Хабарингиз бор KUN.UZ таҳририяти Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан ҳамкорликда янги – “Соғлом ҳаёт” лойиҳасини бошлаган. Унда инсон саломатлиги, соғлом турмуш тарзи ва шу соҳага доир муҳим маълумотлар тақдим этиб келинмоқда. Бу галги кўрсатувимиз мазмуни эрта турмуш, ирсий касалликлар сабаби ва яқин қариндошлар ўртасидаги никоҳ аломатлари ҳақида боради. Тошкент педиатрия тиббиёт институти, тиббий генетика кафедраси ассистенти, олий тоифали шифокор Муҳаммаджон Босимов билан айни мавзуда суҳбат олиб борилди.
YouTube
Tas-IX
- Оилада ирсий ва туғма касалликларнинг олдини олиш учун Вазирлар Маҳкамасининг қарорига биноан скрининг маркази ташкил қилинган. Бу марказни ташкил этишдан мақсад – Ўзбекистонда болаликдан ногиронликнинг олдини олиш. Скрининг маркази икки йўналишда иш олиб боради. Биринчиси пренатал скрининг бўлиб бу ҳомила ривожини текширса, иккинчиси неонатал скрининг – чақалоқларда кўп учрайдиган касалликларни барвақт аниқлаш ва даволаш.
Ўзбекистонда ҳозирги кунда иккита касаллик оммавий равишда скрининг қилинади: булар кенг тарқалган туғма гепотиреоз касаллиги, иккинчиси фенилкетонурия касаллигидир. Ушбу касаллик билан бола туғилганида унинг белгилари намоён бўлмайди. Бу касалликлар бола туғилганининг учинчи-тўртинчи кунида томчи усулида қон олиниб, оммавий текшириш билан аниқланади.
Бу касалликларни халқчил тилда тушунтирадиган бўлсам, туғма гепотиреозни буқоқ дейишади. Бунда қалқонсимон безда йод тақчиллиги кузатилади. Бунда болада ортиқча вазн ортади, иккинчиси бола ақлий ривожланишда орқада қолади. Бир сўз билан айтганда, бу боланинг ногиронлигига сабаб бўлади. Фенилкетонурия касаллиги эса бола соғлом туғилади, касаллик белгилари икки-уч ойдан кейин пайдо бўла бошлайди. Унинг биринчи белгиси бола ўрганган нарсаларини унута бошлайди. Бундан ташқари, боланинг баданидан ўзига хос ҳид келади. Энг хавфлиси шундан иборатки, бола миясининг ривожланиши орқада қолишни бошлайди. Оддий айтадиган бўлсак, чуқур ақлий заифликка олиб келади.
Бундай ҳолатлар болада кузатилса, биз уни икки ой муддат ичида даволаб, махсус усулларда парвариш қиламиз. Бунга, асосан, парҳез таомлар киради. Бу махсус таомлар давлат томонидан етказиб берилади. Айнан фенилкетонурия касаллиги учун. Мана шу таомлар ёрдамида болани соғлом ҳаётга қайтариш мумкин, - дейди М.Босимов.
Шифокор қариндошлар ўртасида учрайдиган никоҳга тўхталиб ўтар экан шундай фикрларни билдирди.
- Ҳозирги кунда инсонда 35 мингта ген аниқланган. Шулардан 7 мингтаси касаллик генлари ҳисобланади. Бу касаллик генларининг барчаси инсонда учрамайди, битта ёки иккитаси учрайди. Ана шундан келиб чиқиб, биз ана шу генларни бир неча авлод кўринишида наслимизда бериб борамиз. Генетика фанида инбрид никоҳлар деган тушунча бор. Бу қариндошлар ўртасидаги никоҳга нисбатан айтилади. Бундан 200-300 йиллар муқаддам инсоният маълум бир ҳудудда яшаган, маълум бир транспорт бўлмаганлиги учун ўз атрофидагилар билан оила қуриб, кўпайишган. Айнан қариндошлар ўртасидаги никоҳ юқорида номини келтириб ўтганим иккита касалликнинг кўпайишига сабаб бўлади. Чунки уларнинг аждоди битта одам. Ундан тарқалган битта касаллик, ўша ҳудудда тарқалиб юрибди, қариндошларда бор. Энди улар бир-бири билан турмуш қурса, ўша битта учраган касаллик уларнинг фарзандларида пайдо бўлаверади.
М.Босимовнинг таъкидлашича, ирсий касалликлар бошқа соматик касалликларга қараганда оғир кечади. Доим ногиронликка ёки боланинг ўлимига сабаб бўлади. Баъзи ирсий касалликлар бор-ки, улар болада 3-4 ёшда пайдо бўлади, 14-15 ёшга бориб бола ҳатто ўрнидан ҳам тура олмай қолади.
- Бу ҳолатларни одамларга тушунтирсак, улар тушунишни исташмайди, ўзларининг насллари тоза эканлигини исботлашга ҳаракат қилишади. Аммо бу нарсалар мутахассислар томонидан аниқланадиган ҳолатлар ҳисобланади.
