GM Uzbekistan narxlar nega dollarga bog‘langanini tushuntirib berdi

«GM Uzbekistan» AJning jamoatchilik bilan aloqalar xizmati Facebook’dagi sahifasida faoliyatga doir rasmiy xabarnoma e'lon qildi.

“So‘nggi kunlarda bir qator elektron ommaviy axborot vositalari tomonidan GM Uzbekistan AJ faoliyatiga doir, xususan savdo tizimidagi o‘zgarishlarga bag‘ishlangan bir qancha maqolalar chop etildi. OAV vakillari tomonidan so‘nggi paytlarda bizning sohada sodir bo‘layotgan jarayonlarga tanqidiy va eng e'tiborlisi, tahliliy yondashuvlarini to‘laligicha qo‘llab-quvvatlaymiz va konstruktiv ruhdagi ochiq muloqotga tayyor ekanligimizni ta'kidlab o‘tamiz”, - deyiladi xabarnomada.
 
GM Uzbekistan shu nuqtai-nazardan kelib chiqib, ushbu maqolalarda keltirilgan eng dolzarb masalalarga ochiqlik kiritdi.

1. Ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar narxini AQSh dollariga bog‘lash iqtisodiyot sub'yektlari tomonidan keng qo‘llanilib kelinayotgan amaliyot bo‘lib, ko‘pchilik uchun yangilik emas. Masalan, milliy aviakompaniya, mobil aloqa operatorlari, internet provayderlari, turistik firmalar o‘z tovar va xizmatlari uchun tariflarini erkin konvertatsiyadagi xorijiy valyutada, AQSh dollari yoki Yevroda belgilaydilar. To‘lovlar Markaziy bankning to‘lov sanasidagi rasmiy kursi asosida milliy valyutada amalga oshiriladi. 

Shu bilan birga ta'kidlab o‘tish joizki, avtomobil uchun oldindan to‘lovning minimal miqdori (85 foiz) amalga oshirilgandan keyin to‘lovning qolgan qismiga valyuta kursi o‘zgarishi ta'sir qilmaydi va avtomobil uchun to‘lov shartnoma tuzilgan kundagi kurs asosida amalga oshiriladi, ya'ni avtomobil narxi o‘zgarmaydi. 

2. Avtomobillar narxlari avvalambor ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlardan, davr xarajatlari, moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha xarajatlar, shuningdek, avtomobillarning minimal rentabelligining muvofiqlashtirilgan darajasidan kelib chiqib shakllanadi.

Narxlarni asoslashda hamda avtomobillarni ishlab chiqarish va sotish davomida paydo bo‘ladigan xarajatlarini aniqlashda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi nizomga va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga amal qilinadi.

Shu bilan birga, Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi tomonidan tabiiy monopoliya sub'yekti bo‘lgan GM Uzbekistan faoliyati ustidan, xususan, avtomobil narxini belgilash hamda narxlarni kelishilgan me'yorlarini qo‘llash tartibiga rioya etilishi ustidan O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq davlat nazorati amalga oshiriladi.

3. Avtomobilsozlik – bu katta miqdordagi moliyaviy mablag‘, vaqt, texnik salohiyat va boshqa resurslarni talab qiluvchi ko‘p o‘lchovli jarayondir. Jahon avtomobil ishlab chiqaruvchilari tajribasi shuni ko‘rsatadiki, xomashyodan to tayyor mahsulot, ya'ni avtomobil ishlab chiqarilishigacha o‘rtacha 3 oydan 6 oygacha vaqt talab qilinadi. E'tiborli jihati shuki, O‘zbekiston asosiy dengiz marshrutlaridan uzoqda joylashgan hududlar sirasiga kiradi. O‘zbekiston avtomobil sanoati umumjahon avtomobilsozlik tizimining uzviy bir qismiga aylangan bo‘lib, hozirgi kunda avtomobil ishlab chiqarish uchun kerak bo‘lgan muayyan turdagi xomashyo va butlovchi qismlar dunyoning deyarli barcha qit'alarida joylashgan 20dan ortiq mamlakatdan olib kelinadi. Ular sirasiga Janubiy Koreya, AQSh, Germaniya, Italiya, Meksika, Braziliya, Rossiya, Polsha va boshqa ko‘plab davlatlar kiradi. 

