Pulli kurslar keltiradigan muammolar: Janubiy Koreya tajribasi bizga o‘rnak bo‘lishi kerak

Aslida, farzandlarimiz qo‘shimcha darslar olayotgani juda ham yaxshi. Ammo bu holning maktabdagi ta’lim, ota-onalarning iqtisodiy ahvoli va davlatning ijtimoiy holatiga uzoq muddatli ta’sirlarini o‘rganib chiqsak, anchagina salbiy.

Keling, buni boshidan kechirgan Janubiy Koreya misolida ko‘rib chiqsak.

Statistik ma’lumotlarga qaraganda, 2009 yil holatiga ko‘ra koreys boshlang‘ich maktablaridagi 87 foiz o‘quvchi, o‘rta sinf o‘quvchilarining 74 foizi hamda yuqori sinf o‘quvchilarining 62,8 foizi qo‘shimcha pulli darslarga qatnagan. Buning oqibatida ota-onalar oila budjetining 20 foizini bolalarning qo‘shimcha darslariga sarflashga majbur bo‘lgan.

Vaziyat shu darajaga yetganki, agar kimdir o‘z farzandini o‘quv kurslariga bermasa, u bemehr, e’tiborsiz sifatida qaralib, yon atrofidagi qo‘shnilar va qarindoshlar tomonidan tanqidlarga uchray boshlagan.

Oqibatda, o‘rtahol oilalarning iqtisodiy ahvoli juda ham abgor holatga kelib qolgan. Bunday oilalar farzandlarining kurslarda qatnashishini ta’minlash maqsadida qo‘shimcha ishlar qilishga, yaqinlaridan qarz bo‘lishga majbur bo‘lgan.

Yillar o‘tib ota-onasining yoki tanishlarining qiynalayotganini ko‘rgan turmush qurish arafasida bo‘lgan koreys yoshlari oila qurishni kechiktira boshlashgan. Turmush qurgan taqdirda ham farzandli bo‘lish haqida juda ham chuqur o‘ylashadigan bo‘lishdi. Alaloqibat, shu davrdan boshlab Janubiy Koreyada tug‘ilish soni keskin kamaya boshlagan. Hozirgi kunga kelib Janubiy Koreya aholisi kamayayotgan davlatlar qatoriga kirib qoldi.

Xo‘sh, nega bolalar pulli kurslarga borishga majbur bo‘ldi?

Eng katta sabab — Janubiy Koreyada o‘quvchilar faqatgina bir marta imtihon topshiradi va bu ularning bir umrlik taqdirini hal qiladi. Ya’ni siz to‘plagan ballingizga qarab, universitet tanlay olasiz. Agar past ball olsangiz siz top universitetda o‘qish imkoniyatini bir umrga yo‘qotasiz. Shuning uchun koreys o‘quvchilari yoshligidanoq o‘sha imtihonga tayyorgarlik ko‘rishadi.

Bunday kuchli bosim o‘quvchilarning maktab darslarini chetga surib o‘quv kursidagi darslarni bajarishga ko‘proq e’tibor berishga majbur qila boshladi. Darsda o‘tilgan mavzuni qo‘shimcha kursda o‘rgangan o‘quvchilar dars davomida e’tiborsiz o‘tirishni boshlashdi. Oqibatda, maktab darslarining sifati tushib ketdi. Maktablarda o‘qituvchilarning obro‘yi o‘quv kursidagi o‘qituvchilardan pastroq darajaga tushdi.

Koreya hukumati yoshlar pulli kurslarga qatnashishi oqibatida katta muammolarga duch kela boshladi. Birinchidan o‘rta sinf xarajatlari ortdi, bu qatlamdagi ko‘pchilik quyi qatlamga tushib ketdi va banklardan qarzdor bo‘lib qoldi.

Janubiy Koreya hukumati bunday oilalarni himoya qilish hamda pulli kurslarga qatnashish darajasini kamaytirish maqsadida juda ham ko‘p qarorlar qabul qilgan. Hattoki, o‘quv kurslarini tashkil qilishni taqiqlash haqida ham qaror chiqarilgan. Ammo bu teskari effekt berib, yashirin kurslar ochilib, narxlar keskin ko‘tarilgan. Hukumat o‘z xatosini vaqtida anglab, qarorni bekor qilgan.

