“Яндекс такси” ҳайдовчилари картадан тўлов қабул қилишни хоҳламаслиги, буюртмани бекор қилишни сўраши ва умуман бу хизмат монополияга қарши тартибга солинмаётгани эътирозларга сабаб бўлди. Маълум бўлишича, бунга сабаб – хизмат кўрсатувчининг Ўзбекистонда эмас, хорижда рўйхатдан ўтганидир.
Россиянинг “Яндекс” компаниясига қарашли “Яндекс. Такси” хизмати 2018 йилда Ўзбекистонга кириб келганидан бери тез оммалашди. Аввал Тошкентда, кейин мамлакатнинг бошқа шаҳарларида ҳам хизмат кўрсатишни йўлга қўйди.
2021 йилдан у Тошкент шаҳри ҳудудида тўлов учун банк карталарини қабул қилишни бошлади. Лекин бу орада ҳайдовчилар нақдсиз тўлов асосида буюртмаларни қабул қилишни рад этиши каби ҳолатлар кузатила бошлади.
Такси буюртма қилган мижоз “Yandex Go” иловаси орқали йўлкира нақд ёки нақдсиз шаклда бўлишини танлай олади. Ҳайдовчи мижозни олишга етиб келгач, буюртмани нақдсиздан (картадан) нақдга ўзгартиришнинг имконияти йўқ. Шунинг учун ҳайдовчилар кўпинча мижозга телефон қилиб, буюртмани нақд пулга ўтказиш ёки бекор қилишни сўрайди.
Ҳайдовчилар буюртма нақдсиз шаклда эканини кўргач, ҳеч қандай огоҳлантиришсиз, мижозни манзилдан олмасдан кетиб қолган ҳолатлар кўп бўлган. Шунда мижоз буюртмани бекор қилишга мажбур бўлади, лекин “Yandex Go” хизмати такси етиб келгач, буюртмани бекор қилгани ёки такси бироз масофани босиб ўтгани учун мижоздан 3000-4000 сўм атрофида пул ечиб олади. Агар бу ҳақда қўллаб-қувватлаш хизматига маълум қилинса, пул ечиб олиш бекор қилинади.
Баъзан ҳайдовчилар нақд бўлмаган тўловларни ечиб олиш вақт талаб қилишидан шикоят қилади.
Айрим ҳайдовчилар Kun.uz билан суҳбатда нақдсиз тўловлар “Яндекс. Такси” комиссиясини қоплаб боришини, шу туфайли бу жуда қулайлигини айтади. Комиссия миқдори ҳар бир буюртма учун ҳисобланган йўл ҳақининг 5 фоизидан 13 фоизигача. Бироқ баъзан ҳайдовчилар ҳисобида керагидан ортиқ пул тўпланиб қолади, ортиқча маблағни олишга зарурат туғилади.
Эътирозлар ва саволлар
Шу кунларда бу масала ижтимоий тармоқларда баҳсларга сабаб бўлмоқда. Блогер Шаҳноза Соатова Twitter'даги саҳифасида “Яндекс. Такси” ҳайдовчиси билан картадан тўлов борасида муаммо юзага келгани ҳақида ёзди. Ҳайдовчи ундан нақдсиз тўлов асосидаги буюртмани бекор қилишни cўраган.
Журналист Азиза Қурбонованинг фикрича, ҳайдовчилар нақдсиз тўловни хоҳламаслигининг сабаби – картадан тўлов уларнинг карталарига боғланмаганидир.
“Виртуал кошелёкка йиғилган пулни ўз карталарига кўчириш учун улар такси фирмасига ариза ёзиши ва картасига тушириб беришини кутиши керак. 3–4 кун деганда пулини тушириб, нақдлаштириб олиши мумкин. Кимгаям ёқади бунча кутиш?! Жуда мантиқсиз ва аҳмоқона тизим. Икки ўртада мижоз ҳам, ҳайдовчи ҳам овора”, – деб ёзди у.
Шундан кейин фаолларда бу такси агрегатори Ўзбекистонда қайси ҳуқуқий асосларга кўра ишлаётгани, компания Ўзбекистонда рўйхатдан ўтганми, агар ўтган бўлса қаерда, қанақа ва қанча солиқ тўлаяпти каби саволлар туғилди.
Иқтисодчи Отабек Бакировнинг очиқ маълумотларга таяниб ёзишича, Тошкент шаҳрида агрегаторнинг такси хизматлари кўрсатишдан олаётган ва Ўзбекистонда солиққа тортишдан четда қолаётган комиссияси ҳисобланган йўл ҳақининг 13 фоизгача қисмини ташкил этади.
