Эксперт: Афғонистондаги вазият издан чиқмоқда

Афғонистон пойтахти Кобулнинг дипломатлар мавзесида содир этилган теракт 90га яқин кишининг умрига зомин бўлиб, сўнгги йиллардаги энг қонли қўпорувчиликлардан бирига айланди. У, айтиш мумкинки, АҚШ ва унинг иттифоқчилари саъй-ҳаракатларига қарамай, Афғонистондаги вазият тобора издан чиқиб кетаётганини кўрсатмоқда. Американинг етакчи ОАВ ва экспертлари шундай фикрни илгари суришмоқда, деб ёзади ТАСС агентлиги. 

The New York Times нашрига кўра, "Кобулнинг бу каби ҳужумлар қаршисидаги заифлиги шундан далолат берадики, мамлакатдаги барқарорлаштириш жараёни мураккабликларга дуч келмоқда". Бу ҳолат Афғонистонда АҚШ иштирокидаги ҳарбий можаро 15 йилдан ортиқ вақтдан бери давом этаётган, республикага тақдим этилаётган хорижий ёрдам ҳажми бир неча миллиардлаб долларни ташкил этаётган бўлса ҳам кузатилмоқда. 

Кобул назоратни йўқотмоқда

Нашрнинг уқдиришича, "Афғонистондаги хавфсизлик бўйича вазият 2014 йилдан бери ёмонлашиб келади". АҚШ ҳукуматининг Афғонистонни қайта тиклаш масалалари бўйича бош инспектори Жон Сопконинг фикрича, республика ҳукумати 2015 йил ноябрида мамлакат ҳудудининг 72 фоизини назорат қилган бўлса, 2016 йил ноябрига келиб, бу рақам 57 фоизгача қисқарди.

CNN телеканалининг қайд этишича, сўнгги олти ой мобайнида "Толибон" ҳаракати ўз позицияларини мустаҳкамлаб олди, хусусан, Афғонистон шимолидаги Қундуз ва жанубидаги Ғилмон вилоятларида таъсири кенгайди. Республика шарқида жойлашган Нангарҳар вилоятида ИШИД террорчилик гуруҳи жангарилари пайдо бўлди. 

Кобулдаги қўпорувчилик учун жавобгарликни ИШИД ўз зиммасига олди, бироқ кейинчалик Афғонистон Миллий хавфсизлик директорати бу портлаш Покистон идоралараро разведкаси ёрдамида "Ҳаққоний тармоғи" томонидан амалга оширилганини билдирди. 

Associated Press агентлиги баҳоларига кўра, Афғонистон пойтахтидаги портлаш республика ҳукуматининг заифлигини кўрсатди, бу эса, катта эҳтимол билан мамлакатдаги зиддиятни сиёсий йўл билан ҳал этиш жараёнини қийинлаштиради. Бу борада расмий ҳукумат ва "Толибон" ҳаракати ўртасида музокараларни бошлаш учун бир неча уринишлар муваффақиятсизликка учради. Сўнгги вақтларда, AP агентлигининг ёзишича, толиблар янги музокаралар имкониятини кескин рад этиб келди. 

Толиблар – асосий таҳдид бўлиб қолмоқда

CNN телеканали маълум қилишича, Афғонистонда "Толибон" ҳаракатининг 35 минг атрофида жангариси ҳаракатланади. ИШИДнинг республикадаги шўъбасида атиги бир неча юз киши бор. Бироқ, уларни қўллаб-қувватлаётганлар сезиларли даражада бўлиши мумкин. "Толиблар Афғон ҳукумати учун энг жиддий таҳдид ҳисобланади, чунки улар кўпсонли, яхши ташкил этилган, мамлакатда кенг алоқалар ва таъсирга эга. Шу билан бирга, мустаҳкам сиёсий тузилмани барпо қила олган", - дейди CNN. Телеканалга кўра, ИШИД Афғонистоннинг айрим туманларида ўз таъсирини кенгайтириш учун "Толибон" ҳаракатига қарши кураш олиб бормоқда, ҳаракат, ўз навбатида, республикада "гуруҳнинг мустаҳкамланиб олишига қаршилик кўрсатишга уринмоқда". 

