Россия Украина ҳудудига зарба беришда давом этяпти, бунда асосий қурол сифатида нисбатан арзон камикадзе-дронлардан фойдаланиляпти. Киевдагилар фикрича, улар Эрон томонидан етказиб берилган. Ҳарбий мутахассислар фикрига кўра, Россияда юқори аниқликдаги замонавий ракеталар захираси жуда чекланган.
Россия қандай ракеталардан фойдаланяпти?
Қрим кўпригидаги портлашдан сўнг, Россия Украинанинг энергетика инфратузилмасига ёппасига ракета ҳужуми уюштирди. Бунда фойдаланилган қурол тури бўйича саволлар юзага келди.
Мудофаа бўйича экспертлар таъкидлашича, Россия қуруқликдаги нишонларга қарши «ер-ҳаво» ракеталарини қўллаган, яъни ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимлари орқали ўққа тутилган. Бу эса зарбага мос келувчи қуроллар етишмаслигидан далолат беради.
«Сўнгги ҳужумларнинг диққатга сазовор жиҳати – ердаги нишонларга қарши турли ракеталардан фойдаланишнинг кўпайишидир. Ердаги нишонларга қарши қанотли ракеталарни қўллаш – фикримизга кўра, муаммонинг илдизи. Баъзи жойларда захиралар агар тугамаган бўлса, тобора камайиб бормоқда», – дейди Халқаро стратегик тадқиқотлар институтининг ҳарбий-коинот масалалари бўйича катта илмий ходими Дуглас Барри.
Таҳлил: Эрон дронлари Украина учун янги таҳдид. Ва ракеталар тақчиллиги аломати
Павел Аксенов, BBC Рус хизмати мухбири
Россия қанотли ракеталарнинг ўрнини босувчи қуролларни излаётгани аломатларидан бири – Эрон дронларидан Украинада тез-тез фойдаланаётганидир.
Сентябр ойи ўрталаридан бошлаб, Украина осмонида «Геран-2» дронлари, сўнгги пайтларда эса уларнинг кичикроқ варианти «Геран-1» пайдо бўлди. Эронда ишлаб чиқарилган «Shahed-136» ва «Shahed-131» дронлари Россияда шундай номланади. Булар арзон ва нисбатан оддий бўлишига қарамай, узоқ масофага учиб, ердаги катта ва заиф стационар нишонларни уришга қодир.
Эрон 1980-йиллар охиридан бери учувчисиз тизимларни ишлаб чиқаришга катта сармоя киритмоқда. Аммо бозорда дрон ва навигация тизимлари нисбатан эркин сотила бошлагач, Эрон дронлари зарба берувчи воситадан ҳақиқий стратегик қуролга айланди.
Урушдаги ҳар қандай янги қурол каби улар фаол қаршиликка дуч келмади. Украина қуролли кучлари дронларнинг ярмидан кўпини уриб туширганини даъво қилса-да, ушбу қурилмаларга қарши кураш ҳамон жуда қийин – улар радарларга унчалик кўринмайди ва уриб тушириш ҳам мураккаб.
Россияда қиммат қанотли ва баллистик ракеталар етишмаётган шароитда бундай оддий ва арзон воситадан воз кечиш қийин.
Тўғри, ҳар қандай акцияга қарши реакция билдирилади ва катта эҳтимол билан ҳозирда кўплаб мутахассислар дронлар таҳдидига қарши кураш усуллари устида ишламоқда. Арзон ечим кўпинча жуда самарали бўлмайди ва унга қарши қандай курашиш дарҳол ўзлаштириб олинади.
Аммо ҳозирча бунга эришилмади ва эҳтимол Украина осмонида ракеталар камайса-да, дронлар кўпайиб бораверади.
***
Россия уруш бошида Украинадаги нишонларга зарба бериш учун юқори аниқликдаги кўплаб ракеталардан фойдаланди. Бироқ, ёзда зарбалар сони камайди ва баъзи Ғарб мудофаа расмийларининг фикрига кўра, Россияда юқори аниқликдаги қуроллар захираси сезиларли даражада камайган.
Британия ҳукумати алоқа маркази (GCHQ) раҳбари Жереми Флеминг бу ҳақда шундай деди: «Биз биламиз ва жойлардаги россиялик қўмондонлар ҳам билади – таъминот захиралари ва ўқ-дорилар камайиб бормоқда».
Буни исботлаш мумкинми?
Россия армиясидаги ракеталар сони қатъий сир сақланиши ва Ғарб разведка идоралари ўз ҳисоботларида қандай манбаларга таянаётгани номаълум. Бироқ, сўнгги ракета ҳужумларидан кейин олинган суратлар баъзи маълумотларни ошкор қилади.
Ижтимоий тармоқларда тарқалган баъзи суратлардаги бўлаклар С-300 ракетаси қисмларига ўхшаб кетади. Баъзи хабарларга кўра, Россия қуруқликдаги нишонларга зарба бериш мақсадида С-300 ракеталарини ўзгартирган:
С-300 зенит-ракета мажмуаси аслида ҳаво нишонларини йўқ қилиш учун мўлжалланган.
