Дунёдаги энг даҳшатли қамоқхоналар

Албатта, қамоқхона ўз номи билан қамоқхона. Унга тушгулик қилмасин. Лекин жаҳонда шундай даҳшатли қамоқхоналар борки, улардаги шароитлар билан танишган киши қаттиқ таъсирланади, ҳатто у ерларда сақланаётган оғир жиноятчиларга ачинади ҳам.

Бу мавзу бўйича турлича маълумотлар учрайди. Қамоқхонадаги ўринлар сонига нисбатан маҳкумлар сони, ўлим кўрсаткичи, тасдиғини топган қийноқлар ва исёнлар каби кўрсаткичлар бўйича рейтинг қуйидагича кўриниш олган.

10. Россия. «Владимирский централ»

«Владимирский централ» Россиянинг энг йирик қамоқхонаси бўлиб, у ҳақида қўшиқлар куйланган, асарлар ёзилган, фильмлар ишланган. Москвадан 1600 километр масофада жойлашган бу масканга 1783 йилда асос солинган. Уч асрни кўрган бу қамоқхонада жуда кўплаб сиёсий маҳбуслар, оғир жиноятчилар сақланган ва сақланмоқда. Бу даргоҳдаги маҳкумнинг ўртача муддати 10 йилга тўғри келади. Кўпчилик маҳкумлар умрбод қамалишлари ҳам мумкин. Маҳкумларни қийноққа солиш, психологик таъсир ўтказиш, зўрлаш бўйича ниҳоятда кўп маълумотлар тарқалган. Айрим маҳкумлар ўз қонлари билан мактублар битишган.

9. Венесуэла. «Ла Сабанета»

Венесуэланинг Маракайбо шаҳрида жойлашган бу қамоқхонада 150 маҳкумга бир нафаргина соқчи тўғри келади. 15 минг кишига мўлжалланган бу қамоқхонада 25 мингдан ортиқ турли айбловлар билан қамалган жиноятчилар сақланади. Табиийки, уларга ўринлар етишмайди, санитар аҳвол ўта абгор, оғир касалликлар кўп тарқалади. Коррупция ниҳоятда урчиб кетган, бадавлат маҳкумлар ўзлари учун етарли шароит яратиб олади, камбағаллари эса очлик ва хўрликка маҳкум.

1994 йилда бу қамоқхонада бир-бири билан рақобатда бўлган гуруҳлар тўқнашуви натижасида 108 киши шафқатсизларча ўлдирилган.

8. АҚШ. «ADX Florence Supermax»

ADX – АҚШдаги қаттиқ режимли энг йирик қамоқхоналардан бири бўлса-да, бир қарашда шароитлари бинойидай. Маҳкумлар алоҳида камераларда сақланишади, унда стол-стул, каравот, ҳожатхона бор, овқатлар вақтида олиб келиб берилади, кунига 1-2 соат радио эшитиш мумкин.

Бу масканда энг хавфли жиноятчилар сақланади. Уларни энг қаттиқ қийнаган жиҳат – ёлғизлик. Маҳкумлар бир суткада 23 соат давомида томида кичик дарча бўлган тор камерада сақланади, улар фақат бир неча дақиқага сайрга чиқишлари мумкин. Бирор инсонни кўрмай яшаш жуда оғир, кўпчилик маҳкумлар бунинг таъсирида ақлдан ҳам озадилар.

7. Франция. «La Sante»

Бу масканда узоқ йиллар ишлаган шифокор Вероника Вассер ўз кундаликларини эълон қилганида бутун жамоатчилик даҳшатга тушган. Етти йиллик кузатишлар натижаси ҳақиқатдан ҳам таъсирли – маҳкумларга асосан чириган сабзавотлар берилган, уларнинг деярли барчаси тери касалликларига дучор бўлишган, биноларда каламушлар шунчалик кўп бўлганки, маҳкумлар кийимларини қўриқлаб ўтиришга мажбур бўлишган.

Бу қамоқхонанинг эътиборга молик жиҳати жуда кўпчилик маҳбусларнинг ўз жонига қасд қилишидир. Айрим ҳолатларда ўзларини ўлдиришнинг иложини тополмаган маҳбуслар бошларини деворларга уриб ўлишган. Бу қамоқхонада 1999 йилнинг ўзида 124 маҳкум ўзини ўлдирган. Қиёслаш учун – 160 минг кишилик маҳкумга эга Калифорния штатидаги қамоқхоналарда бу вақт оралиғида жами 24 киши ўз жонига қасд қилган.

