“Асосий муаммо – ҳалигача назарий методлар асосида дарс ўтиляпти” — вилоят ҳокимининг финландиялик маслаҳатчиси

Педагоглар малакасини оширишдаги заиф нуқта ҳақида

— Ўзбекистонда таълим соҳасидаги ислоҳотларни қадрлаймиз. Ҳар қандай ислоҳотларни амалга ошириш 3 устунга асосланади, деб ҳисобласак, Ўзбекистондаги бу устунлар – замонавий АКТ технологиялари, ўқув дастурлари ҳамда педагогларни тайёрлаш ва малакасини ошириш жараёнларидир. Бу устунларнинг бири бошқасидан фарқли бўлса, бутун тизим орқага кетиши мумкин.

Мамлакатингизда қабул қилинган янги таҳрирдаги “Таълим тўғрисида”ги қонун ва янгиланган ўқув дастурлари соҳани ривожлантиришда муҳим дастак вазифасини ўтаб беради. Аммо Қашқадарё вилояти мисолида айтсам, бу жараёнда ўзим дуч келган энг асосий муаммо – мамлакатингизда педагоглар малакасини оширишда 3 та параллел тизим бир вақтда ишлайди. Булар – мактаблардаги ўқув ишлари бўйича директор ўринбосарлари, туманлардаги методистлар ва бевосита халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш ҳудудий маркази. Ва муаммо ҳам шу ерда пайдо бўляпти. Ўрганишларим шуни кўрсатдики, педагоглар малакасини оширишда юқорида саналган тизимлар ўртасидаги ҳамкорлик жуда заиф.

“Директор ўринбосарларига юклама кўп”

— Бевосита таълим ташкилотидаги маълумотларни йиғиш билан шуғулланувчи ички методистлар (директорнинг ўқув ишлари бўйича ўринбосари ва метод кабинет раҳбарлари)га қўйилган юкламалар уларнинг соҳадаги янгиликларни ўрганишлари ва ўз устиларида ишлашларига тўсиқ бўляпти.

Шундан келиб чиқиб, биз ҳудудлардаги методистларга ўзлари каби бошқа ҳамкасбларини ўқитишлари учун қатор тренинглар ташкил этдик. Афсуски, айрим мактаблардаги ўқув ишлари бўйича директор ўринбосарлари бу тренингларга қатнашолмади. Чунки вақт топишолмади.

Назарий методлар асосида дарс ўтаётган ўқитувчилар

— Халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш ҳудудий марказида педагоглар учун 5 кунлик доимий тренинглар ташкил қилинган.

Бу каби марказлар соҳадаги янгиликларнинг энг қуйи бўғингача етиб боришида асосий дастак вазифасини ўташи лозим. Чунки унда ҳар йили барча ўқитувчилар ўз билим ва малакаларини оширади. Шундай экан, мамлакатингизда таълим ислоҳотларини йўлга қўйишда аввало бу каби марказларнинг масъулиятини оширишга алоҳида эътибор қаратиш лозим.

Чунки педагогнинг билим ва салоҳияти қанчалик кучли бўлмасин, у ўн йиллаб ўзгармаган ўқув дастурлари ва дарс режалари билан қуроллантирилса, кутилган самарага эришилмайди. Мамлакатингиз таълим тизимидаги асосий муаммо ҳам ўқитувчиларнинг ҳалигача назарий методларга таяниб дарс бераётганида бўляпти. Яъни ўқувчи дарсда бериладиган назарий билимларни ўзлаштиряпти, бироқ уни ҳаётда қўллаш бўйича билим ва кўникмаларга эга бўлмаяпти.

“Ўқувчи фанларнинг ҳаётдаги ўрнини тушуниши керак”

— Бугун барча соҳаларда замонавий ахборот коммуникация технологиялари суръати тезлашиб кетган. Бундан 20 йил аввал бу технологиялар фақатгина маълум доира вакилларида мавжуд бўлган бўлса, бугун деярли барчамиз энг камида мобил телефонлардан фойдаланамиз. Яна 10 ёки 20 йилдан кейин бу жараёнлар қайси томонга ўзгаришини билмаймиз. Айнан шу нарсага ўқувчиларни ҳам мослаштириш керак. Таълим мақсадлари мунтазам ўзгариб боради. Бугунги кунда олдимизда турган энг муҳим масалалардан бири – 21-аср талабларига мос кадрлар қилиб тайёрлашдир. Бироқ Ўзбекистондаги ёндашувларни ўзгартирмай туриб, бунга эришиш қийин.

