Rossiya, Qozog‘iston va boshqalar: dunyoni bog‘lab turuvchi transkontinental davlatlar

Indoneziya – dunyodagi eng yirik arxipelag – Osiyo va Okeaniya orasida joylashgan: mamlakatning sharqdagi Papua orollari uning eng sharqiy nuqtasini tashkil qiladi. CIA World Factbook ma’lumotlariga ko‘ra, Indoneziya tarkibiga 17 mingdan ortiq orol kiradi, bu esa uning transkontinental hududini g‘oyat keng va madaniy jihatdan benihoya rang-barang qiladi.

Rossiya esa Yevropa va Osiyo orasida Ural tog‘lari bilan bo‘lingan eng mashhur transkontinental barqudrat davlat bo‘lib qolmoqda. Rossiya hududining taxminan 77 foizi Osiyoda joylashgan, ammo aholining qariyb 75 foizi mamlakatning Yevropa qismida yashaydi. Bu ziddiyat tarixan uning tashqi siyosati va milliy identifikatsiyasiga ta’sir ko‘rsatib kelgan. Rossiya o‘zining Yevropa–Osiyo o‘rnidan foydalanib, bir vaqtning o‘zida ikki yirik markaziy mintaqada siyosiy ishtirokini asoslab keladi va ham Yevropa xavfsizligi, ham Osiyo energetik strategiyasida muhim rol o‘ynaydi.

Misr qadimdan qadimgi sivilizatsiya beshigi sifatida mashhur bo‘lib, Afrika va Osiyoni Sinay yarimoroli orqali bog‘lab turadi. Qizil dengizdagi taranglik va savdo yo‘llaridagi o‘zgarishlar tufayli ushbu hudud yana xalqaro yangiliklar markaziga aylandi, bu esa Misrning strategik ahamiyatini yanada kuchaytirmoqda. Jahon tovar aylanmasining taxminan 12 foizi Misrdagi Suvaysh kanali orqali o‘tadi. Husiychilar tomonidan Qizil dengizda amalga oshirilgan hujumlar dunyo qanday darajada Misr geografiyasiga bog‘liq ekanini ko‘rsatib berdi.

Qozog‘iston — dunyoda dengizga chiqish yo‘li yo‘q bo‘lgan eng yirik mamlakat — shuningdek Yevropa va Osiyo orasida joylashgan, garchi uning Yevropa qismi nisbatan kichik bo‘lsa-da, ramziy jihatdan muhim ahamiyatga ega: u Ural daryosig‘a nisbatan g‘arbda joylashgan. Xitoyning «Bir kamar, bir yo‘l» (Belt and Road) tashabbusi ishga tushganidan beri Qozog‘iston Yevrosiyo savdosining asosiy tranzit bo‘g‘iniga aylandi. Mamlakat Yevropa va Osiyoni bog‘lab turuvchi temiryo‘l va quvur yo‘llari orqali katta foyda ko‘rmoqda.

Panama esa Shimoliy va Janubiy Amerikani bog‘lab turuvchi davlat sifatida o‘zining global ahamiyatida Panama kanaliga bog‘liq. Hozirda bu kanal xalqaro dengiz tashish imkoniyatlarining qisqarishi bilan bog‘liq cheklovlar tufayli bosim ostida qolmoqda. Panamaning transkontinental o‘rni uni jismoniy va iqtisodiy bog‘lovchi bo‘g‘in sifatidagi geosiyosiy qiymatini yanada oshiradi.

Va nihoyat, Turkiya — Yevropa va Osiyo chorrahasida joylashgan davlat sifatida — Ukraina, NATOni kengaytirish va Yaqin Sharqdagi barqarorlik bilan bog‘liq zamonaviy diplomatik jarayonlarda hal qiluvchi o‘yinchi bo‘lib qolmoqda. Bosfor bo‘g‘ozi — dunyodagi eng muhim dengiz yo‘llaridan biri — mamlakatni geografik jihatdan ikki qismga ajratib turadi.