Олтин нархи рекорд даражада қимматлашди. Бунга қайси омиллар таъсир кўрсатмоқда?

Ҳафта давомида олтин нархи бир троя унцияси учун 2232 долларгача қимматлашди. Бу мутлақ тарихий рекорд кўрсаткичдир. Қимматбаҳо металл нархларининг кескин даражада ошишига бир қанча омиллар таъсир кўрсатган бўлиши мумкин.

Нега олтин нархи қимматлашмоқда?

Геополитик вазият ва иқтисодий беқарорлик. Геополитик вазиятнинг ёмонлашиши ёки иқтисодий беқарорлик, масалан, урушлар, сиёсий ёки молиявий инқирозлар олтин нархини оширади. Олтин кўпинча "хавфсизлик ёстиқчаси” сифатида кўрилади, шунинг учун беқарор даврларда унга талаб ортади. Яқин Шарқдаги қуролли можаро ва Россия-Украина уруши бўйича музокаралар жараёнининг бошланмаганлиги ва можароларнинг қачон тугаши бўйича аниқ прогнозларнинг мавжуд эмаслиги олтин нархининг ошишига таъсир кўрсатмоқда. Содда қилиб айтганда, келажак ҳақидаги прогнозлар мавҳумлашса, инвесторлар учун олтин асосий активга айланади ва унга пул тикиш кўпаяди.

Доллар курси ва ФЗТнинг фоиз ставкасини пасайтириш бўйича кутилмалар. Олтин нархи, асосан, АҚШ долларида белгиланади. Фоиз ставкалари пасайганда, одатда, долларнинг курси ҳам пасаяди. Шунинг учун, агар доллар курси пасайса (бошқа валюталарга нисбатан заифлашса), олтин нархи ошади, чунки у бошқа валюталар билан солиштирганда арзонроқ бўлади ва шу сабабли талаб ортади. Қўшма Штатларда инфляция босимининг юмшаётгани бозор иштирокчилари орасида фоиз ставкаларининг пасайиши мумкинлиги ҳақидаги ижобий кутилмаларни юзага келтирмоқда. Бунда инвесторлар кам даромад келтирадиган қимматли қоғозларни харид қилишдан кўра, хавфсиз ва инфляция таъсиридан ҳимояланган олтин харид қилишга кўпроқ урғу бера бошлайди.

Марказий банклар томонидан олиб бориладиган сиёсат. Йирик Марказий банклар томонидан олтин захираларини ошириш ёки камайтириш бўйича қарорлар ҳам нархга таъсир қилади. Масалан, охирги вақтларда Хитой Марказий банки томонидан катта миқдорда олтин харид қилинаётганлиги бозордаги талабни қўллаб-қувватлаяпти.

Умуман олганда, олтин нархининг келгусида қандай бўлиши жаҳондаги геосиёсий вазият, доллар курси, инфляция ва ФЗТ ставкаларига бевосита боғлиқ.

Олтин нархининг қимматлашиши Ўзбекистон учун қай даражада муҳим?

Биринчидан, жорий йилнинг 1 март ҳолатига, Ўзбекистон расмий захираларининг қарийб 75 фоизи олтин ҳиссасига тўғри келган. Олтин нархининг қимматлашиши мамлакат валюта захираларининг қийматини оширади.

Иккинчидан, Ўзбекистон энг йирик олтин ишлаб чиқарувчи ва уни экспорт қилувчи мамлакатлардан биридир. Хусусан, 2022 йилда 4,1 млрд долларлик, 2023 йилда эса 8,2 млрд долларлик олтин сотилган. Олтин нархининг ошиши экспортдан тушадиган даромадларни кўпайтириб, йилдан йилга ёмонлашиб бораётган ташқи савдо балансига ижобий таъсир кўрсатади ва бюджет тақчиллигининг камайишига ёрдам бериши мумкин.

Учинчидан, олтин нархининг ошиши доллар ва бошқа валюталарга нисбатан сўмнинг қадрсизланишини тўхтатади ёки секинлаштиради.