O‘quvchilarning qo‘shimcha kurslarga borishiga asosiy sabab, maktab o‘qituvchilarining salohiyati susayganida deb hisoblagan hukumat «Maktab mustaqilligini oshirish va aholi xarajatlarini kamaytirish»ga doir qaror imzoladi. Qarorga ko‘ra o‘qituvchilar darsdan keyin maktablarda qo‘shimcha kurslar tashkil qilishi, o‘zlarining o‘qitish qobiliyatlarini yaxshilash uchun turli malaka oshirish kurslarida qatnashishi belgilandi.

Koreys yoshlarida oilaga bo‘lgan qiziqishni oshirish va ijtimoiy qo‘llashga doir harakatlar hukumat tomonidan doimiy tashkil qilinmoqda. Afsuski, koreyslar farzand orttirib, ularning xarajatlarini qoplashga ko‘zi yetmayapti.

Bu muammolar bizda ham takrorlanishi mumkinmi?

Albatta. Bugungi kunda pulli kurslar oyiga 200 mingdan 400 ming so‘mgacha. Bir farzand ikkita kursga boradigan bo‘lsa, kursning o‘ziga oyiga 400–800 ming so‘m ketadi. Bu esa oila budjetining Koreyadagidek 20 foizini emas, balki ko‘prog‘ini ham tashkil qiladi. Agar oilada boquvchi bir kishi bo‘lsa, uning holatini tasavvur qilish qiyin emas.

Bundan tashqari, katta yoshli farzandining pulli kurslaridan orttira olmayotgan ota-ona kichik farzandlariga bu imkoniyatni bera olmasa, ularda o‘qishga nisbatan demotivatsiya kuzatilishi bor gap.

Xuddi Koreyadagidek xarajat ortishi yurtimizda ham oilalarda farzandlar sonini rejalashtirishga sabab bo‘lishiga olib kelishi aniq.

Farzandlari pulli kurslarga borayotgan ota-onalar maktab darslarining sifati pastligini iddao qilishadi. Demak, bizda ham o‘qituvchilarning salohiyati, darsga bo‘lgan munosabatida kamchiliklar bor. Agar yoshlarimiz pulli kurslarga borishda davom etsa, maktabdagi odatiy darslardagi sifat ularning e’tiborsizligi tufayli yana ham tushishiga sabab bo‘lishi aniq.

Xo‘sh, nima qilish kerak?

Bilishimcha, Maktab va Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan darsdan tashqari to‘garaklar tashkil qilinishi belgilangan. Ammo ularning soni va ularga to‘lanadigan mablag‘ juda ham kam. Bunday fan to‘garaklarining samarali tashkil qilinishi o‘quvchilarni darsdan keyin ham vaqtlarini mazmunli o‘tkazishga sabab bo‘lishi mumkin. Bu — bir.

Bundan tashqari, darslarni sifatli tashkil qilish oqibatida o‘quvchi o‘z bilimidan qoniqish hosil qilishini ta’minlash mumkin. Buning uchun o‘qituvchilarning bilimini muntazam tekshirish va ularning yangi metodlarini o‘rganish uchun malaka kurslarini muntazam va mazmunli tashkil etish zarur.

Uchinchidan, o‘qituvchilarning oylik daromadlarini oshirish va ularni rag‘batlantirish ularning o‘z ishlariga bo‘lgan mas’uliyatni va ishtiyoqni oshirishga xizmat qiladi.

Yuqorida sanab o‘tilgan yechimlarni amalga oshirib hoziroq pulli kurslarga ekvivalent taklif qilinmasa, keyinchalik yurtimizda kambag‘al qatlam yuzaga kelishi, kelgusida esa aholi sonining kamayishi kabi juda ham katta muammolar yuzaga kelishiga sabab bo‘lishi mumkin. Janubiy Koreya davlati bizga o‘rnak bo‘lib, harakatni hoziroq boshlashimiz zarur.

Erkin G‘aybullayev,
Xalqaro ta’lim bo‘yicha
Namseul universiteti magistranti