Русланбек Давлетов: Асосий эркинликлар – демократик сайловларни ўтказишнинг бош шарти сифатида

Муҳтарам Президентимиз Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 27 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузасида «сайловлар орқали халқимиз бугунги ислоҳотларимизга баҳо берса, жаҳон ҳамжамияти янгиланаётган Ўзбекистонга баҳо беради» дея таъкидлаб ўтдилар.

Ҳақиқатан ҳам бугун юртимиз муҳим жараён – Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси ва халқ депутатлари Кенгашларига сайловлар арафасида турибди.

«Янги Ўзбекистон – янги сайловлар» шиори остида ўтаётган мазкур жараён мамлакатимиз сиёсий ҳаётидаги жуда муҳим воқеалардан бири ҳисобланади.

Бизнингча, бу йилги сайловларнинг аҳамияти икки жабҳада яққол намоён бўлади.

Биринчидан, мазкур сайловлар мамлакатимизда улкан янгиланишлар бошлангандан буён вакиллик органларига ташкил этилаётган биринчи сайлов ҳисобланади.

Иккинчидан, сайловлар фуқароларимизнинг Конституция ва қонунларда белгиланган ҳуқуқ ва эркинликларини рўёбга чиқаришга ҳамда сиёсий жараёнларда халқнинг фаол иштирок этишини таъминлашга янгича ёндашув ва қарашларнинг шаклланиши жараёнида бўлиб ўтмоқда.

Маълумки, сўнгги уч йил ичида мамлакатимизда фуқароларнинг Конституцияда белгилаб қўйилган ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини рўёбга чиқариш, уларни ҳимоя қилишга қаратилган туб ислоҳотлар амалга оширилди.

Шундан келиб чиққан ҳолда Конституциямизда фуқароларнинг шахсий ҳуқуқ ва эркинликлари, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳуқуқлари, шунингдек уларнинг кафолатларини амалда рўёбга чиқаришга ижобий ёндашув шаклланди.

Айниқса, Конституциямизда белгиланган сўз, фикр юритиш ва уни ифодалаш эркинлигини чинакам таъминлашга қаратилган ислоҳотлар ўтган уч йиллик даврда жамиятимиз ҳаётида улкан бурилиш ясаганлиги бугун амалиётда ўзининг бевосита аксини топмоқда. Ҳар бир шахс ўзи истаган ахборотни излаш, олиш ва уни тарқатиш ҳуқуқидан фаол фойдаланмоқда.

Жорий йилда бўлиб ўтаётган сайловларда бу яққол кўзга ташланмоқда.

Яна бир эътиборли жиҳати ушбу сайловлар жаҳон тажрибаси ва кўп йиллик миллий сайлов амалиётимизнинг энг илғор натижаларига таяниб ишлаб чиқилган яхлит ҳужжат – Сайлов кодекси асосида бўлиб ўтади.

Кодексдан ўттиздан ортиқ илгари амалда бўлмаган янги норма ва қоидалар жой олган бўлиб, улар сайловларни умумэътироф этилган халқаро стандартлар ва принциплар асосида демократик, очиқ-ошкора ва шаффоф ўтказишга хизмат қилади.

Мазкур Кодекснинг қабул қилиниши билан сайловлар ўтказиш тартибини белгиловчи бешта қонун ва уларга киритилган ўзгартиришлар тўғрисидаги 17та қонун ўз кучини йўқотди. Пировард натижада, сайлов тизимини тартибга солувчи ягона қонун ҳужжати яратилди. Бу сайлов ҳуқуқи кафолатларининг янада мустаҳкамланишига эришиш баробарида сайлов қонунчилигини тўғри қўллашга имкон беради.   

Жумладан, Конституциямизга киритилган ўзгартиришлар ва Сайлов кодексига мувофиқ ижтимоий хавфи катта бўлмаган ва унча оғир бўлмаган жиноятларни содир этганлиги учун озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар сайловларда ўзларининг сайлаш ҳуқуқидан фойдаланишлари мумкин бўлди.

Натижада, бўлиб ўтадиган сайловларда озодликдан маҳрум этилган 1 минг 905 нафар шахс ҳам иштирок этишига қонуний имконият яратилди.

Сайловни ўтказиш амалиётида ҳам бир қатор ижобий қадамлар ташланди. Хусусан, бўлажак сайловларда хорижий мамлакатларда истиқомат қилаётган фуқароларимизнинг сайлов ҳуқуқларини кафолатлаш учун сайловчиларни олдиндан электрон рўйхатдан ўрин олиши учун мазкур ҳавола орқали мурожаат қилиш имконияти яратилди.

Бундан ташқари, авваллари хорижий давлатларда яшаётган фуқароларимизнинг фақат консуллик ҳисобида турганларигина овоз бериш ҳуқуқига эга бўлган бўлсалар, эндиликда хорижда вақтинча ёки доимий яшаётган фуқаролар, уларнинг мурожаатларига асосан хориждаги сайлов участкаларидаги сайловчилар рўйхатига киритилиши белгиланди.

Адлия органлари ва муассасалари томонидан ҳам сайлов қонунчилиги бўйича янгиликлар ва ўзгаришларни кенг жамоатчиликка етказиш, фуқароларнинг сайлов жараёнида фаол иштирок этишларига кўмаклашиш, уларнинг бу бўйича асосий ҳуқуқ ва эркинликларини тушунтириш мақсадида тарғибот ва ташвиқот ишлари доимий равишда олиб борилмоқда.

