Блефаропластика: қовоқларни кесиш амалиёти қанчалик хавфсиз? Шифокор танлашда нималарга эътибор қаратиш керак?

Нима сабабдан блефаропластикага эҳтиёж туғилади?

Йиллар ўтиши билан кўз атрофидаги ҳудудда ўзгаришлар бошланади. Тери юпқалашади, эластиклигини йўқотади, мушаклар бўшашади, ёғ тўпланмалари жойидан силжийди. Натижада юқори қовоқлар пастга осилиб тушади, пастки қовоқ остида эса “сумкалар” ҳосил бўлади. Шу ҳолат инсонни чарчаган, ғамгин кўрсатади.

Мазкур жараённинг биринчи сабаби — табиий қариш. Қариш ҳаётий мувозанатнинг секин, лекин узлуксиз ўзгаришидир. Ҳар куни тери коллаген ишлаб чиқаришни бироз камайтиради, суяк ва мушак тизими эса секин-аста ўз шаклини ўзгартиради. Айниқса, кўз атрофидаги нозик тери мазкур жараёнга нисбатан сезгир бўлади. Бунинг таъсирида йиллар давомида юзда “осилган” қовоқлар, ажинлар ҳамда ёрқинликни сўндиришга мойил ифода пайдо бўлади. Шу боис, блефаропластика, яъни кўз қовоқларини ёшартириш амалиёти табиий кўринишни қайтариш усули сифатида қўлланади.

Иккинчи омил — генетик мойиллик. Баъзан кўз қовоғидаги муаммолар йиллар ўтиши ёки қарилик келиши билан боғлиқ бўлмайди. Айрим инсонларда ёшлигидан кўз остида ёғ тўпланиши, шишлар ёки қош остидаги терининг қовоқ устига осилиб туриши (hooded) каби ҳолат кузатилади. Бундай анатомик хусусиятлар наслдан наслга ўтади ва эстетик жиҳатдан кўзни торайтириб, юз ифодасини бироз “оғирлаштириб” кўрсатади. Шу каби вазиятларда блефаропластика ёш беморлар учун юз пропорциясини мувофиқлаштирувчи ечим ўрнида тавсия этилади.

Учинчи сабаб — функционал омиллар. Кўпчилик блефаропластикани фақат ташқи кўринишни сайқаллаш ва гўзаллашиш амалиёти деб билади, аммо айрим ҳолларда у тиббий заруратга айланади. Қовоқлардаги ортиқча тери ёки ёғ тўпланмалари кўзнинг юқори қисмини ёпиб, кўриш майдонини чеклайди. Оқибатида инсон тез чарчайди, бош оғриғи пайдо бўлади, ҳатто кўз атрофи мушаклари зўриқиб қолади. Бундай пайтда блефаропластика қулайлик ва соғлом кўриш учун мўлжалланган жарроҳлик амалиётига айланади.

Блефаропластика турлари ва фарқлари

Юқори қовоқ блефаропластикаси (upper blepharoplasty). Кўзнинг юқори қисмидаги ортиқча тери ва баьзида преапоневротик ёғ пуфакчаларини олиб ташлаш ёки тартибга солиш орқали амалга оширилади. Ушбу амалиётдан асосий мақсад қовоқ “осилишини” камайтириб, кўзни очиқроқ, ифодали кўрсатиш ва зарур ҳолларда кўриш майдонини кенгайтириш.

Пастки блефаропластика. Бу кўз остидаги “сумкалар”ни ва ортиқча терини бартараф этишга қаратилган жарроҳлик амалиётидир. Ушбу “сумкалар” аслида жойидан силжиган ёки ташқарига чиқиб қолган ёғ тўпланмалари ҳисобланади. Амалиётнинг асосий мақсади кўзости соҳасини силлиқроқ, ёшроқ кўрсатишдир. Мазкур жараёнда икки хил ёндашув қўлланади:

• Ёғни олиб ташлаш: кўз остидаги ортиқча ёғ қисмини кесиб олиб ташлаш орқали “шишган” кўринишни йўқотиш;
• Ёғни қайта жойлаштириш: ёғни олиб ташламасдан, уни юзнинг чуқур жойларига суриш орқали табиий ҳажмни сақлаб қолиш.

Қайси усулни танлаш жаррох томонидан беморнинг тери ҳолатига қараб белгиланади. Агар тери жуда бўшашган бўлса, уни бироз қисқартириш (кесиб олиш) зарур бўлади. Аммо тери эластик бўлса, кўпинча фақат ёғ билан ишлаш кифоя қилади.