Ижтимоий тармоқларда тарқалган ва Украинага зарба бериш оқибатлари акс этган учта фотосурат синчиклаб ўрганилганда, С-300 «ер-ҳаво» ракеталари қисмларига ўхшаш бўлаклар борлиги тасдиқланди. Шуни ёдда тутиш керакки, Россия ҳам, Украина ҳам ушбу қуролларга эга ва бир-бирини улардан фойдаланишда айблаб келади.
Бўлаклардаги ёзувлар С-300 ракеталари билан таққосланди ва уларнинг бир-бирига мос экани аниқланди. Ракета ўлчамлари ҳам мос келди.
Айрим экспертлар фикрича, Россияда юқори аниқликдаги қуроллар етишмайди ва шу сабабли бундай ракеталардан фойдаланмоқда.
«Улар Киев, Лвив ва бошқа шаҳарлардаги нишонларга зарба бериш учун узоқ масофага учувчи ракеталардан фойдаланди. Ишончим комил, улар захираларини чамалаб кўришган, ракета ишлаб чиқаришни кўпайтириш имкониятини баҳолашган... ва натижага эришишнинг энг яхши йўли – С-300 каби ракеталарни ўзгартириш эканини тушунишган», – дейди разведка таҳлили билан шуғулланувчи McKenzie Intelligence Services компанияси вакили Луиза Жонс.
Россиянинг қуруқликдаги нишонларга қарши «ер-ҳаво» синфидаги қуроллардан фойдаланиши оператив чекловлар билан ҳам изоҳланиши мумкин. Чунки босқиннинг бошида рус авиацияси ҳавода устунликка эриша олмади.
Бу Украина ракеталари бўлиши мумкинми?
Украиналиклар С-300 тизимларидан Россия ракеталарини уриб туширишда фойдаланмоқда, бу қуролларнинг асл вазифаси шундай. Москванинг даъво қилишича, улар Украинада ерга қулаб, турли объектларга зарар етказмоқда ва тинч аҳоли қурбон бўлмоқда.
Давлат думаси ахборот технологиялари қўмитаси раиси ўринбосари Евгений Поповнинг сўзларига кўра, Украинадаги тинч аҳоли яшовчи ҳудудларга, масалан, болалар майдончаларига етказилган зарар «[Украина] ракетага қарши тизимларининг иши».
Қурол бўйича мутахассислар фикрига кўра, ракетанинг келиб чиқишини бўлакларга қараб аниқлаш жуда қийин.
«С-300 каби кўпгина ракеталарга портловчи-бўлакловчи каллак ўрнатилган. Уларни қўллаш оқибатида юзага келган бўлакларга қараб, ракетанинг қаерда ишлб чиқарилганини аниқлаш жуда қийин», – дейди Буюк Британия мудофаа тадқиқотлари институти илмий ходими Сидҳарт Каушал.
Стратегик ва халқаро тадқиқотлар маркази ходими Иэн Уилямс сўнгги ҳужумлар чоғида Украина ракета тизимлари муваффақиятсизликка учрагани ҳақида ҳеч қандай далил кўрмаганини айтади.
Вайроналарнинг суратларига қараб баҳо бериш қийин, чунки бу маълумотлар хулоса қилиш учун етарли эмас. Аммо Уилямснинг фикрича, Украина ҳаво мудофаа тизимлари шаҳар марказларида жойлаштирилмаган.
«Улар одатда ҳимоя қилинадиган ҳудуд чеккасида жойлаштирилади. Шу сабабли, Украина томонидан ракета ҳужумига қарши ишлатилган ўқ-дориларнинг ўз аҳоли яшаш жойларига қулаб тушиши даргумон», – деди у.
Россия яна қандай қуроллардан фойдаланмоқда?
Россия урушни шу йилнинг феврал ойида оммавий ракета зарбалари билан бошлаган эди. 7 мартга келиб, Пентагон россияликлар можаронинг дастлабки 11 кунида 600 га яқин ракета учирганини тахмин қилди.
Ҳужумлар қуруқликдан, денгиздан ва ҳаводан, сўнггиси асосан хавфсиз Россия ҳудудидан уюштирилди.
Россия қуроллари орасида «Искандер» баллистик ва қанотли ракеталари, шунингдек, Қора денгиздаги кемалар ва сув ости кемаларидан учириладиган «Калибр» қанотли ракеталари бор эди.
Шунингдек, россияликлар ҳаводан учириладиган X-101 ва X-555 қанотли ракеталардан фойдаланди. Бундан ташқари, апрел ойида Краматорск вокзалига «Точка-У» ракетаси билан зарба бериб, 50 дан ортиқ одамнинг ҳаётига зомин бўлди.
Июн ойи охирида Полтава вилоятининг Кременчук шаҳридаги савдо марказига X-22 ва унинг замонавий варианти X-32 ракетаси билан зарба берилди. Оқибатда камида 20 одам ҳалок бўлган эди.
Бу эски ракеталар бўлиб, аслида ердаги нишонларни эмас, балки кемаларга зарба бериш учун мўлжалланган.
Бу ҳолат бир қатор экспертларнинг Россиядаги баъзи замонавий қуролларнинг захиралари тугаб бораётгани ҳақидаги фикрларини янада мустаҳкамлади.