“Яндекс.Такси” Ўзбекистондаги партнёрлари (улар солиқ тўловчи сифатида рўйхатдан ўтишган) оладиган комиссия ҳисобланган йўл ҳақидан ўртача 5 фоиз. Улар бу даромадлардан солиқ тўлашади”, – дейди Бакиров.
Иқтисодчи нега “Yandex Go” устун мавқега эга субъектлар рўйхатида йўқлигига ҳам эътибор қаратди.
“Ҳатто аллақачон монопол мавқейини йўқотган “Uzpaynet” МЧЖ рўйхатда бор. Лекин Yandex Go йўқ”.
Устун мавқега эга субъектлар реестри
Ўзбекистон қонунчилига мувофиқ, товар ёки молия бозорида устун мавқени (бозорнинг 35-50 фоизидан юқори улушини) эгаллаб турган хўжалик юритувчи субъектлар давлат реестри юритилади.
Реестрдан мақсад – монополистлар фаолияти мониторинги ва назоратини амалга ошириш, уларнинг устун мавқейини суиистеъмол қилишига йўл қўймасликдир. 2023 йил 1 январ ҳолатига реестрга 83та хўжалик юритувчи субъект киритилган.
2019 йилда “Яндекс. Такси” хизмати 10 мингдан ортиқ автомобилни қамраб олган бўлса-да, амалда пойтахтдаги лицензион таксилар сони 5 мингта атрофида экани айтилганди. Ўшанда Солиқ қўмитаси раиси ўринбосари Мубин Мирзаев “Яндекс. Такси” деярли солиқ тўламаслигига урғу берганди.
Антимонополия ва солиқ органлари нима дейди?
Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси “Яндекс. Такси” атрофидаги баҳсларга муносабат билдирди.
Маълум қилинишича, қўмита такси агрегаторлари томонидан кўрсатиладиган хизматлар бозорида тўлақонли таҳлил ўтказишни 2022 йил октябр ойида бошлаган, мутасадди вазирлик ва ташкилотларга сўров юборилган.
“Таҳлиллар жараёнида 2022-йил ноябр ойида Yandex компанияси вакиллари билан учрашув ташкил этилди ва унда Yandex компанияси томонидан кўрсатилаётган хизматлар нархларининг шакллантириш усуллари ва “Яндекс” иловаси фойдаланувчиларининг мурожаатлари ва шикоятларини кўриб чиқиш, ҳайдовчилар билан ўрнатиладиган муносабатлар юзасидан тушунтириш ва маълумот берди.
Шу билан бирга, қўмита томонидан Ўзбекистон Республикаси Рақобат ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунчилиги талаблари ҳақида ҳамда кўрсатилаётган хизматларнинг сифатини янада ошириш бўйича компания вакилларига тегишли тавсиялар берилди. Аҳоли фикрини атрофлича ўрганиш мақсадида, Қўмитанинг сайтига сўровнома ҳам жойлаштирилди”, – дейилади рақобатга масъул орган ахборотида.
Қўмитанинг Kun.uz'га маълум қилишича, сўровнома натижалари тез орада эълон қилинади.
Таъкидланишича, такси агрегаторини монополияга қарши тартибга солиш қийинлиги – амалдаги қонунчилик ва Yandex Go'нинг оператори хорижда рўйхатдан ўтганига бориб тақалади.
“Яндекс” компанияси мамлакатимизда юридик шахсни ташкил этмагани масаласи қўмита ваколатига кирмайди. Аммо ушбу масалада Ўзбекистон Республикаси ваколатли органларининг келишилган изчил ҳаракатларига эҳтиёж мавжуд. Шу билан бирга, бугунги кунда деярли барча глобал рақамли платформалар мамлакатимизда алоҳида юридик шахс сифатида рўйхатдан ўтмаганига қарамасдан маҳаллий истеъмолчиларга ўз хизматларини кўрсатиб келмоқда.
Ушбу ҳолат уларнинг фаолиятини монополияга қарши тартибга солишда маълум қийинчиликларни туғдирмоқда, шу жумладан, таҳлил қилиш нуқтайи назаридан ҳам”, – дейилади баёнотда.
