yozdi u.

Daniya hukumatidagi anonim rasmiyga ko‘ra, Tramp ma’muriyati bu tayinlovdan oldin Kopengagenga hech qanday ogohlantirish bermagan.

Oq uy matbuot kotibi o‘rinbosari Anna Kelli maxsus elchi lavozimini yaratish qarorini, ma’muriyat – Grenlandiyani «kuch orqali tinchlikni saqlash uchun Arktikadagi strategik jihatdan muhim hudud» deb bilgani bilan izohladi.

Dushanba kuni Tramp ma’muriyati Kopengagenga bosimni yanada kuchaytirdi: AQSh sharqiy sohillari yaqinida qurilayotgan dengizdagi beshta yirik shamol energetikasi loyihasi uchun ijara shartnomalari to‘xtatildi. Ularning ikkitasi Daniyaga qarashli, davlat nazoratidagi Orsted kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilayotgan edi.

Yevropaliklarning javobi qanday bo‘lmoqda?

Daniya va Grenlandiya yetakchilari AQSh Grenlandiyani egallab olmasligini qat’iy ta’kidlab, o‘z hududiy yaxlitligiga hurmat talab qildi.

«Biz buni avval ham aytganmiz. Endi yana takrorlaymiz. Milliy chegaralar va davlatlar suvereniteti xalqaro huquqqa asoslanadi», — deyiladi Daniya bosh vaziri Mette Frediriksen va Grenlandiya bosh vaziri Yyens-Fredirik Nilsenning qo‘shma bayonotida.

«Bular asosiy tamoyillardir. Siz boshqa bir mamlakatni anneksiya qila olmaysiz. Hatto xalqaro xavfsizlikni ro‘kach qilib ham. Grenlandiya grenlandiyaliklarga tegishli va AQSh Grenlandiyani egallab olmasligi kerak».

Bundan tashqari, Grenlandiya bosh vaziri Fredirik Nilsen bu mavzu yuzasidan alohida bayonot ham berdi. «Biz yana AQSh prezidentining yangi bayonoti bilan uyg‘ondik. Bu katta gapdek tuyulishi mumkin, ammo biz uchun hech narsani o‘zgartirmaydi. O‘z kelajagimizni o‘zimiz belgilaymiz», dedi u.

22 dekabr kuni Daniya tashqi ishlar vaziri Lars Lyokke Rasmussen esa AQShning Daniyadagi elchisi Kennet Xauirini chaqirishini va bu «qabul qilib bo‘lmas holat» ekanini aytdi.

AP nashrining yozishicha, shu oy boshida Daniya Mudofaa razvedka xizmati yillik hisobotida AQSh iqtisodiy qudratidan foydalanib, «o‘z irodasini o‘tkazayotgani», do‘st va raqiblarga ham harbiy kuch bilan tahdid qilayotganini bildirgan.

Aslida Daniya NATO va Yevropa Ittifoqining ham a’zosi hisoblanadi. Shu bois Yevropa komissiyasi raisi Ursula fon der Lyayyen Arktika xavfsizligi ittifoq uchun «asosiy ustuvor yo‘nalish» ekanini va bu borada ittifoqchilar bilan ishlash niyatida ekanini bildirdi. Shuningdek, u «hududiy yaxlitlik va suverenitet xalqaro huquqning asosiy tamoyillari» ekanini ta’kidladi. «Biz Daniya va Grenlandiya xalqi bilan to‘liq birdammiz», — deb yozdi u.

Grenlandiya nima uchun AQShga kerak?

2,1 million kilometr kvadratdan ortiq maydonga ega Grenlandiyaning qariyb 80 foizini muzliklar egallagan. Aholisi 56 ming kishidan ko‘proq. Daniyaning sobiq mustamlakasi bo‘lgan Grenlandiya 2009 yilgi kelishuvga ko‘ra, mustaqillik e’lon qilish huquqiga ega. Biroq hozircha baliqchilik va Daniya subsidiyalariga katta darajada bog‘liq.

Yevropa va Shimoliy Amerika o‘rtasidagi strategik joylashuvi Grenlandiyani – AQShning ballistik raketalarga qarshi mudofaa tizimi uchun muhim hududga aylantiradi. Uning mineral boyliklari esa AQShning Xitoy eksportiga qaramlikni kamaytirish istagini kuchaytirgan.

Tramp prezidentlikka o‘tish davri va ikkinchi muddati boshida AQSh yurisdiksiyasi Grenlandiyaga tatbiq etilishi kerakligini bir necha bor aytgan. U mineral resurslarga boy orolni nazoratga olish uchun harbiy kuch ishlatishni ham istisno qilmagandi.

Joriy yil mart oyida vitse-prezident J.D. Vens Grenlandiyadagi AQSh harbiy bazasiga tashrif buyurib, Daniyani bu hududga yetarli sarmoya kiritmayotganlikda ayblagan.

Shunday vaziyatda, so‘nggi bir yil davomida Daniya Grenlandiya bilan sovuqlashgan munosabatlarni tiklashga harakat qilmoqda. Shu bilan birga, Tramp ma’muriyati bilan keskinlikni yumshatish uchun Arktika mudofaasiga sarmoya kiritib, AQSh tanqidlariga «javob berishga» harakat qilgan.

Lekin Kopengagen universiteti siyosatshunoslik professori Mikkel Vedbiga ko‘ra, Daniyaning bu harakatlari Trampni fikridan qaytara olmagan. «Bu tayinlov Daniya – Grenlandiya mudofaasiga sarflagan barcha mablag‘lari va amerikaliklarga nisbatan bildirgan barcha do‘stona bayonotlari umuman samara bermaganini ko‘rsatadi», deydi tahlilchi.