Бунинг учун эса ўқувчиларга келажакда ҳақиқатда керак бўладиган малака ва кўникмаларни сингдириш лозим. Яъни ўқувчилар мавжуд билим ва кўникмалар орасидан ўзлари учун керакли бўлганларини танлаб олиш имкониятига эга бўлишлари керак.

Бу борада хаос юзага келишининг олдини олиш учун эса ўқув дастурларини такомиллаштириб, ўқувчи фанларнинг ҳаётдаги ўрнини тушунишларига эришиш лозим.

Иш жараёнларини 15 фоизга ўзгартириш нима дегани?

— Ҳозир мамлакатингиз ажойиб бошланғич нуқтада турибди. “Таълим тўғрисида”ги қонун янги таҳрирда қабул қилинди, ўқув дастурлари янгиланмоқда. Ҳаттоки ўқитувчилар ўз ишларига 15 фоиз ўзгартириш киритиш ҳуқуқига эга бўлмоқда.

Аммо бу жараёнда кичик жиҳат эътиборга олиниши лозим. Бу каби ўзгартиришларга ўқитувчиларнинг тайёргарлик даражаси етарли эмас.

Мен Қашқадарёдаги малака ошириш марказида 200 нафарга яқин директор ўринбосарларига дарс бердим. Ҳар сафар уларга 3 савол билан мурожаат қилардим: “Таълим тўғрисида”ги қонунни ўқиганмисиз?”, “Янги ўқув дастурлари билан танишиб чиқдингизми?”, “15 фоизли ўзгартириш деганда, нимани тушундингиз?”

Дастлабки 2та саволга ҳеч қандай жавоб ололмадим. Бунга шунчаки керакли маълумотлар ўқитувчиларгача етиб бормагани, тушунтириш ишлари етарли даражада бўлмагани сабаб деб ўйлайман.

Иш жараёнларини 15 фоизга ўзгартириш билан боғлиқ 3-саволимга жавоблар эса асл мақсаддан бутунлай узоқлашиб кетганди. Ўқитувчилар иш жараёнларини 15 фоизга ўзгартиришни 45 дақиқалик дарс вақтининг 6 дақиқасини бошқа ишлар учун сарфлаш, маошга таъсири, фақат алоҳида эътиборга муҳтож ўқувчилар учун қўллаш назарда тутилган, деб жавоб беришди.

Аслида бу 15 фоизли ўзгартириш таълимнинг мазмунига бориб тақалади. Мисол учун, бир ўқитувчи ҳафтасига 20 соат дарс берса, шундан 3 соатини ўзига мос тарзда ташкил этиши мумкин, дегани. Бу ўзига хос дарс режаси ёки янгича методлардан фойдаланишда кўзга ташланади. Педагогларга бу каби ўзгаришлар моҳияти етиб бормаслиги таълимда йирик муаммоларни келтириб чиқаради.

“Финландияда ўқитувчиларга 3 та савол берамиз”

— Бундан ташқари, ўқитувчилар дарс жараёнларида фақатгина дарсликлар билан чекланиб қолмасликлари лозим. Мавзуни ўқувчиларга етказишда қўшимча адабиётлардан фойдаланиш дарсларнинг самарадорлигини оширади.

Биз Финландияда ўқитувчиларга 3 та савол берамиз: биринчиси – “нима?” Яъни “у берадиган таълимнинг мазмуни нималардан иборат?”, “қандай фактлар асосига қурилган?”, “таълим мазмуни ўзаро қайси нуқталарда кесишади?”

Иккинчиси – “нима учун?” Яъни “бу дастурдан ўқувчи қандай фойда кўради?”, “таълим жараёнлари имтиҳонлар учунми?”, “реал ҳаёт учунми?”, “келажак учунми?”, “касб учунми?”

Учинчиси эса “қандай қилиб?” Яъни “ўқувчиларга таълим бериш учун энг яхши метод нима?”

Ўйлайманки, Ўзбекистонда ҳам мана шу жиҳатлар эътиборга олинса, таълим жараёнларини такомиллаштириш осонроқ кечади.