Амалга ошириш жараёни

Блефаропластика жараёни аниқ режалаштирилган ва босқичма-босқич амалга ошириладиган жарроҳлик амалиёти саналади. Аввало, бемор жаррох билан дастлабки консультация босқичидан ўтади. Бу босқичда шифокор беморнинг умумий соғлиғи, кўз ҳолати ва эстетик кутилмаларини батафсил ўрганади. Тиббий тарих, илгари ўтказилган жарроҳликлар, аллергиялар ёки сурункали касалликлар аниқланади. Шунингдек, бемор қандай натижани хоҳлаши ҳақида очиқ суҳбат ўтказилади, бу реалистик кутилмаларни шакллантиришда муҳим.

Консультациядан сўнг тайёргарлик босқичи бошланади. Ушбу жараёнда беморга айрим дориларни вақтинча тўхтатиш (айниқса, қон суюлтирувчи воситалар), чекишни камайтириш ёки бутунлай воз кечиш тавсия этилади. Операция куни жаррох беморнинг ўтирган ҳолатида қовоқлар кесилиш соҳасини аниқ белгилайди, бу табиий чизиқларни сақлаб қолиш ва кесмани тўғри жойлаштириш учун зарур саналади.

Кейинги босқич — анестезия танлаш. Блефаропластика маҳаллий оғриқсизлантириш остида тинчлантирувчи седация (беморни енгил ухлатиш ҳолатига келтириш) билан ўтказилади. Мазкур усулда бемор ҳушида бўлади, лекин оғриқ сезмайди ва ўзини қулай ҳис қилади. Агар операция кенг кўламли ёки бир вақтнинг ўзида бир нечта юз амалиётлари билан бирга бажарилса, умумий беҳушлик қўлланиши ҳам мумкин.

Операциянинг асосий босқичи — кесиш ва модификация. Юқори қовоқдаги кесма табиий қовоқ чизиғи бўйлаб амалга оширилади, шунинг учун из деярли сезилмайди. Бу орқали жаррох ортиқча терини олиб ташлайди, керак бўлса, ёғ пуфакчаларини тартибга солади ёки мушакларнинг жойлашувини тузатади. Натижада кўз атрофи очилади, юздаги чарчаган ифода йўқолади.

Пастки қовоқда эса икки хил ёндашув мавжуд: трансконъюнктивал ва транскутан. Биринчи усулда кесма қовоқнинг ички томонидан, конъюнктива орқали қилинади: бу ҳолатда ташқи терида ҳеч қандай из қолмайди. Иккинчи усулда эса кесма қирпик чизиғи остида амалга оширилади, унда ортиқча тери ва ёғ олиб ташланади, якунда кўз ости “сумкалар”и йўқолади.

Операция якунлангандан сўнг тикувлар қўйилади. Улар жуда нозик бўлади ва 5–10 кун ичида олиб ташланади. Айрим ҳолларда ўз-ўзидан сўриладиган иплар ишлатилади, бу беморга қўшимча қулайлик яратади. Шу тариқа бутун жараён тугайди: кўз атрофидаги ортиқча тери йўқолади, ёғ қатламлари табиий шаклга келтирилади ва юз ифодаси янада очиқ, ёш кўринади.

Тикланиш муддати

Операциядан сўнг дастлабки бир неча кун ичида кўз атрофида шиш, қизариш ва енгил кўкариш кузатилади. Бу тананинг табиий жавоби бўлиб, тўқималар тикланaётганини билдиради. Шифокор бошни баландроқ тутиб ухлаш ва оғир жисмоний ҳаракатлардан вақтинча сақланишни тавсия қилади. Шу чора-тадбирлар шишни камайтиради ва қон айланишни яхшилайди.

Одатда, шиш ва кўкариш 1–2 ҳафта ичида сезиларли даражада камаяди, кўз атрофи шакли эса аста-секин табиий ҳолатига қайтади. Мазкур даврда кўпчилик беморлар 10–14 кун ичида ишга ёки жамоат жойларига чиқишга тайёр бўлади. Баьзиларда эса тери жуда нозик бўлгани учун шиш бироз узоқроқ сақланиши мумкин, лекин бу ҳолат вақтинчалик ва хавфли эмас.

Тикувлар (агар ўз-ўзидан сўриладиган бўлмаса) 5–10 кун ичида олиб ташланади, шундан сўнг бемор енгилликни сезади. Кўз атрофидаги нозик тери тикланаётгани учун дастлаб бир оз қичишиш ҳисси юзага келиши табиий. Шу даврда қуёшдан ҳимоя қилиш, қуёш кўзойнағи тақиш ва SPF кремлар ишлатиш жуда муҳим, бу изларнинг тезроқ ва силлиқроқ битишига ёрдам беради.

Тўлиқ шифо жараёни бир неча ой давом этади. Дастлабки 3–4 ҳафта ичида кўз атрофи деярли тўлиқ нормаллашади, лекин терининг ички қатламлари, мушак ва ёғ тўқималарининг тикланиши секинроқ кечади. Шунинг учун операция натижасининг якуний шаклини 3–6 ой ўтгач тўлиқ баҳолаш мумкин. Бу вақт мобайнида излар аста-секин оқарган, юпқалашган ва тери билан бир хил рангга кирган бўлади.