6. Таиланд. «Bang Kwang Central Prison»

Таиланддаги Банг Кванг қамоқхонаси маҳкумлар ўта шафқатсиз қийноқлар қўлланилиши билан тилга тушган. Унда сақланувчиларга суткасига фақат бир марта гуручли таом берилади, агар маҳкум бирор қоидани бузса, таомдан маҳрум қилинади. Дастлабки 3 ой давомида маҳкумлар занжирлаб қўйилади, кейинчалик ўзларини яхши тутсалар кишанлар ечилади. Маҳкумларнинг 10 фоизидан ортиқроғини ташкил қилувчи қатлни кутаётган жиноятчилар умрларининг охиригача занжирбанд қоладилар.

Таиландда айбсизлик презумпцияси сал бошқачароқ – «айбсизлигини исботлагунга қадар айбдор» принципида кечади. 3 минг кишилик қамоқхонада 7 мингдан зиёд маҳкум ўта оғир шароитларда кун кечиради. Асосан наркотик моддалар савдосида айбланган маҳкумлар камида 25 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинади.

5. Туркия. «Diyarbakir»

Дунё ҳамжамияти бу қамоқхона ҳақида ўтган асрнинг 80-йилларида хабар топди. Туркияда курдлар узлуксиз исён кўтараётган, зўравонлик кучаяётган маҳалда бу қамоқхонада кўпроқ шу миллат вакиллари, исёнчилар сақланган. Зўравонлик зўравонликни келтириб чиқарган – юзлаб маҳкумларнинг суяклари уриб синдирилган, улар қайноқ сувга ташланган, итларга талатилган, электр токи ёрдамида қийналган. Соқчиларнинг бир неча кунлаб уйқу бермаслиги натижасида кўплаб маҳкумлар ақлдан озишган.

Ўшанда қисқа вақт ичида турли азоблар туфайли 300 киши нобуд бўлган бўлса, 43 киши ўз жонига қасд қилган.

Кейинчалик қамоқхона ёпилган. 2009 йилда маҳаллий ҳукумат унинг бўшаб ётган биносида ҳатто мактаб очмоқчи бўлган.

4. Сурия. «Tadmor Prison»

Саҳро ўртасидаги Тадмор қамоқхонасида маҳкумларни узлуксиз қийнаш оддий ҳол ҳисобланган. Ўз сиғимидан бир неча карра кўпроқ жиноятчиларни сақлаган бу қамоқхонада маҳкумлар ҳар куни ҳеч бир сабабсиз темир қувурлар билан калтаклаб турилган. Маҳкумлар бир неча марта уюшган ҳолда исён кўтаришга ҳаракат қилишган, аммо бу исёнлар сиқувнинг янада кучайишига сабаб бўлган холос.

1980 йилнинг июнь ойида бу масканнинг энг қонли саҳифаси битилган. Икки маҳкум бир-бири билан урушиб, бири иккинчисини пичоқлаб қўйгани учун соқчилар ғазабга минишган ва ... умумий ҳисобда 800 маҳкумни ўлдиришган.

Тадмордаги оғир аҳвол халқаро ҳамжамиятни ташвишга солгани, узлуксиз босимлар туфайли бу қамоқхона 2001 йилда ёпилган.

3. Бразилия. «Carandiru»

Бразилиянинг Сан-Паулу шаҳридаги «Карандиру» қамоқхонаси 2002 йилда ёпилган. Бунга бир талай сабаблар бор эди.

Бу маскандаги маҳкумларнинг 20 фоиздан кўпроғи ОИТСга чалинган, лекин улар сони муттасил ошиб боришига қарамай тиббий ёрдам кўрсатилмас, ҳеч бўлмаса касалланганлар алоҳида сақланмасди. Канализация қувурлари тўлиб кетгани учун маҳкумлар камераларда ҳожат чиқаришар, санитар аҳвол ниҳоятда оғир эди. Бунинг устига гуруҳларга бўлинган жиноятчилар ҳамиша бир-бирлари билан жанг олиб боришар, бундай кунларда ўнлаб кишилар ўлиб кетиши оддий ҳол эди. Соқчилар маҳкумларни электр токи ёрдамида, бошларига полиэтилен пакет кийдириб қийнашарди.

3 минг киши ўрнига 7 минг киши сақланган бу масканда 1992 йилдаги гуруҳлар урушида бир кун ичида 111 киши ҳалок бўлади. Умумий ҳисобда бу қамоқхонада соқчилар қийноғидан 1300 маҳкум жон бергани қайд этилган. Қамоқхона тарихи давомида ҳалок бўлганларнинг умумий сони ўн мингдан ортиб кетган.

