Палма ёғининг ўрнини босувчи маҳсулот топилди. Энди палма ёғига қарамлик тугайдими?

Палма ёғининг кенг истеъмол қилиниши сабаб Ернинг экваторга яқин қисмларида ўрмонлар кесилиши кескин давом этяпти. Бу эса иқлим ўзгариши муаммоларини катталаштиради.

Бунга ечим топиш мақсадида Буюк Британиянинг Эдинбург шаҳрида жойлашган Қиролича Маргарет университети озиқ-овқат бўйича экспертлари палма ёғи ўрнини босиши иддао қилинаётган маҳсулотни яратди.

ПАЛМА-АЛТ ҳақида

Олимлар ўз маҳсулотлари ҳозирги палма ёғига қараганда экология учун 70 фоизга хавфсизроқлигини, тўйинган ёғлар даражаси 80 фоизга, калорияси эса 30 фоизга камроқ эканини даъво қиляпти. Энг муҳими маҳсулот тўлалигича ўсимликлардан олинади, сунъий яратилмайди.

Олимлар жамоасининг етакчиларидан бири Катриона Лиддлнинг айтишича, улар яратган маҳсулот табиий палма ёғи билан таъм ва кўриниш жиҳатдан ҳам бир хил, ҳатто таъмни ажратиш бўйича ўтказилган синовда ҳам иштирокчилар уни ҳақиқийсидан фарқлай олмаган.

Янги палма ёғи ўрнини босувчи маҳсулот ПАЛМ-АЛТ деб аталади, у майонезга ўхшаш тузилишга эга. Таркибига палма, кокос ёғлари, зиравор, шакар, таъм ва ранг берувчилар қўшилмаган, асосан, зиғир ва колза ёғи ҳамда табиий толалар асосида тайёрланади.

Палма саноати

Бутунжаҳон табиатни муҳофаза қилиш фони маълумотига кўра, айни пайтда палма ёғи энг кўп ишлаб чиқарилаётган ўсимлик мойи ҳисобланади. У жами ишлаб чиқариладиган ёғларнинг 40 фоизини ташкил қилади.

Бу ёғ озиқ-овқат саноатидан тортиб косметика ишлаб чиқарувчилар орасида ҳам оммабоп, рангсиз, таъмсиз ва ҳидсиз бўлиб, асл маҳсулотнинг сифати, кўриниши ва таъми, ҳидини ўзгартириб юбормайди. Табиий қўшимча сифатида маҳсулотларга силлиқлик беради, уларнинг кўриниши узоқ вақт яхши ҳолатда сақланишини таъминлайди. Яна юқори ҳароратда ҳам таркибини ўзгартирмасдан сақлаб қолади.

Шунинг учун палма ёғини шоколадлардан тортиб шампун, тиш паста ва дезодорантлар таркибида ҳам учратамиз.

Дунё бўйича палма дарахтларини етиштиришнинг 85 фоизи Индонезия ва Малайзияга тўғри келади. 1970 йилда палма 3,3 млн гектар ҳудудда етиштирилган бўлса, ҳозир бу миқдор 28,7 млн гектарга етган.

Молиявий ҳисоб-китобларга кўра, палма саноати 2021 йилда 62,3 млрд доллар қийматга эга бўлган, агар истеъмол талаби шундай ўсиб борса, бу миқдор 2028 йилда 75,7 млрд долларга етиши мумкин.

Палма ёғининг ўрнига алтернатив ишлатиб бўлмайдими?

Қиролича Маргарет университети олимлари яратган ингредиентлари учун халқаро патент олиш мақсадида ариза топширган, параллел равишда ҳозир маҳсулот ишлаб чиқарувчилар билан музокаралар олиб бориш жараёнлари кетяпти.

"Биз музокараларни энг биринчи новвойлик маҳсулотлари: нон, торт, бисквит кабиларни ишлаб чиқарувчилар билан бошладик. ПАЛМ-АЛТ палма ёғига қараганда 80 фоиз камроқ тўйинган ёғлар ва 30 фоиз камроқ калориядан иборат, табиатга ҳам 70 фоиз камроқ зарар етказади", дейди Катриона Лиддл.

Палма ёғи кўп ишлатилгани сабаб палма кўп етиштирилади. Бу маҳсулотни етиштириш учун ер очилади, бунинг учун эса дарахтлар кесилади, натижада бу яшил зона камайишига, ўша ҳудудда биологик хилма-хиллик йўқолиб кетишига сабаб бўлади.

1990 йилдан 2008 йилгача бўлган муддатда жами ўрмонлар қисқаришининг 8 фоизи палма дарахтлари сабаб рўй берган.

Палма ёғи зарарлими?

Палма ёғи атрофида доимий баҳсли қарашлар мавжуд. Унинг меъёрдаги истеъмолида соғлиқ учун фойдали жиҳатлар бўлиши билан бирга зарарли тарафлари ҳам бор.

Янги ва эски (ишлатилган) палма ёғининг таркибидаги токотриенол моддаси даражаси фарқ қилади. Янги ишлатилган палма ёғининг юракка фойдаси юқори бўлгани ҳолда қайта иситилган палма ёғининг зарари кўпроқ. Қайта иситилган ҳолатда ёғ юрак касалликлари, жумладан, атеросклероз хавфини ошириши мумкин.

Бошқа ёғларга қараганда палма ёғи тўйинган ёғ ҳисобланади. Унинг тўйинганлик даражаси 49 фоизни ташкил қилади. Зайтун ёғида тўйинганлик даражаси бунинг ярмидан ҳам пастроқ. Тўйинган ёғлар юрак касалликлари хавфини ошириши мумкин. Бундан ташқари, палма ёғи холестерин миқдорини ҳам оширади.

Шунинг учун ҳам юрак касалликлари хавфи бор кишилар палма ёғлари ва улар ишлатилган озиқ-овқат маҳсулотлари ҳақида етарлича маълумот билан танишишса, фойдадан холи бўлмайди.

Саратон хавфи ҳам борми?

2021 йилда испаниялик олимлар палма ёғи таркибидаги палмитик кислотаси деб аталадиган ёғ молекуласи саратон тарқалиши эҳтимолини оширишини аниқлашган. Саратонда метастаз ҳолати — саратон тарқалиши рўй беради. Бу ҳолатдаги беморларни тузатиш қийин, улар фақат даволаниб туришади холос.

Испаниялик олимлар сичқонларда ўтказган тажрибада палма ёғи таркибидаги палмитик кислота уларда метастаз ҳолатини (саратон тарқалишини) кучайтиргани аниқланган.

Яна бир манбага кўра, палма ёғи таркибида холестерин даражасини ошириши мумкин бўлган ёғлар мавжуд. Шунинг учун одамлар палма ёғини ортиқча истеъмол қилишдан қочишлари керак. Палма ёғи қисқа муддатли дори сифатида ишлатилганда хавфсиздир. 6 ойгача кунига 7-12 грамм қабул қилиш хавфсиз бўлиши мумкин.