Ushbu omillardan kelib chiqib, tayyor avtomobilni yetkazib berish muddatlari belgilanadi va o‘rtacha 3 oy vaqt talab kiladi. Ishlab chiqarish jarayonlari va normativlari, logistika va boshqa omillarni hisobga olgan holda GM Uzbekistan tomonidan avtomobillarni xaridorlarga yetkazib berish muddatlarni qisqartirish bo‘yicha tegishli choralar ko‘rilmoqda va shuning uchun ikki oylik ishlab chiqarish hajmidagi avtomobillarga shartnoma tuzilib kelinmoqda.

Albatta, korxona omborlarida bir necha oylarga yetadigan darajada butlovchi qismlarni olib kelib saqlash ham mumkin. Biroq, bu o‘z navbatida moliyaviy mablag‘larni katta miqdorda “muzlatilishiga” va avtomobil tannarxini oshib ketishiga olib keladi. Ba'zi hollarda bunday saqlangan materiallar sifati buzilishi va yaroqsiz holga kelishi xavfi bor. 

Shu kabi salbiy holatlarni oldini olish, moliyaviy xarajatlarni kamaytirish va avtomobil tannarxini me'yoriy saviyada ushlab turishni ta'minlash maqsadida korxona omborlarida ishlab chiqarish rejasiga asosan kerak bo‘ladigan minimal miqdordagi xomashyo va butlovchi qismlar saqlanadi. 

Yetkazib berish muddatlarini qisqartirish maqsadida oylik ravishda shartnoma tuzish tizimi tadbiq qilindi va natijada seriyali ishlab chiqariladigan avtomobillar yetkazish berish maksimal muddati 60 ish kuni deb belgilandi (“Captiva”, “Malibu”, “Orlando” avtomobillari bo‘yicha yetkazib berish muddatlari 90 ish kunini tashkil etadi). Bu tizimni tadbiq qilishning asosiy maqsadlaridan biri, haridorlarni bir necha oylab o‘z avtomobillarini yetkazib berilishini kutish va avtomobil narxi o‘zgarganda qo‘shimcha to‘lovlarni amalga oshirish natijasida vujudga keladigan e'tirozlarni hamda ushbu holatdan ba'zi bir shaxslar tomonidan spekulyativ ravishda g‘araz maqsadlarda foydalanishni oldini olishdan iborat. 

4. Avtomobil tannarxini kamaytirishda ishlab chiqarishni mahalliylashtirish jarayonlari muhim o‘rin tutadi va bu borada keng miqyosdagi ishlar amalga oshirilib, yildan-yilga mahalliylashtirish darajasi oshib bormoqda. 

Bugungi kunga kelib, mahalliylashtirish dasturini hisobga olgan holda jami 160dan ortiq mahalliy ishlab chiqaruvchi korxonalar tashkil etildi va o‘z faoliyatini olib bormoqda. Buning natijasida ayrim modellar bo‘yicha mahalliylashtirish darajasi 70-75 foizgacha yetdi. 

Shu bilan birga, ba'zi bir turdagi butlovchi qismlarni ishlab chiqarishni mahalliylashtirish umumiy ishlab chiqarish hajmlari kamida 500 ming dona avtomobilga yetganda samarali amalga oshirilishi mumkin. Shuning uchun, temir, alyuminiy, polimerlar, silindrlar bloki, transmissiya, tezlik uzatish qutisi, avtomobil ichki kompyuterlari kabi ba'zi xomashyo va butlovchi materiallar hozirgi kunda chet eldan import qilinmoqda. 

Yuqorida keltirilgan va shu kabi boshqa savollarni batafsilroq yoritish maqsadida GM Uzbekistan tomonidan OAV vakillari uchun avtomobilsozlik tarmog‘i korxonalariga matbuot safari uyushtirilishi rejalashtirilmoqda. 

Ushbu tashrif davomida jurnalistlar nafaqat ishlab chiqarish jarayonlari, balki savdo tizimida amalga oshirilgan yangi tashabbuslar bilan bevosita tanishtiriladi va o‘rtaga tashlanadigan savollarga to‘liq va batafsil ma'lumot beriladi. Ushbu tashabbus joriy yilning 5 iyulida Asaka avtomobil zavodida uyushtiriladi va natijalari keng ommaga yetkaziladi.