2. Руанда. «Gitarama Prison»

Қашшоқлик, очлик, зўравонлик... Африка хуллас! Мана шундай мураккаб ҳудуддаги қамоқхонани тасаввур қилаверинг.

Гитарама қамоқхонасидаги қийноқлар тўғрисида тўхталишга ҳожат йўқ. Фақат бир факт билан у ердаги аҳволни тушунтириш мумкин – 1000 кишига мўлжалланган қамоқхонада 6793 маҳкум сақлангани қайд қилинган. Аксарият маҳкумлар ўз давлатида исён кўтарган сиёсий маҳбуслардир. Уларга нафақат каравот, балки ерда ётиш учун ҳам жой етмайди. Маҳкумлар алмашиб-алмашиб, ёки тик туриб ухлашади.

Айб иш қилган маҳкумларга ойлаб ётишга рухсат берилмайди ва уларнинг оёқларида гангрена (чириш) кузатилади. Чиқинди ва инсон ахлатига тўлиб кетган бу қамоқхонада 80 фоиз ўлим ҳолати касалликлар туфайли келиб чиқади. Энг даҳшатлиси, ўликлар ҳафталаб олиб кетилмайди.

1. Шимолий Корея. «Kwan Li So No»

Дунёнинг энг ёпиқ давлатидаги энг ёпиқ қамоқхона тўғрисида маълумотлар жуда кам. Бу қамоқхона бирорта харитада расман қайд этилмаган, ҳаттоки ҳукумат бундай маскан борлигини рад этиб келади. Шунга қарамай, турли манбалар орқали ахборот сизиб туради ва уларни эшитган кишининг эти жунжикади.

Бу қамоқхонага жўнатилганлар умрининг охиригача шу ерда қолишга мажбур. Айримлари ҳатто оилалари билан қамалишади. Бир кишига бир суткага 170 грамм маккажўхори берилади. Маҳкумлар умуман гўштли таом ейишмайди, очлик туфайли улар каламуш, сичқонларни тутиб ейишга мажбур бўлади. Увада кийимларга ўранган маҳкумлар энг оғир ишларни бажаришади, одатда шахтада ишлашади. Бахтсиз ҳодисалар жуда кўп юз беради ва кимнингдир ўлишига оддий ҳол сифатида қаралади. Ўликлар кун охирида печкага ташлаб ёқиб юборилади, улар учун мотам тутганлар ҳам қаттиқ жазоланади. 

Соқчилар яхши ишламаганларнинг қулоқ ва бурунларини кесиши, кўзларини ўйиб, тишларини қоқиб олиши мумкин – бунга рухсат берилади.

Маълумотларга кўра, шахталарда 6 ёшдан (!) юқори барча маҳкумлар ишлаши шарт ва уларнинг иш вақти 15 соатгача чўзилиши мумкин. Ҳатто ногиронлар ҳам ўзига яраша нормаларни бажаришлари лозим.

Энг даҳшатлиси, маҳкумлар устида турли тажрибалар ўтказишга рухсат берилган ва ҳарбийлар кимёвий қуролларини синаб кўришлари мумкин.

Турли маълумотларга кўра, бу лагерда 200 мингдан ортиқ маҳкум сақланади ва уларнинг барчаси бутун умрлик қамоқ жазосига ҳукм қилинган.

Ўтган асрда КХДР аксарият демократик давлатлар сингари ўлим жазосини бекор қилган. Лекин бу маскандаги маҳкумлар учун ўлим жазоси ҳатто орзуга айланиб кетган. Сабаби кимдир ўз жонига ўз ихтиёри билан қасд қилса, унинг тирик қолган оила аъзоларини тасаввур қилиб бўлмас уқубатлар кутади.

Мавзуга оид:

*Дунёнинг энг машҳур қамоқхоналаридан бири, тошлардан иборат оролда жойлашган Алькатрас қамоқхонаси ҳозирги кунда жуда кўпчилик ташриф буюрувчи музейга айлантирилган;

*2011 йилнинг 22 июлида, бир неча соат ичида 77 кишини ўлдирган норвегиялик қотил Андерс Брейвик 21 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган. У Ила қамоқхонасида сақланади ва камерасида барча шароитлар яратилган. Қотил ташқи олам билан интернет орқали боғланади, ОАВни кузатиб боради, сифатли таомлар тановул қилади. У бир марта нонуштага етарли миқдорда шакар берилмагани учун ҳукуматни судга берган.

Аброр Зоҳидов тайёрлади