Сешанба куни Финландия Шимолий Атлантика алянсининг 31-аъзосига айланди. Эндиликда Россиянинг алянс билан қуруқлик чегаралари икки баробарга ошди — ҳозирги 1215 километрдан 2555 километрга.
Финландия ташқи ишлар вазири Пекка Ҳаависто мамлакатнинг НАТОга қўшилиши тўғрисидаги актни имзолаб, уни алянснинг Брюсселдаги қароргоҳида АҚШ давлат котиби Энтони Блинкенга топширди.
Блинкен Финландия НАТОга аъзо бўлиб кирган кунни «тарихий кун» деб атади ва бу Владимир Путин Украинада бошлаган уруш туфайли рўй берганига урғу қаратди.
«Мен айтган бўлардимки, бу эҳтимол, жаноб Путинга миннатдорчилик билдиришимиз мумкин бўлган ягона иш, чунки у Россия тажовузкорлиги билан олдини олмоқчи бўлган жараённи янада тезлаштирди», деган Блинкен.
«Бу Финландияни хавфсизроқ, НАТОни эса кучлироқ қилади. Президент Путиннинг босқиндан мақсади ўз чегараларида НАТО давлатлари камроқ бўлиши ва Европада ҳеч қандай янги аъзолар бўлмаслиги эди, амалда эса бунинг мутлақо тескарисига эришди», деди журналистларга НАТО бош котиби Йенс Столтенберг.
Финландия президенти Саули Ниинистё мамлакат Швеция ҳам НАТО аъзоси бўлиши учун ҳаракат қилишини айтди.
«Финландиянинг аъзолиги Швеция аъзолигисиз тўлиқ бўлмайди. Швециянинг НАТОга аъзолигини тезлаштириш учун ишлар бетиним давом эттирилмоқда», дейилади Ниинистёнинг баёнотида.
Столтенберг «бу Финландия хавфсизлиги, Скандинавия мамлакатлари ва бутун НАТО хавфсизлиги учун ажойиб кунлиги, Швеция ҳам янада хавфсизроқ бўлиши»ни таъкидлади.
Россия президенти матбуот котиби Дмитрий Песков кутилмаганда Финландиянинг НАТОга аъзолиги бўйича кескин муносабат билдириб, буни Россия хавфсизлиги ва миллий манфаатларига тажовуз деб атади.
«Кремл буни вазиятнинг навбатдаги кескинлаштирилиши деб ҳисоблайди. НАТОнинг кенгайиши - бизнинг хавфсизлигимиз ва РФ миллий манфаатларига тажовуз қилишдир, биз бу ҳақда аввал ҳам айтганмиз. Ва биз буни айнан шундай қабул қиламиз. Ва, табиийки, бу бизни ўз хавфсизлигимизни ҳам тактик, ҳам стратегик жиҳатдан таъминлаш учун қарши чоралар кўришга мажбур қилади», деди Песков.
Яқин вақтгача Финландиянинг алянсга кириши Туркия томонидан блокланганди: Анқара Скандинавиядаги икки мамлакатни ўзи террорчилик ташкилоти деб биладиган Курдистон ишчилар партияси аъзолари ҳамда Туркия ҳукумати 2016 йилги давлат тўнтаришига уриниш ташкилотчилигида айблайдиган Фатҳуллоҳ Гуленнинг тарафдорларига бошпана беришда айблаган.
Швеция ҳам Финландия каби ўтган йилнинг майида НАТО аъзолиги учун мурожаат қилган, аммо Туркия шу каби шикоятлар билан ушбу давлат аризасини ҳам блокламоқда.
НАТОнинг исталган қарори барча аъзолар томонидан қўллаб-қувватланиши талаб этилади.
Россия агрессиясига жавоб
Финландиянинг НАТОга аъзолиги - Шимолий Атлантика алянсининг замонавий тарихидаги энг муҳим паллалардан бири бўлмоқда.
Финландия бетарафлик позициясидан воз кечди ва Россиянинг Украинага босқинига жавобан НАТОга қўшилишга қарор қилди.
Швеция ҳам узоқ йиллик бетарафлик мажбуриятларидан воз кечиб, НАТО аъзолиги учун ариза топширди.
Финландияда жамоатчилик фикри Россиянинг Украинага босқинидан кейин тубдан ўзгарди. Ўтган йил баҳорида бир кечанинг ўзида финнлар орасида НАТОга аъзо бўлиш ғоясини қўллаб-қувватлаш даражаси 30-33 фоиздан 80 фоизгача кўтарилди.
