Россиянинг бошқа давлатлар билан чегараларидаги кўп километрлик тирбандлик деярли ҳаракатсиз қолмоқда. Владимир Путин «қисман» сафарбарлик эълон қилгач мамлакатни юз минглаб киши тарк этди. Ҳали ҳам Россия чегараларидаги тирбандликларда турганлар бу ердаги «гуманитар инқироз» ҳақида гапириб берди.
Ҳозирда Россия-Грузия чегарасидан ўтиш учун беш кунгача навбат кутиш мумкин. Одамлар бутун кунни машиналарда ўтказади ва шу ерда ухлайди. Тирбандликда қолганларнинг озиқ-овқат ва сув захираси аста-секин тугаб боради.
Кутиш одамларни умидсизликка туширмоқда: улар машиналарини яқин кишилари кейинчалик олиб кетиши ёки сотиши мумкин деган умидда ташлаб кетяпти ва баъзан бир неча ўн километрлик йўлни пиёда босиб ўтиб, чегара назорат-ўтказиш пунктига етиб бормоқда.
Тирбандликларда янги «бизнеслар» пайдо бўлмоқда, масалан, назорат-ўтказиш пунктигача етказиш хизмати. Гувоҳларнинг айтишича, бунинг учун 45 минг рублдан 150 минг рублгача пул тўланади. Шунингдек, уларнинг қўшимча қилишича, баъзида бу хизматни полиция ва чегарачилар таклиф қилади. Умидсизлик сабаб кўпчилик бу хизматдан фойдаланиш учун пул тўлаяпти.
Охирги ҳафтада қанча россиялик Грузияга ўтгани ҳозирча аниқ эмас. Қозоғистон ички ишлар вазирлиги эса 21-27 сентябр кунлари мамлакатга Россиянинг 98 мингга яқин фуқароси кирганини маълум қилди.
Бир неча кунлаб машинада ўтириш
«Верхний Ларс» сўнгги бир ҳафта ичида Россияни тарк этмоқчи бўлганлар учун умидбахш жой номига айланди. Агар сафарбарликнинг дастлабки кунларида чегарадаги назорат-ўтказиш пунктига бир неча соатдаёқ етиб келиш мумкин бўлган бўлса, ҳозирда навбатда турганлар буни бир неча кунлаб кутиши керак.
«Бу шунчаки гуманитар инқироз. Одамлар баъзида умуман ҳаракатсиз, кунлаб машиналарда ўтиради, сувсиз қолади», дейди россиялик қочоқ Александр чегарадаги вазиятни шарҳлар экан. У ва дўстлари бир кунда Брянскдан Владикавказга келган ва кейин эса бир неча километрлик тирбандликка тушиб қолган. Улар Грузия назорат-ўтказиш пунктига етиб келишни тўрт кун кутган.
«Баъзи жойларда олдинга юриш учун йўл ҳаракати қоидаларини жуда кескин бузишга тўғри келди. Бу уят, шарафсизлик, лекин нима ҳам қила олардик — бизда ҳеч қандай танлов йўқ эди ва оёқларимизни зўрға ушлаб турардик», дейди Александр.
Унинг айтишича, тирбандликда туриш ва чегарани тўрт кун ичида кесиб ўтиш аллақачон амалга ошмайдиган ишга айланган.
Россиялик яна бир қочқин Ольга унинг оиласининг машинаси тўрт кундан бери тирбандликда турганини айтди. Чегарадан пиёдалар ҳам ўтиши учун йўл очилганда улар 17 соат ҳаракатсиз турган.
«Аммо бунинг афзалликлари ҳам бўлди: ҳамма машинадан туша бошлади, болалар бир-бири билан дўстлашди, беш ёшли қизимиз кечгача ўйнади, катталар эса олов ёқди ва сув иситди», дейди Ольга.
Бу вақтда унинг эри егулик олиш учун энг яқин қишлоққа бориб келишга муваффақ бўлди. Унинг тирбандликдаги «қўшнилари» булоқ топди ва ўша ердан сув олишди.