Расмий маълумотларга кўра, бугунги кунда Афғонистонда халқаро коалициянинг тахминан 13 минг ҳарбий хизматчиси мавжуд. Шулардан 8,4 мингга яқини америкалик аскарлар ва офицерлардир. Уларнинг аксарияти афғон бўлинмаларини ўргатиш вазифасини бажаради ва ҳарбий маслаҳатчи сифатида фаолият юритишмоқда. АҚШ президенти Дональд Трамп маъмурияти эса Афғонистонга қўшимча кучларни юбориш масаласини муҳокама қилмоқда. 

Сопконинг апрель ойида эълон қилинган сўнгги ҳисоб-китобларига биноан, Афғонистон миллий армияси ва хавфсизлик кучларида жами 300 мингдан ортиқ киши хизмат қилади. Улар, одатда, оғир талофатлар кўради. 

Коррупция ва Покистон таъсири

Нью Йорк Халқаро муносабатлар бўйича кенгашнинг сўнгги ҳисоботида Афғонистондаги вазият ёмонлашувига доир қатор омиллар келтирилади. Улардан бири  - мулозимлар орасидаги порахўрлик, коррупциядир. У маҳаллий аҳоли орасида норозилик келтириб чиқармоқда, шу билан "Толибон"нинг ўз сафига янги тарафдорларни ёллашини осонлаштирмоқда. Бундан ташқари, таҳлилий ташкилотнинг қайд этишича, республика ҳукумати, хусусан, президент Ашраф Ғани ва бош вазир Абдулла Абдулла ўртасидаги қарама-қаршилик туфайли ҳам "одатда, кўплаб муаммоларни ҳал эта олмаяпти". 

Мамлакатдаги вазият кескинлашувига сабаб бўлаётган яна бир жиддий омиллардан бири шуки, ""Толибон" ҳаракати, "Ҳаққоний тармоғи" ва бошқа жангарилар кучларига Покистоннинг ёрдам бераётганидир". "Жангарилар Афғонистонда зарбага учраса, ўзларини Покистонга олиб қочишади. Улар у ерда қайта шаклланишади ва янги куч билан қайтишади", - дея таъкидлайди кенгаш. 

АҚШ ва НАТОнинг Афғонистондаги кучлари қўмондони генерал Жон Николсон АҚШ Сенатининг Қуролли кучлар бўйича қўмитасида бўлиб ўтган мажлисида республикадаги вазиятни "иложсиз" деб баҳолаган эди. Шу йилнинг февраль ойида бўлиб ўтган эшитувларда иштирок этган генералнинг айтишича, мамлакатга бир неча минг америкалик ҳарбийларни жўнатиш талаб этилади. Генералга кўра, бу аввалги ҳолатни қандай бўлса шундайлигича сақлаб қолиш, яъни толибларни мағлуб этмасдан, ҳукуматнинг жиддий заифлашувига олиб келмасликни таъминлайди. 

Вашингтон қандай ёрдам бера олади?

Вашингтоннинг The Hill нашрига жойлаштирилган изоҳларда қайд этилишича, Трампга киритилган режада, Афғонистонга қўшимча 5 минг ҳарбийни юборишдан ташқари, мамлакатда жангариларни йўқ қилиш учун дронлардан янада фаолроқ фойдаланиш, республика хавфсизлик кучларига қўшимча ёрдам бериш тавсия этилган. Бу, алалоқибат, Вашингтонга кўра, толибларни музокаралар даврасига ўтиришга мажбур қилиши керак.  

"Афсуски, сўнгги 16 йиллик тажриба бу чоралар билан маъмурият белгилаб берган вазифаларни адо қилиб бўлмаслигини кўрсатмоқда", - дейилади мақолада. Нашрнинг ёдга олишича, 2009 йил августидан 2013 йил августигача Афғонистондаги ҳарбий ҳаракатларда 60 мингдан 100 минг нафаргача Америка ҳарбийлари иштирок этган. Бироқ, бу ҳам "на "Толибон"ни мағлуб этишга, на тинчлик музокараларини бошлаш"га ёрдам берди.

"Америка сўнгги 16 йил мобайнида 2 мамлакатга бостириб кирди, учта тузумни ағдарди ва 7та давлатда ҳарбий амалиётлар ўтказди, аммо радикал террорчилар таҳдиди камайиш ўрнига ўсди", - дейилади нашрда. Унда таъкидланишича, Афғонистондаги вазиятни бир изга туширишга Американинг янги ҳарбий амалиёти эмас, балки маҳаллий мулозимлар орасида коррупцияга барҳам бериш ёрдам берган бўлар эди.