Россиянинг Украинага босқини 1949 йилда советлар таҳдидидан ҳимояланиш мақсадида ташкил этилган Шимолий Атлантика келишуви ташкилотига янги импульс берди.
Афғонистондаги муваффақиятсизлик ва АҚШнинг собиқ президенти Доналд Трамп давридаги ички келишмовчиликлардан сўнг, Франция президенти Эммануэл Макроннинг НАТОнинг «мияси ўлаётгани» ҳақидаги баёноти ва Хитойнинг Россия босқинидаги ўсиб бораётган амбициялари ортидан турғунликка юз тутаётган алянс оёққа тура бошлади.
Нима ўзгаради?
Амалда кўп нарса эмас: Финландия 1994 йилдаёқ НАТОнинг расмий ҳамкори бўлган, шу вақтгача алянс армиялари билан яқиндан ҳамкорлик қилиб келган, унинг барча техник ва институционал талабларига тўла жавоб беради.
Асосий ўзгариш - Шимолий Атлантика келишувидаги бешинчи модда билан боғлиқ, унга кўра НАТОнинг бир давлатига қилинган ҳужум бутун алянсга ҳужум сифатида баҳоланади.
«Президент Путиннинг муҳим сигналларидан бири... у НАТОнинг келгусида ҳар қандай кенгайишига қарши экани ҳақида эди. У НАТО кичикроқ бўлишини хоҳлади. Энди эса президент Путин ўз чегараларида кўпроқ НАТО давлатларига эга бўлмоқда», деганди Столтенберг сешанба куни кечқурун.
У бу борада ҳақ: Финландия ва Россиянинг қуруқликдаги чегараси 1300 километрдан ошиқни ташкил этади. Бундан ташқари, Россиянинг қитъалараро ҳаракатланувчи баллистик ракеталари базалари ва Шимолий флот базалари айнан Финландия билан чегарадош ҳудудларда жойлаштирилган.
Қолаверса, ушбу базалар таъминоти Ладогадан шимолда фақат битта темирйўл ва автойўл орқали амалга оширилади - бу эса назарий жиҳатдан бу таъминот линиясини бир ярим минг километр масофадаги йўлнинг исталган нуқтасида узиб қўйиш имкониятини беради.
Москва томошабин
2022 йил январида Москва НАТОдан шарққа қараб кенгайишни бас қилиб, алянсга СССРнинг собиқ аъзолари, жумладан Украинани қабул қилмасликни, у билан ҳар қандай ҳарбий ҳамкорликдан бош тортишни, шунингдек НАТО қўшинларини ҳали Марказий ва Шарқий Европа мамлакатлари ҳамда Болтиқ бўйидаги давлатлар алянсга аъзо бўлиб кирмаган 1997 йилдаги чегараларга қайтаришни талаб қилганди.
Россиянинг Украинага бостириб кириши эса тескари натижа берди. Аммо, бу ҳақда эълон қилинганида, Кремлнинг реакцияси ҳайратланарли даражада босиқ бўлди.
Путин ўшанда Россиянинг Финландия ва Швеция НАТОга аъзо бўлиб киришига жавоби алянс инфратузилмаси нақадар кенгайишига боғлиқ бўлишини айтганди. Путиннинг сўзларига кўра, гарчи «йўқ жойдан муаммо яратилаётган бўлса-да, Россияда Украинадан фарқли ўлароқ Финландия ва Швеция билан муаммо йўқ».
«Бизда Финландия билан ҳам, Швеция билан ҳам ҳудудий баҳслар йўқ, Украина НАТО аъзосига айланган тақдирда, Россияда альянс аъзоси бўлган давлат билан ҳудудий низо вазияти юзага келган бўларди, бу эса бутун қитъа учун жуда катта хавф туғдирарди», деганди ўшанда Россия президенти матбуот котиби Дмитрий Песков.
«Путин учун НАТО муаммоси ҳамиша ҳарбий-стратегик эмас (ҳарбий таҳдид асосий аргумент сифатида ишлатиладиган бир баҳона), балки геосиёсий-тарихий аҳамиятга эга бўлган. Яъни НАТО Ғарбда мавжуд бўлса бўлаверсин, лекин «бизда» эмас. Украина, Грузия, Молдова - булар «биз билан». Тарихан «биз билан» бўлган», дея қайд этганди политолог Татьяна Становая.