Худди шундай узоқ ва машаққатли навбат Қозоғистон билан чегарада ҳам кузатилмоқда. «У ер жуда совуқ, дашт, ёмғирли. Биринчи куни исиниш учун машинани ёқиб қўйдик, аммо кейин бензин тугаб қолишидан қўрқдик», дея ҳикоя қилади толяттилик Анастасия.
Навбатдагилар орасида Қозоғистон билан чегара 27 сентябр куни ёпилиши ҳақидаги миш-мишлар пайдо бўлганда, Анастасия эридан чегарагача пиёда боришни сўраган, ўзи эса машинада қолган.
«Чегарага етиб боришимиз учун ҳали 20 километрча йўл бор эди. Асосийси, у чегарани кесиб ўтишга улгуриши, мен эса кейинроқ нимадир қилиб ўтиб оларман, деб ўйладим», дейди у.
Анастасиянинг эри чегаранинг ўзида даҳшатли вазиятга гувоҳ бўлган. «Одамлар инсоний қиёфасини йўқотди. Асабийлашиб, навбатсиз ўтишга ҳаракат қилди. Ҳатто чегарачилар автомат билан чиқиб, одамлардан бир чизиқда навбатда туришни сўради», дея эрининг сўзларини келтиради Анастасия.
Тирбандликдаги ҳаммада ҳам машинасини кимгадир бериб, ўзи пиёда кетиш имкони мавжуд эмас. Бундай вазиятда, интернет чатларда «сотувчилар» ўз хизматларини таклиф қилмоқда. Исмини ошкор қилишни истамаган шундай сотувчилардан бири «Верхний Ларс» чатида эълон берганидан кейин унга йигирмага яқин қўнғироқ келганини айтди. «Кўпчилик қўнғироқлар арзон автомобил эгаларидан келади, баъзилар ўйлаб кўриш учун шунчаки нархни сўрайди», дейди у.
Сотувчининг сўзларига кўра, кўпчилик у таклиф қилаётган нархлардан норози – чегарадаги машиналар қўшимча харажатлар туфайли бозор нархидан паст. Аммо агар бирор киши машинасини сотишни истамаса, у бошқа ечимни таклиф қилади: машинани унинг қариндошларига пул эвазига етказиб бериш ёки шунчаки сақлаб қўйиш.
Навбатдаги одамлар бир-бирига ёрдам беришга ҳаракат қилади. Ўтган ҳафта «Телеграмме» чатида тирбандликда адашиб қолган сариқ мушукни қидиришди. Галинанинг айтишича, у ва унинг оиласи мушукни Воронеждан Грузияга кетаётганда йўл-йўлакай олиб кетган. Мушукнинг эгалари сафарбарлик бошланишидан олдин Грузияга жўнаб кетган ва кейин қайтиб келмасликка қарор қилган ҳамда Россиядагилардан мушукни олиб келишни сўраган.
Чегарадаги тирбандликни кўрган Галина қизи ва ити билан бирга бир ҳафтага квартира ижарага олган, эри эса мушук билан чегарани пиёда кесиб ўтиш учун жўнаб кетган. Йўлда сумкасидан сув олмоқчи бўлиб, уни ерга қўйган – шу пайт мушук сумкани очиб, қочиб кетган.
Галина мушукнинг эгаларига у йўқолгани ҳақида хабар берган ва «Верхний Ларс» чатига кимдир уни топса, қўнғироқ қилишини сўраб хабар ёзган.
«Одамлар шу қадар фаол жавоб ёзишни бошладики, ҳатто чатда мени блоклашди. Телефон ҳар беш дақиқада, баъзан ундан ҳам тезроқ жиринглаб турди. Шу билан бирга «Мушугингиз менда, 100 минг рубль юборинг» деганлар ҳам бўлди. Бунга жавобан мен улардан мушукнинг расмлари ва видеосини юборишни сўрадим, аммо жавоб бўлмади. Қўнғироқ қилиб, «ҳой қиз, сен расмда жуда чиройлисан, сенга янги мушук олиб бераман, йиғлама» деган йигитлар ҳам бўлди. Дўстларим кулиб, йўқолган мушук ҳақида фильм олсанг бўлади дейишди», дейди Галина.