Натижалар аксар ҳолларда йиллар давомида сақланади. Бироқ мазкур жарроҳлик қаришни тўхтатмайди, фақат унинг белгилари юзага келишини маълум муддатга кечиктиради, холос. Йиллар ўтиб табиий қариш жараёни терида яна ўз изларини ҳосил қилиши мумкин.

Хавф ва асоратлар: нимадан эҳтиёт бўлиш керак?

Операциядан кейинги дастлабки кунларда кўзнинг қуруқлиги, ачишиш, ёш оқишининг ортиши ёки аксинча, ёш чиқмаслиги (қуруқлик ҳисси) кузатилиши эҳтимоли мавжуд. Бу вақтинчалик бўлиб, одатда, бир неча ҳафта ичида ўтиб кетади. Сабаби операция пайтида қовоқнинг ҳолати ўзгаргани учун кўзёшининг табиий айланиши вақтинчалик бузилади. Мазкур вазиятда шифокор сунъий кўз ёши томчилари ёки махсус малҳамларни тавсия қилади.

Баьзида тери сезувчанлиги пасайиши ёки ачишиш ҳисси пайдо бўлиши мумкин. Бу нерв толалари тикланаётгани билан боғлиқ табиий жараён бўлиб, одатда 1–2 ой ичида бутунлай йўқолади. Айрим беморларда эса кичик асимметрия, яъни бир қовоқнинг бироз бошқачароқ кўриниши кузатилади. Бундай ҳолат кесма тўлиқ битгач ўз-ўзидан барқарорлашади.

Жарроҳликда энг муҳим хавфсизлик чоралари стерил муҳит ва тўғри парвариш. Инфекция юқиш ҳолатлари жуда кам учрайди, аммо улар юзага келганда қизариш, оғриқ, иситма ёки яра жойида йирингли ажралма кузатилади. Мазкур вазиятда шошилинч равишда шифокорга мурожаат қилиш керак. Бундан ташқари, операциядан кейинги биринчи кунларда жуда кам ҳолларда қон тўпланиши (гематома) ёки қон кетиши кузатилиши мумкин. Унинг олдини олиш учун шифокорлар қон суюлтирувчи дорилар ичишни (аспирин, ибупрофен ва ҳ.к.) аввалдан тўхтатишни тавсия этади.

Замонавий блефаропластика техникалари изларнинг деярли билинмаслигини таъминлайди, бироқ баъзи ҳолларда из тўқимаси (чандиқ) тери турига қараб бироз сақланиб қолиши мумкин. Шу сабабли тикланиш даврида терини қуёшдан ҳимоя қилиш, яра жойини қўл билан ишқаламаслик, яра битгач, махсус крем ёки силикон гель ишлатиш тавсия этилади.

Баьзан беморнинг натижадан норозилик билдириш ҳолатлари ҳам учраб туради. Масалан, қовоқлар керагидан ортиқ “тортилган” ёки табиий мимика йўқолгандек туюлиши мумкин. Бу тери кўп миқдорда олиб ташланганда содир бўлади. Шу боис малакали жарроҳ танлаш ва олдиндан фотосуратлар асосида натижани режалаштириш муҳим аҳамиятга эга.

Ишончли шифокор ва клиникани қандай танлаш мумкин?

Энг аввало, шифокорнинг малакаси ва тажрибасига эътибор бериш керак. Офталмопластика ёки юз эстетикаси бўйича сертификатга эга, тажрибали пластик жарроҳ ёки офталмологни танлаш мақсадга мувофиқ. Бу нафақат натижанинг сифатига, балки хавфсизликка ҳам бевосита таъсир қилади.

Шифокорнинг аввалги ишларини кўриш ҳам фойдали бўлади. “Олдин ва кейин” (before/after) фотосуратлари орқали унинг иш услуби, натижаларнинг табиийлиги ва эстетик ёндашувини баҳолаш мумкин.

Консультация жараёнида шифокор сизга операция қандай ўтиши, қандай натижа кутилиши, тикланиш муддати ва эҳтимолий хавфлар ҳақида очиқ ҳамда аниқ маълумот бериши лозим.

Клиника шароитлари ҳам муҳим. У ерда анестезия учун барча зарур воситалар, стерил муҳит, лаборатория таҳлиллари ва операциядан кейинги парвариш имкониятлари бўлиши зарур. Бу хавфсиз жараён ва қулай тикланиш даврини таъминлайди.

Энг муҳими, реал кутилмаларга эга бўлиш. “Тўлиқ ёшартириш” ёки “кўзларингиз 20 ёшдагидек бўлади” каби ваъдаларга ишониш керак эмас.

Диёрахон Набижонова