Quyosh va yomg‘ir bolalari: ular dunyoni qanday ko‘rishadi?

Ular ko‘zingizga tik boqishmaydi, kamdan kam kulishadi. Atrofga befarqdek, lekin ularda katta iste'dodlar yashirin. Ular – yomg‘ir bolalari.

Ular juda mehribon, sabrli va oqko‘ngil. Hech qachon yolg‘on gapirishmaydi, hammani birdek yaxshi ko‘rishadi. O‘z olamlarida yashashadi. Ular – quyosh bolalari.

Autizm va Daun sindromi – ruhiy imkoniyati cheklanganlikning eng ko‘p uchraydigan shakllaridan biri.

Bunday tashxis qo‘yilganlar ko‘pincha o‘z olamida yashaydi, o‘ziga xosligi bois jamiyatdan uzilib qoladi. Ammo yakkalanib qolish yoki faqatgina o‘ziga o‘xshaganlarning qurshovida qolish Daun sindromi va autizmning yanada og‘irlashishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Shu bois imkoniyati cheklanganlarni ijtimoiy hayotga moslashtirish haqida ko‘p gapiriladi. Lekin jamiyat ularning huquqlari va hissiyotlariga daxl qilmagan holda muloqotga kirishishga tayyormi?

Ruhiy imkoniyati cheklangan insonlar bilan muloqotda uning nimalarni his qilishi, sizni, dunyoni qanday ko‘rishini bilish muhim. Ulardagi g‘ayriodatiy harakatlarga nima sabab bo‘lishini bilish uni tushunish va g‘amxo‘rlik qilishda birinchi qadam bo‘ladi.

Yomg‘ir bolalari

Autistik spektrdagi buzilishlar bilan kechuvchi sindrom – autizm bolaning ijtimoiy hayotga moslasha olmasligi bilan kechadi. Bu kasallik emas, ularning eng asosiy o‘ziga xosligi shundaki, reallikni boshqacha ko‘radi, eshitadi, sezadi.

Ular odatda iqtidorli, ijodkor bo‘lishadi. Shu bois ham yomg‘ir bolalari deb nom berilgan.

Yomg‘ir bolalariga tashqi dunyoga befarqlik, o‘zi bilan o‘zi gaplashish xos.

Sezgilarning o‘ta ta'sirchanligi va o‘z navbatida bir-birini to‘ldirmasligi bolada tashqi dunyoga nisbatan hurkish, vahima hissini uyg‘otadi. Mana shu vahimani bosish uchun bola o‘zini chalg‘ituvchi odat topadi: bir joyda tinimsiz aylanishi, o‘zini tishlashi, qo‘llarini tez-tez harakatga keltirishi mumkin.

Bu – bolaning yana stabil holatga qaytishi, o‘z qobig‘iga kirib olishi uchun o‘ziga xos himoya vositasi sanaladi.

Ular o‘zgalarning hislarini tushunishmaydi. Ular boshqalarning jahl, qayg‘u, xursandchilik, yig‘i kabi hissiyotlarini to‘g‘ri baholash uchun yetarli darajadagi ma'lumotni qabul qila olmaydi, shuning uchun mos reaksiya qaytarmaydi. Siz jahl qilganingizda u kulishi mumkin.

Ular faqat aniqlikni qabul qiladi. O‘zaro suhbatda odamlar metafora, kinoya yoki hazil ifodasini beruvchi ohang kabilardan foydalanishi mumkin. Ammo yuqorida aytilganidek, autist gapni hissiyotlardan xoli holda, aniq qabul qiladi. Unga hazil ohangida aytilgan gapning hazil ekanini farqlay olmaydi, to‘g‘ridan to‘g‘ri qabul qiladi.

Muomala me'yorlariga moslashish qiyin kechadi. Autistlar uchun boshqa odamlar orasida bo‘lish – changalzor o‘rmonda hech qanday xaritasiz, kompassiz yurishdek gap. U yo‘nalishni aniq belgilay olmaydi, shu bois harakatlari sarosimali va noodatiy chiqadi.

Deylik, unga shirinlik tutqazsangiz, minnatdorchilik uchun «rahmat»ni qo‘pol ohangda aytishi mumkin. Lekin buni uning o‘zi farqlamaydi. Kayfiyati, ruhiy holatini ko‘rsatish uchun ovoz ohangini o‘zgartira olmaydi, hissiyotlari ohang va yuz ifodasida akslanmaydi, monoton gapiradi.

Ular boshqalar orasida yashash uchun juda ko‘p kuch sarflashadi. Shundaylardan biri: «Odamlar orasida yashashga moslashgan bo‘lsam ham, o‘zimni doim ishonchsiz his qilaman. Odamlarning ko‘ziga qaray olmayman. Uzoq urinishlardan keyingina muloqot chog‘ida suhbatdoshimning ikki qoshi o‘rtasiga qarab turishni o‘rgandim», deydi.

Yomg‘ir bolalari boshqalarga nisbatan empatiya ko‘rsata olmasligi ularda hech qanday hissiyot yo‘q degani emas. Ular ham xursand bo‘lishadi, qayg‘uga botishadi. Faqat buni boshqacharoq namoyish etishadi.

Quyosh bolalari

Xromosomalar sonining odatdagidek 46ta emas, 47ta bo‘lishi bilan kechuvchi Daun sindromi bolaning nafaqat ruhiy holati, balki tashqi ko‘rinishida ham aniq belgilar bilan namoyon bo‘ladi. Doim ochiq chehrada bo‘lishi, mehribonligi uchun ham ularni quyosh bolalari deb atashadi.

Daun sindromi bo‘lgan bolalarda tashqi belgilar: yuzning yassiligi, ko‘z qisiqligi, ko‘zlar orasining uzoqligi, burun va quloqning nisbatan kichikligi namoyon bo‘ladi.

Quyosh bolalari autistlardan farqli ravishda jamiyat bilan birga bo‘lishga intiladi.