Хусусан, адлия органлари ва муассасаларининг 450 нафардан ортиқ ходими жойларда аҳоли ўртасида сайлов қонунчилигини тарғиб қилиш, сайлов участкалари аъзоларига сайлов қонунчилиги юзасидан тушунтиришлар бериш бўйича ишларга жалб қилинди. 

Адлия органлари ва муассасалари томонидан шу кунга қадар сайлов қонунчилигини тушунтириш бўйича 14 701та тарғибот тадбири ташкил этилди, шундан 10 744таси давра суҳбати, маъруза ва семинарлар шаклида ўтказилиб, 285 646та буклет ва флаерлар тарқатилди.

Ўтказилган учрашувларнинг 2 543таси меҳнат жамоаларида, 4 281таси маҳаллаларда, 1 555таси таълим муассасалари ҳамда 2 365таси бошқа манзилларда ташкил этилди. Шунингдек, 353 марта телевидениеда, 512 марта радиода, 2 562 марта газета, журнал, сайтлар ва ижтимоий тармоқларда чиқишлар ташкил этилди.

Бундан ташқари, «Адлия сайловга чорлайди» ва «Адлия чорлови» акциялари фаол равишда ўтказиб келинмоқда. Мазкур акцияларда юз мингдан ортиқ сайловчилар қамраб олинди.

Ушбу тадбирларда сайловларда иштирок этиш фуқароларнинг мажбурияти эмас, балки ҳуқуқи эканлиги, мамлакатимизнинг янада равнақ топиши, муносиб номзодларнинг вакиллик органларига сайланиши уларнинг берган овозларига боғлиқлиги, сайлов ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Конституцияси билан кафолатлангани, ундан фойдаланиш учун барча шарт-шароитлар яратилгани бўйича зарур тушунтиришлар бериб борилмоқда.

Оммавий ахборот воситалари аҳолини сайловларда фаол бўлишга жалб қилиш, сайлов жараёнларини ёритиш, бу бўйича тўлиқ, тўғри ва холис ахборотни етказишда муҳим ўрин тутишини инобатга олган ҳолда Марказий сайлов комиссияси билан ҳамкорликда журналистларнинг сайлов қонунчилиги бўйича билимларини мустаҳкамлаш мақсадида семинар-тренинглар ташкил этилди.

Шунингдек, сайловолди тарғиботида эътибор қаратилиши керак бўлган айрим жиҳатларга тўхталиб ўтиш лозим, чунки қонун талабларига қатъий риоя этиш ҳар доим долзарб вазифа ҳисобланади.

Масалан, сайловолди тарғиботини ўтказиш тартибини олсак, қонунга кўра сайловолди тарғиботи сайловларга 35 кун қолганда бошланиши керак. Шу билан бирга, бу йилги сайловларда партиялар тарғибот-ташвиқот ишларини муддатидан аввал бошлаб юборишди. Турли митинглар, флешмоблар, дебатлар ташкил этилди, оммавий тадбирлар уюштирилди.

Албатта, бу галги сайловлар аввалгиларидан кўра жонли ва кўтаринки даражада ўтяпти. Мазкур ҳолат барчани қувонтириши табиий. Шунинг таъсирида партияларимиз ҳам ўзгача иштиёқ билан сайловолди тарғиботига киришиб кетишди. Лекин бунда қонун талабларидан четга чиқмаслик керак. Масаланинг шу томонига эътиборли бўлиш лозим.

Шу билан бир қаторда, сайловолди ташвиқотларида ҳар бир партияга тенг имконият бериш жуда муҳим. Сайлов кодексида ҳар бир партияга ташвиқот учун оммавий ахборот воситаларида бир хил ўрин берилиши кераклиги белгилаб қўйилган. Босма нашрлар, радио ва телевидениеда бу ҳажмни ҳисоблаш ва ушбу талабга риоя этиш меъёрлари мавжуд.

Бироқ бу йилги сайловларда интернетнинг ва ижтимоий медианинг ривожланиши фонида ташвиқотлар виртуал оламда ҳам жадал олиб бориляпти. Демак, электрон оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқларда ҳам бу борада қонун талабларига риоя этиш масаласида эътиборли бўлиш талаб этилади.

Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки, олдимизда турган сайловларнинг ҳар томонлама янгича руҳда, шаффоф ва ҳаққоний ўтиши, бунда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда сайлов қонунчилигига қатъий риоя этилишини таъминлаш бош вазифа ҳисобланади.

Бу эса, ўз навбатида, бевосита фуқароларимизга ҳам узвий боғлиқдир, чунки уларнинг сайловлардаги фаол иштироки бирламчи аҳамият касб этади.

Ўйлаймизки, ватандошларимиз юртимиз келажаги ва авлодлар олдидаги масъулиятларини англаган ҳолда фаол фуқаролик позициясини намоён этиб, бундай муҳим сиёсий жараёнга бефарқ бўлмайдилар ва унда фаол иштирок этадилар. 

Русланбек ДАВЛЕТОВ,

Ўзбекистон Республикаси адлия вазири