Анастасиянинг айтишича, тирбандликда кўнгиллилар навбатдагиларга озиқ-овқат ва сув тарқатади. Кўпчилик ўзида борлигини айтиб, озиқ-овқатга кўпроқ муҳтож одамларга беришни сўрайди. Бироқ егуликни сотмоқчи бўлаётганлар ҳам бор бўлиб, Анастасия улардан бир осетин пирогини 800 рублга сотиб олган.
Россияликлар учун гуманитар ёрдам йиғиб, уларни чегарада кутиб олаётган кўнгилли Кира Сотников чегарани кесиб ўтаётганлар жуда чарчаб келиши ҳақида гапирган.
«Таассурот зомбилар ҳақидаги фильмлардаги каби. Улар велосипедларни улоқтириб юборади, суяниб қолади, мен ҳатто ҳасса ушлаган катта ёшли аёлни ҳам кўрдим. Улар чарчаб, нима қилаётганини тушунмайди. Уларда деярли умид йўқ, юзларида дўзахдан қочиб қутулганидан мамнуният акс этмайди... Аммо қаҳр бор, чунки энди уй-жой ва иш қидириш керак, такси ҳайдовчилари нархларни осмонга кўтарган бир пайтда қандайдир йўл билан шаҳарга етиб олиш керак», дея ҳикоя қилади Сотников.
Кўнгиллилар россияликларни Қозоғистон билан чегарада кутиб олмоқда ва қочқинларнинг бир қисмини ўзлари энг яқин шаҳарга олиб боришга ҳаракат қиляпти.
«Одамлар «Бизнинг нонимизга кўз олайтирма», «мамлакатимиздан йўқол, ўзингнинг Россиянгга бор ва ўша ерда хоҳлаганингни қил» дейишади. Аммо биз Қозоғистон фуқаросимиз, мен бутун умр шу ерда яшаганман», дейди ўртоқлари билан қочқинларга ёрдам беришга чиққан 21 ёшли Настя.
Унинг сўзларига кўра, кўнгиллилар озиқ-овқат ва гигиена маҳсулотлари учун бир қанча давлатлардан, шу жумладан Россиядан ҳам пул ўтказмалари олади. Одамлар сафарбарликдан қочишга мажбур бўлган қочқинларнинг янги тўлқинини шу тариқа қўллаб-қувватлашга уринмоқда.
Кўпчилик улгурмай қолган Финландия
Болтиқбўйи мамлакатлари ва Полша ўз чегараларини ёпганидан сўнг, русларнинг Шенген зонасига қуруқлик орқали киришига деярли имкон қолмади. Финландия, айниқса, Санкт-Петербург ва Ленинград области аҳолиси қочиши учун асосий йўллардан бири эди.
Аммо 30 сентябр куни ярим тунда Финландия Россиядан келувчилар учун чегараларни ёпди ва бу қарор ҳақида бир кун олдин огоҳлантирди. Улар туристик шенген визасига эга бўлган россияликларга, агар уларда саёҳат қилиш учун жиддий сабаблар – масалан, яқин қариндошлари билан учрашиш, ўқиш ёки ишлаш нияти бўлса истисно қилишга ваъда берди.
Игор бу қарор ҳақида Финландия чегарасига автобусда кетаётганида хабар топди. «Менинг ташқарига чиқиб, борадиган жойим йўқ эди. Омадимни синаб кўришга қарор қилдим», дейди у.
Автобус чегарага 30 сентябр куни эрталабки соат икки-учлар атрофида, тақиқ расман кучга кирган пайтда кириб келган.
«Россия чегарасини жуда тез кесиб ўтдик, чегарачилар ҳеч қандай огоҳлантириш бермади, шунчаки ҳужжатларимизга қаради ва ўтказиб юборди. Финландия чегарасидаги ҳужжатлар текшируви эса бир неча соат давом этди. Мен фин чегарачиларига уларнинг мамлакатида саратон билан касалланган опам борлигини, уни рус шифокорларга кўрсатмоқчи эканимни айтдим. Сал бўрттириб юбордим, аммо бу бир уриниш эди. Чегарачи бош чайқади ва кулиб «Йўқ сиз ўтмайсиз» деб ортга қайтариб юборди», дея ҳикоя қилади Игор.
