“Ҳукуматлар турли баҳоналар билан мустақил ОАВларни таъқиб қилиб, интернетдаги контентни назорат қилишга ҳаракат қилади. Журналистлар эса кўпинча ўз профессионаллиги ва ҳақиқатпарварлиги учун ўз эркинлиги, баъзан эса ҳаёти билан ҳисоблашади”. Бу ЮНЕСКО “2 ноябрь – Журналистларга қарши жиноятлар учун жазосизликни тўхтатиш халқаро куни” муносабати билан ёдга солаётган баъзи тенденциялар, холос.
Рақамларга мурожаат қиламиз: 2012 йилдан 2016 йилга қадар 530 нафар журналист ўлдирилган. Энг кўп қурбонлар теле- ва радиожурналистлар ҳамда босма ОАВ ходимлари орасида қайд этилган. Журналистлар учун энг хавфли жойлар эса – араб мамлакатлари. Асосан халқаро журналистларнинг ўлими овоза бўлса-да, ҳалок бўлганларнинг 92 фоизи – маҳаллий мухбирлар. Таъкидлаш жоизки, журналистларга қарши жиноятларнинг 90 фоизи жазосиз қолмоқда.
БМТ бош котиби Антониу Гутерришнинг сўзларига кўра, яна бир хавотирга асос бўлувчи тенденция – ОАВда ишловчи аёлларга қарши зўравонлик ҳолатларининг ўсиши.
Шунингдек Гуттериш биргина шу йилнинг ўзида камида 88 журналист ўлдирилганини ёдга солди. “Яна минглаб нафари ҳуқуқий асоссиз турли ҳужумлар ва таъқибларга дуч келди”, - дейди у.
Рақамли журналистика – ҳукуматлар нишонида
Бугун, интернет маълумот алмашишнинг етакчи воситасига айланаётган, кучли тармоқ платформалари эса тобора кўпроқ таъсирга эга бўлаётган бир даврда, уларнинг фаолияти тартибга солинишидан манфаатдор суд ва ижрочи ҳукумат вакиллари уларга каттароқ эътибор қаратмоқда.
ЮНЕСКО маълумотларига кўра, барча минтақаларда рақамли майдонда ишлайдиган журналистлар хавфсизлигига таҳдид ўсиб бормоқда. Биргина 2015 йилдан 2016 йилгача интернет-ресурсларнинг ёпилиш ҳолатлари уч баравардан кўпроққа ошди. Онлайн-контентни фильтрлаш ва блоклаш тажрибаси кенгаймоқда. Интернет-нашрлар ходимлари тармоқда таҳдид ва таъқибларга, ноқонуний кузатувлар йўлиқишмоқда, уларга қарши турли кампаниялар ташкил қилинмоқда, веб-сайтларга киберҳужумлар қайд этилмоқда.
ОАВга ишонч пасаймоқда
Гэллап институти томонидан дунёнинг 131 мамлакати аҳолиси ўртасида ўтказилган охирги сўровларнинг кўрсатишича, одамларда ОАВ эркинлигига аста-секин таъсир ўтказилаётгани ва уларга бўлган ишонч йўқолаётганига оид тасаввур пайдо бўлмоқда.
Масалан, кўп медиа-ресурсларнинг давлат ва корпоратив субсидияларга тобелиги уларнинг таҳририй мустақиллигига нисбатан шубҳа уйғотмай қолмайди. Бошқа томондан, оммавий ахборот воситалари ва журналистлар ҳаддан ташқари ёвларча риторика объектига айланмоқда, жумладан юқори лавозимдаги амалдорлар томонидан ҳам. ЮНЕСКО экспертлари сўзларига кўра, бундай хатти-ҳаракатлар журналистлар ҳамжамиятининг эркин фикр билдириши ва уларга бўлган ишончнинг сўнишидек хавфларни келтириб чиқаради.
Журналистика – жиноят эмас
Шунга қарамай, сўровномага кўра, бутун дунё одамлари ОАВ эркинлиги моҳияти ва қадрини тан олишмоқда. БМТда журналистлар ҳимояси масаласи олдинги ўринларга чиқмоқда – у Бош Ассамблея ва Хавфсизлик Кенгашининг кун тартибига киритилган. ЮНЕСКО ташаббуси билан, Бош Ассамблея журналистлар хавфсизлигини таъминлашга оид чора-тадбирлар режасини тасдиқлади ва бу борада муайян ютуқларга эришилди. Маълумот эркинлиги ҳақидаги қонунни қабул қилган мамлакатлар сони беш йил ичида 90 тадан 112 тага ошди. ЮНЕСКОга аъзо мамлакатларнинг 74 фоизи журналистлар хавфсизлигига оид маълумотларни тақдим этиб келади.
“Журналистика – жиноят эмас. Уларнинг ва ҳалок бўлган ҳамкасбларининг меҳнати бизга ҳақиқат ҳеч қачон ўлмаслигини ёдга солади”, - деди Антониу Гутерриш ва ҳукуматлар ҳамда халқаро ҳамжамиятни журналистларни ҳимоя қилишга ва уларнинг фаолияти учун зарур шарт-шароитлар яратишга чақирди.