Қайд этилишича, бозорда устун мавқени эгаллаб турган субектлар реестрини юритиш тартиби тўғрисидаги низомга мувофиқ, қўмита 2023 йил феврал ойида Yandex Go хизмати таъсисчилари Yandex N.V. (Schiphol Boulevard 1651118 BG, Schiphol, The Netherlands), Yandex Europe AG (Werftestrasse 4, CityBay Business Center, CH – 6005 Lucerne, Switzerland), Ridetech International B.V. (Schiphol Boulevard 165, 1118 BH, Schiphol, Netherlands) компанияларига сўровлар жўнатган.
Бунда, ушбу компаниялардан Yandex Go хизматига доир ҳайдовчи (бизнес фойдаланувчи) ва мижоз (охирги фойдаланувчи) сифатида дастур фойдаланувчиларининг сони, транзакциялар ва йўловчи ташишларининг умумий сони, Yandex Go сервисининг йўловчи ташиш хизматлари бўйича ялпи тушум (Gross merchandise volume) ҳамда Yandex Go хизмати ва такси парклари томонидан олинадиган комиссия миқдорлари ва тақсимоти бўйича 2022 йилга доир маълумотлар сўралган. Таҳлил натидалари ОАВда эълон қилиниши айтилди.
Рақобат қўмитасининг қўшимча қилишича, рақамли платформалар фаолиятини тартибга солиш масалалари ўзига хослигини инобатга олиб, ишлаб чиқилган “Рақобат тўғрисида”ги янги қонун лойиҳасида рақамли платформаларга доир махсус нормалар акс эттирилган.
2 март куни Сенатнинг 37-ялпи мажлисида “Рақобат тўғрисида”ги қонун кўриб чиқилди ва маъқулланди. Демак, қўмита баёнотидан тушуниш мумкинки, “Яндекс. Такси”ни устун мавқега эга субъектлар рўйхатига киритиш ёки киритмаслик масаласи янги қонун асосида кўриб чиқилиши мумкин.
Давлат солиқ қўмитасига кўра эса, “Yandex Europe AG” корхонасига тегишли “Yandex Go” мобил иловаси ёрдамида такси фаолиятини амалга оширувчи жисмоний шахслар бу иловага Тошкент шаҳар Юнусобод туманидан рўйхатдан ўтган “Yandex UB” масъулияти чекланган жамияти орқали аъзо бўляпти.
“Ушбу корхона томонидан ўтган 2022 йил якунлари бўйича бюджетга 138,3 млн сўм ҳамда 2023 йилнинг ўтган ойларида 54,3 млн сўм солиқлар тўланган”, – дейилади солиқ органи ахборотида.
“Компания рўйхатдан ўтган жойида солиқ тўлаяпти”
Маълум бўлишича, “Яндекс. Такси” хизматлари Ўзбекистон ҳудудида Ridetech International B.V. томонидан тақдим этилади. Бу юридик шахс Нидерландияда рўйхатдан ўтган. Ўзбекистон ва Нидерландия ўртасида эса икки томонлама солиққа тортишнинг олдини олишга доир келишув бор.
Kun.uz боғланган “Яндекс. Такси” расмийлари платформа Ўзбекистонда амалдаги қонунчиликка мувофиқ ишлаётганини билдирди.
“Платформа республикадан ташқаридаги ҳамкорларга масофавий хизматларни тақдим этади. Бундай хизматларни кўрсатадиган компания ўзи рўйхатдан ўтган жойда амалдаги қонунчиликка мувофиқ солиқ тўлайди. Шу билан бирга, бизнинг ҳамкорларимиз – “Yandex Go” платформаси орқали пул ишлаётган такси компаниялари ва уларнинг ҳайдовчилари Ўзбекистонда кўрсатилаётган транспорт хизматларига нисбатан солиқ ва йиғимларни тўлаш учун жавобгардирлар.
Ўзбекистон биз учун муҳим бозор эканини алоҳида таъкидлаймиз. Биз мамлакатда хизматни фаол ривожлантирмоқдамиз: географияни кенгайтирмоқдамиз, янги хавфсизлик технологияларини яратмоқдамиз ва ижтимоий аҳамиятга эга лойиҳаларга сармоя киритмоқдамиз, хайрия жамғармалари ва нотижорат ташаббуслар билан ҳамкорлик қиламиз”, – дейилади хабарда.
Шунингдек, вакиллар 2022 йилда компания Тошкентдаги IT-Park резиденти бўлганини қўшимча қилган.
Kun.uz “Яндекс. Такси”нинг солиқ тўловчи сифатидаги статуси, компания Нидерландияда солиқ тўлаётгани борасидаги маълумотларга аниқлик киритиш мақсадида Давлат солиқ қўмитасига сўров юборди.
Мадина Очилова,
Kun.uz
