Халқаро тажрибада йирик ташкилотлар ОАВга даъвоси бўлса, судга бериб, рамзий 1 долларлик товон ва нашрнинг ўзида раддия чиқаришни талаб қилади. Ўзбекистонда эса “Anorbank” электрон нашрдан нақ 15 млрд сўм ундирмоқчи. Қатор фаоллар банкнинг бунча сумма сўраётганини қоралаб, бу ОАВни банкротликка учратиш прецеденти бўлишидан хавотир билдирмоқда.
«Anorbank» хусусий банки Sof.uz томонидан эълон қилинган видеоматериал учун нашрни судга бериб, 10 миллиард сўм моддий ва 5 миллиард сўм маънавий зарар ундиришни сўрамоқда. Нашр ва банк ўртасида юзага келган ушбу ҳолат жамоатчилик фаоллари томонидан салбий қарши олинди.
Журналистлар ижодий уюшмаси раиси Олимжон Ўсаров ўзини ҳақман дея ҳисоблаган ташкилот, муаммоларга ечим топиш ўрнига, ахборот тарқатувчини судга бергани ҳақида ёзган.
«Ҳар қандай ОАВ бирон бир муаммони ўрганиб, журналистик суриштирув ўтказар экан, унинг мақсади шахсий манфаатлардан холи равишда жамоатчиликка холис ахборотни етказишдан иборат.
Афсуски, бугунги кунга келиб барча ташкилотлар ҳам очиқлик сиёсатини тўла-тўкис англамаган ҳолда юқоридаги каби хатоликларга йўл қўймоқда. Агарда банк томонидан ўз вақтида мурожаатларга эътибор берилганда ва ечим изланганида бу муаммолар ОАВга олиб чиқилмас эди», – дейди Олимжон Ўсаров.
Шунингдек, уюшма раҳбари ташкилотлар фаолиятининг очиқлик сиёсатини бузганлик учун ҳам жавобгарлик белгиланганини эслатган ҳамда ҳолатга холис, ҳуқуқий баҳо берилишини сўраган.
Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректори Шерзодхон Қудратхўжа эса ОАВга жарима сифатида юқори сумма белгиланиши келажакда уларнинг ривожига тўсқинлик қилиши мумкинлигини қайд этган.
«Бу каби ҳолатлар жаҳон тажрибасида тез-тез кузатилади. Бундай кейсларнинг аксариятида ўз обрў эътиборига эга ташкилотлар обрўсизлантирилгани боис бунга сабабчи бўлган ОАВдан рамзий $1 миқдорида пул ва нашрнинг ўзида расмий маълумот-раддия билан чиқишни талаб қилишади. Суд жараённи ўрганиб чиққач, айбсиз топилган тарафнинг талаблари қондирилади.
«Anorbank» Sof.uz нашридан қанча маблағ талаб қилиши бу унинг иши, нашр бу суммани тўлай оладими-йўқми, бу ҳам масаланинг ноаниқ тарафи.
Бироқ ташкилотлар томонидан ОАВга жарима сифатида нопропорционал юқори сумма белгиланиши келажакда очиқ бўлган ОАВ ривожига тўсқинлик қилиши мумкинлигини ҳам унутмаслигимиз керак», – дейди Шерзодхон Қудратхўжа.
Davletov.uz канали муаллифи Қобил Ҳидиров масаласини суд орқали ҳал қилиш тўғри йўл экани, лекин маънавий зарар учун бунча пул сўрашни сайтни бутунлай хонавайрон қиладиган ғаразли ёндашув, деб ҳисоблашини билдирган.
«Мен сайт фаолиятини қўллаб-қувватламаслигим мумкин, лекин Anorbank талаб қилаётган суммани иложсиз, сўз эркинлигини бўғишга қаратилган бузғунчи ҳаракат деб биламан. Агар банк ишчанлик обрўсини тикламоқчи бўлганида – шартли 1 сўмни маънавий зарар сифатида белгилар эди. Банк нотўғри йўлдан юрди. Агар банк ўз позициясини ўзгартирмаса, мижоз сифатида банкни ўзим учун бойкот қиламан.
Албатта, суд маънавий зарарни ҳисоблашнинг амалиётини билади, бу борада банк ўйлаган сумма чиқмайди», – дейди блогер.
Журналист ва блогер Элдор Асанов ҳам бу каби можаролар суд орқали ҳал қилиниши тўғри йўл эканини таъкидлаб, илгари ОАВнинг овози дўқ-пўписа билан ўчирилишини эслатган. Лекин, банк талаб қилаётган сумма шаънини ҳимоя қилиш учун эмас, балки нашрни ёпиб юбориш истагидек кўринади, дейди журналист.
«Anorbank нашрдан ундириб беришни талаб қилаётган сумма мантиққа зиддир; банк шунчаки шаънини ҳимоя қилишни эмас, нашрни қарзга ботириб, ёпиб юборишни истаётган кўринади. Бунисини шубҳасиз сўз эркинлигига таҳдид деб баҳоласа бўлади.
Хориж тажрибасида нашр билан судлашиш ҳолатлари кўп учрайди, аммо ундириладиган моддий зарар миқдори жуда катта бўлиши жамоатчиликнинг норозилигига сабаб бўлади», – дея ёзди Асанов.
Унинг фикрича, социал адолатни хоҳлайдиган ташкилот ёки тузилма ўзига қарши уюштирилган ахборий хуружни жазолашга ҳаракат қилиши – ОАВ очиқлигига қарши бўлмаслиги керак.
Инсон ҳуқуқлари фаоли Абдураҳмон Ташанов бу ҳолатда асл мақсад мижозга хизмат кўрсатишдан кўра кўпроқ сўз эркинлиги тамойилларига болта уриш эканини айтган.
«Албатта, бу жараён ҳуқуқий жамиятга хос амалиёт, аммо масалага чуқурроқ қаралса, сиркаси сув кўтармайдиган бундай муассасанинг асл мақсади мижозга хизмат кўрсатишдан кўра кўпроқ сўз эркинлиги тамойилларига болта уриш экани кўринади.
Банкнинг бундай куракда турмас иддаоси судларда ўз исботини топмаслигига умид қиламиз. Аммо шу ўринда очиқ жамият тарафдорларини ошкоралик ва плюрализм тарафида бирлашишга чақирамиз», – дейди Ташанов.
Маълумот учун, 15 октябрда Sof.uz нашри «Anorbank»нинг «молиявий фокуслари» мижозларни нега ғазаблантирди?» номли видеокўрсатув эълон қилган. Банк бу кўрсатувда ўз «ишчанлик обрўсига путур етказадиган маълумотлар тарқатилган» деб ҳисоблашини билдириб, судга мурожаат қилган. Айни вақтда Анорбанк сайт устидан Иқтисодий судга даъво аризаси киритган.