Бу билан бир вақтда Станислав қарама-қарши йўналиш: Финландиядан Россияга ўтаётганди. Чегарачилар ҳали автобусда келганларнинг ҳужжатини текширар экан, автомобиллар навбатига чегарадан ўтказилмаган ва ортга қайтган яна беш автомобил келиб қўшилган.
«Россия чегарасида Финландия томон кетаётган юзга яқин машинадан иборат навбат бор эди. Одамлар ўтишга умид қилиб, кутиб ўтирарди. Финландия чегарачилари ортга қайтариб юборган одамлар россиялик чегарачилардан норози эди.
Улар бу ерга чегара ёпилмасидан бир неча соат олдин келган, бироқ Россия томони уларни узоқ вақт ушлаб турган. Агар бу кечиктириш бўлмаганида улар Финландияга ўтиб кетган бўларди», дейди Станислав.
Эдвард ва унинг қизи «Торфяновка» назорат-ўтказиш пунктига (Россия-Финландия чегарасида) тахминан соат 20:00 да етиб келган ва тўрт соат навбатда турган. «Навбат узун эди, лекин бизникилар жуда тез ишламади: гарчи биз уларни кўрмаган бўлсак ҳам, ичкарида машиналар кўп эди, аммо иштиёқ йўқ эди», дейди у.
Улар тунги соат бирларда Россия чегарасидан ўтишга муваффақ бўлади ва энди уч соат Финландия чегарасида навбатда туради. Финландия уларнинг асосий мақсади эмасди, ота-бола Финландия орқали Испанияга бормоқчи, у ерда уларнинг квартираси бор эди. Саёҳат анча олдинроқ режалаштирилган бўлиб, буни чипталарнинг сотиб олиниш санаси ҳам тасдиқлаган.
«Бизнинг қўлимизда барча ҳужжатлар бор эди: чипта, квартира ҳужжатлари. Биз ўтиш рад қилинган дастлабки қарордан норози эканимизни айтдик ва ҳатто Испаниядаги квартирамиз таъмирлашга муҳтож эканини ҳам кўрсатдик. Эрталабки соат ўнларда бизга тўлиқ рад жавобини беришди», дея бошидан ўтказганлари айтиб беради Эдвард.
Финландия чегарачилари ортга қайтарилган россияликларни автобус бекатигача кузатиб қўйган ва улар қочиб ўтмаслиги учун йўлнинг Финландияга борувчи қисмини тўсиб қўйган.
Мурманск орқали Норвегияга
Россияликлар қуруқлик орқали ўта оладиган шенген зонасидаги чегаралари очиқ ягона мамлакат Норвегия бўлиб қолмоқда. «Борисоглебск» назорат пункти Мурманск областининг Печенга туманида жойлашган. Ушбу ўтиш жойи орқали автобуслар ва автомобиллар Мурманск областидан Норвегиянинг шимоли-шарқий қисмидаги Киркенесга, энг яқин чегара шаҳрига боради.
Финландия россияликлар учун чегараларини ёпганидан сўнг, Норвегия адлия вазири Эмили Энгер Мел Норвегияда ҳам руслар учун худди шундай чекловни жорий этишга рухсат берди.
«Агар лозим бўлса, чегарани тезда ёпамиз, қисқа вақт ичида ўзгаришлар юз бериши мумкин. Финландия билан солиштирганда, Норвегияга (Россиядан) анча кам одам келган, бу ерда вазият бошқача», дейди Норвегия вазири.
Норвегия шунингдек, чегарани датчикли вертолётлар ёрдамида кузатиб бормоқда, чунки мамлакат расмийлари тез орада чегарани ноқонуний кесиб ўтиш хавфи ошади дея ҳисоблаяпти.
