Saudiya Arabistoni g‘orlari gepardlarni tabiiy ravishda mumiyolab qo‘ydi

Gepardlar (Acinonyx jubatus) mushuklar oilasiga (Felidae) mansub yirtqichlar bo‘lib, quruqlikdagi sutemizuvchilarning eng tezkori hisoblanadi. Biroq, ularning soni doimiy ravishda kamayib bormoqda. Bunga ov, yashash joylarini yo‘qotish va hayvonlarning noqonuniy savdosi aybdor.

Gepardlar o‘tgan asrda Arabiston yarimorolida butunlay yo‘q qilingan. Bugungi kunda yovvoyi tabiatda faqat bitta tur qolmoqda, ularning ichida olimlar to‘rtta genetik jihatdan bir-biridan farq qiladigan kichik turlarni ajratib ko‘rsatadi.

Eng ko‘pi — Janubiy Afrika gepardi (Acinonyx jubatus jubatus). Shimoli-sharqiy Afrika gepardi (Acinonyx jubatus soemmeringii) va shimoli-g‘arbiy Afrika gepardi (Acinonyx jubatus hecki) kenja turlari kichik, tarqoq guruhlarda uchraydi. Osiyo gepardlari (Acinonyx jubatus venaticus) jiddiy xavf ostida. Ushbu kichik turning bir nechtasini hali ham Eronda uchratish mumkin. Saudiya g‘orlaridagi kashfiyot ushbu kichik turlardan qaysi biri ming yillar oldin Arabistonda bo‘lganini aniqlashga yordam beradi.

2022 va 2023 yillarda Saudiya Arabistonining Ar-Riyod shahridagi Milliy yovvoyi tabiat markazidan Ahmad Bug‘a boshchiligidagi biologlar guruhi mamlakat shimolidagi Lauga g‘or tizimini, bir qator yerosti karst bo‘shliqlarini o‘rgandi. Ichkarida tadqiqotchilar 54 ta gepard, shu jumladan yettita mumiyo qoldiqlarini topdi. Bu topilmalarning yoshi 100 yildan 4000 yilgacha.

Yettita gepard jasadining saqlanib qolinishi siri g‘orlarning noyob mikroiqlimida yotadi. Tadqiqotchilar g‘orlardagi nisbatan doimiy harorat va past namlik tabiiy muhit mumiyolash uchun ideal sharoit yaratganini tushuntirdi. Bu sharoitlar parchalanishni sekinlashtirdi va hayvonlarning yumshoq to‘qimalarini saqlab qoldi.

Biroq, asosiy mavhumlik saqlanib qoldi: gepardlar yerosti bo‘shliqlariga qanday tushib qolgan. Bu mushuklar g‘orlarni doimiy uyalar sifatida ishlatmaydi yoki ularda o‘lja yashirmaydi. Qoldiqlar topilgan beshta g‘orning hech birida tadqiqot vaqtida suv manbalari bo‘lmagan.

Qoldiqlarning aksariyati, shu jumladan, mumiyolar ham ma’lum bir g‘orda topilgan. Unga faqat chuqurlik orqali kirish mumkin. Olimlar gepardlar bu teshikka tushib, qochib chiqa olmaganini taxmin qildi. G‘orlarda gepardlardan tashqari boshqa hayvonlarning suyaklari ham topilgan: bo‘rilar, giyenalar, jayronlar va qizil tulkilar. Bu tuzoqning bir nechta turlar uchun xavfli ekanligini tasdiqlaydi.

O‘lgan gepardlarning yoshi alohida qiziqish uyg‘otdi. Bug‘a va uning hamkasblari 20 ta bosh suyagini sinchkovlik bilan tekshirdi. Oltitasi kattalarga tegishli, qolgan 14 tasi esa olti oydan 24 oygacha bo‘lgan o‘smir gepardlar edi. Bundan tashqari, asosiy g‘orda yana to‘qqizta gepard bolasi qoldiqlari topildi. Bunday ko‘p sonli yosh hayvonlar boshqa farazni o‘rtaga chiqardi. Urg‘ochilar g‘orlardan o‘z avlodlari uchun xavfsiz boshpana sifatida foydalangan bo‘lishi mumkin. G‘orlar o‘ziga xos «tug‘uruqxona» va «bog‘cha» vazifasini bajargan bo‘lishi mumkin edi.

Tadqiqot davomida olimlar tomonidan to‘plangan fototuzoqlar ma’lumotlariga qo‘shimcha ma’lumotlar qo‘shildi. Hozirda bu g‘orlardan bo‘rilar faol foydalanayotgani aniqlandi. Biologlarning fikriga ko‘ra, bu fakt gepardlar davrida tekshirilgan g‘orlarning hammasi bo‘lmasa ham, ba’zilariga kirish mumkin bo‘lganligini ko‘rsatadi. Yirtqichlar ularga tasodifan tushib qolishdan ko‘ra, ataylab kirgan bo‘lishi mumkin.

Yo‘qolib ketgan arab gepardlari populyatsiyasi haqida ko‘proq ma’lumot olish uchun Bug‘a jamoasi genetik tahlil o‘tkazdi. Tadqiqotchilar uchta namunaning genomini solishtirdi. Deyarli 100 yil oldin o‘lgan eng yosh mumiyolangan gepard genetik jihatdan Osiyo kenja turiga eng yaqin edi. Bu natija kutilgan edi, chunki Eron bugungi kunda Osiyo gepardlari yashaydigan eng yaqin joy.

Biroq, yoshi 3000 va 4000 yil bo‘lgan ikkita eski namuna tahlili natijalari ajablantirdi. Ushbu gepardlar shimoli-g‘arbiy Afrika kenja turlari bilan o‘xshashlik ko‘rsatdi. Ushbu kashfiyot bu kichik turning bir necha ming yillar oldin hozirgi Saudiya Arabistoni hududida yashaganini isbotlaydi.

Tadqiqot natijalari Research Square preprintlar platformasida taqdim etilgan.