Фирибгарлардан қандай ҳимояланиш мумкин? 

Хоразм вилояти ҳудудида 1 млн. 800 мингдан ортиқ аҳоли истиқомат қилади, фуқаролар ва юридик ташкилотлар ўртасида кунига минглаб мулкий муносабатлар амалга оширилади ва уларнинг муайян қисми ҳуқуқий тартибда амалда расмийлаштирилиши лозим бўлсада, ҳуқуқий саводхонликнинг етарли эмаслиги, томонларнинг ўзаро ишончи ёки эътиборсизлиги натижасида салбий оқибатлар юзага келади. Хоразм вилояти прокуратураси бу борада қатор тавсиялар берди.

2 тараф ҳам азият чекиб, мубоҳаса юзага келгач, низонинг калавасини ечиш нечоғлик қийинлигига эътибор беринг. Мулк ҳуқуқига эга бўлган тараф мулкидан маҳрум бўлиб, даъво қилса, мулк ҳуқуқини ноқонуний қўлга киритган тараф суриштирув-тергов органининг мункирига айланади.

Даъвогар мулкини қайтара олмаса, фирибгар эса суднинг ҳукми билан озодликдан маҳрум этилиб, оқибатда 2 тарафнинг яқинлари ҳам очин-тўқин аҳволда қолса...? Қолаверса, ушбу муносабатларга киришган ака-укалар, қариндошлар, яқин дўстлар ва танишлар ўртасидаги алоқалар қайта тикланмас даражада оилаларнинг бузилиб кетишига олиб келмоқда.

Биргина Хоразм вилояти ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга 2017 йил давомида 500 га яқин фуқароларнинг фирибгарликка оид мурожаатлари келиб тушган бўлиб, ушбу мурожаатларнинг 348 таси (70%) юзасидан фирибгарликка оид жиноят ишлари қўзғатилган.

“Фирибгарлик” - (Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 168-моддаси санкциясида - ўн йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади) жиноят ишлари доирасида 37 та ҳолатда қарз олиб, қайтариб беришни, 36 тасида уй-жой ва бошқа биноларни, 30 тасида автотранспорт воситаларини сотиш ва сотиб олишни, 33 тасида ўқишга ва ишга киртишда ёрдам беришни, 22 тасида қорамолни сўйиб сотиб пулини кейинроқ беришни, 16 тасида тилла тақинчоқларни сотиб беришни, 11 тасида пластик карточкадаги маблағини нақд қилиб беришни, 11 таси банкдан арзон нарҳда АҚШ доллари олиб беришни ҳамда қолган 152 таси бошқа масалаларда ёрдам беришни айтиб, қилган ваъдаларига ишониб, 500 дан ортиқ фуқаролар алдовлар қурбони бўлганлар. 

Бундан ташқари, фуқаролик ишлари бўйича Хоразм вилоят судига ўтган давр мобайнида қарз ундириш, ҳадя шартномаси, уй-жой олди-сотдиси ва бошқа масалалар билан боғлиқ 1000 дан ортиқ низоли ишлар кўрилган. Ушбу ҳолатларда ҳам томонлар ўзаро ишонч асосида муносабатга киришган бўлсалар-да, мажбуриятни бажариш вақтига келиб, биринчи томон ўз мажбуриятини бажармаганлиги иккинчи томоннинг судга мурожаат қилиб, сарсон-саргардон бўлишига олиб келмоқда. 
  
Энг ачинарлиси, суд натижасида ундирув мажбурий ижрога қаратилгач, 221 та ҳолатда 3 млрд. 105 млн. сўмлик ижро ишлари қарздорнинг мулки йўқлиги, низоли пул маблағлари ва мулкини ундириш имкони йўқ деб топилиб, ижро ишлари даъвогарларга қайтарилган. 

Бундай салбий ҳолатларнинг ўзи бугунги кунда фуқароларнинг ҳуқуқий саводхонлигини оширишга ва ўз навбатида барча давлат ва нодавлат ташкилотлари ҳамда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларни ҳамкорликда бу каби салбий ҳолатларни олдини олишни тақозо қилмоқда.

Юқоридаги ҳолатлардан қандай ҳимояланиш мумкин?

Уй-жой ва бошқа кўчмас мулкларни, автомашиналарни фирибгарларга учрамасдан, қонуний тартибда олди-сотди қилмоқчимисиз?

- кўчмас мулк ва автомашиналарни тегишли нотариал идоралар орқали тегишли тартибда шартнома тузиш орқали олди-сотди қилинг;
- агарда ушбу мулкларнинг пулини кейинчалик маълум бир муддатда бўлиб-бўлиб бериш бўйича келишган бўлсангиз, олди-сотдининг ушбу жиҳати ҳақида нотариал шартномада алоҳида қайд этишни талаб қилинг;
- олди-сотди жараёнини бошқа холис шахсларнинг гувоҳлигида амалга ошириб, пулларни фақат тегишли шартномалар имзоланганидан кейингина сотувчига беринг;
- қурилиши тугалланган бинолар ва улар жойлашган ер участкаларини сотиш ва сотиб олишда олди-сотди шартномасига имзо чекишга ва пулни беришга шошилманг, ҳужжатларни диққат билан ўрганиб чиқинг (туман ёки шаҳар ҳокими томонидан қурилиши тугалланмаган бино ва у жойлашган ер участкаларини сотишга рухсат берилганлиги ҳақидаги қарор мавжудлигига алоҳида эътибор қаратинг)
- кўчмас мулк ва автомашиналарни сотиб олишдан олдин кадастр хизмати ва вилоят ИИБ ЙҲХБдан ушбу мулкларга тақиқ бор-йўқлигига аниқлик киритинг; 
- ўзга шахснинг номида бўлган ёки тегишли ҳужжатларга эга бўлмаган мол-мулкларни сотиб олманг;

Ўқув муассасаларига ўқишга ёки корхона, муассаса, ташкилотларга ишга киришда фирибгарларга учрамасдан, қонуний тартибда ўз мақсадингизни амалга оширмоқчимисиз?

- ўқишга ёки ишга кириш бўйича маслаҳатларни, шунингдек, зарурий ҳужжатлар ҳақидаги маълумотларни фақатгина бандликка кўмаклашувчи марказлардан ёки тегишли ташкилотлардан, уларнинг интернетдаги веб-сайти ҳамда ишонч телефонлари орқали олиш ва ҳужжатларни тўғридан-тўғри шу ташкилотларга топширинг;
- ўқиш ёки ишга таклиф қилаётган ўқув муассасалари, идора ва ташкилотлардан уларнинг ушбу фаолият билан шуғулланиши учун рухсат берилган ҳужжатларни, уларнинг иш фаолияти билан боғлиқ ҳолатларни сўраб-суриштиринг; 
- қонуний тартибда расмийлаштирилаётган ҳужжатлар учун ўқишга ёки ишга жойлашишда ҳеч қандай пул ёки моддий қимматликлар талаб қилинмаслигини, бу – ўта оғир жиноят эканлигини эсда тутинг;

“Пора бериш – Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 211-моддасида мансабдор шахсга пора берганлик учун ўн беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади”. Агарда, бу ҳақда 30 сутка ичида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга мурожаат қилмасангиз!

Қарз олди-берди муносабатларида фирибгарларга учрамасдан, қонуний тартибда қарз олди-бердисини амалга оширмоқчимисиз?

- ҳеч қачон ўзингиз яхши танимаган ва билмаган, шунингдек, тасодифий ва тез танишган шахслар одамлар билан қарз олди-бердиси ва бошқа моддий манфаатли муносабатларга киришманг;
- учинчи шахсларнинг манфаатлари учун ўзингизга тегишли бўлган мулкингизни гаровга қўйган ҳолда кредит олиш таклифларига рози бўлманг;
- ҳар қандай миқдордаги пул ёки моддий қимматликларни қарзга бераётганингизда нотариал тартибда қарз шартномаси расмийлаштириб, берган қарзингиз қайтмаган тақдирда, унинг кафолатига аниқлик киритиб қўйинг;
- қарз шартномаси тузаётганингизда, албатта, уни қачон, қандай тартибда қайтариш, агарда шартнома шартлари бажарилмаган ҳолларда, қандай тартибда устама пуллари ундирилишини ва бу жараённинг қандай амалга оширилишини белгилаб қўйинг;

Тилла тақинчоқлар, қимматбаҳо буюмлар, уй-рўзғор, хўжалик моллари ва бошқа буюмларни харид қилаётганингизда фирибгарларга учрамасдан, ўз харидингизни ишончли тарзда амалга оширмоқчимисиз?

- ҳеч қачон кўча-кўйда, “қора бозор”да ёки ҳеч қандай ҳужжатларсиз ноқонуний равишда савдо-сотиқ ишлари билан шуғулланувчи шахслардан харидни амалга оширманг;
- фақатгина тегишли тартибда рухсатнома ва лицензияларга, шунингдек, назорат касса машиналарига эга бўлган дўкон ва фирмалардан харидларни амалга ошириб, бунда харид қилинган нарсаларнинг харид чекларини олишни унутманг;
- сотувга чиқарилган нарсаларнинг тегишли ҳужжатларини сотувчидан сўраб олиб, ушбу ҳужжатларнинг айнан шу товарга тегишлилигига аниқлик киритинг;
- агар бошқа давлат фуқароси билан шартнома тузмоқчи бўлсангиз, буни гувоҳлар иштирокида амалга оширинг, хариддан олдин пулни берманг, шахсий мулкларингизни депозит сифатида топширманг, пулларни сананг, пулларни берганингиздан сўнг маҳсулотларни дарҳол текширинг, қоғоз пакетларга ўралган, эластик бантлар билан боғлаб қўйилган пул маблағларини олишда эътиборли бўлинг; 
- бирор-бир савдо фирмаси, ташкилот ёки тадбиркорлик субъектидан товарлар харид қилиниши юзасидан тегишли шартнома ва ҳужжатларни расмийлаштириб, товарлар Сизга етиб келганидан сўнг сотувчига пулларни беришни унутманг.

Давлат органлари ва бошқа хизмат кўрсатувчи ташкилотлар  томонидан аҳолига кўрсатиладиган хизматлардан фойдаланиш жараёнида, фирибгарларга учрамасдан, пулларингизни тўлиқ ва қонуний  тартибда олмоқчимисиз?

- давлат органлари ва бошқа хизмат кўрсатувчи ташкилотларга расман мурожаат қилиб (оғзаки, ёзма, электрон), бунда ўз мурожаатингизда аниқ ҳолатларни баён қилинг;
- сизга кўрсатилиши мумкин бўлган хизматлар, улар учун тўланиши мумкин бўлган тўловлар, шунингдек, бунда ҳуқуқ ва мажбуриятларингиз билан танишиб чиқинг;
- ҳеч қачон тегишли мансаб ваколатига эга бўлмаган шахслар билан муносабатга киришманг.