O‘zbekiston-Turkmaniston-Qozog‘iston: yangi uchburchak shakllanadimi?

Turkmaniston prezidenti 18-19 aprel kunlari Qozog‘istonga davlat tashrifini amalga oshirdi. Ikki davlat prezidentlari N.Nazarboyev va G.Berdimuxammedov o‘rtasida muzokaralar bo‘lib o‘tdi. Katta hujjatlar to‘plami imzolandi, ulardan eng asosiysi – Qozog‘iston va Turkmaniston Respublikasi o‘rtasida strategik sheriklik to‘g‘risidagi Shartnomadir. Qozog‘iston Respublikasi va Turkmaniston o‘rtasida qozoq-turkman davlat chegarasining demarkatsiyasi to‘g‘risida anchadan beri kutilgan Kelishuv imzolandi.

Ushbu tashrif, uning natijalarini Markaziy Osiyo mintaqasi davlatlari o‘rtasidagi aloqalarning so‘nggi vaqtlarda faollashishi nuqtai nazaridan ko‘rish lozim.

Mintaqada davlatlar o‘rtasidagi munosabatlar yangi bosqichiga O‘zbekiston tashqi siyosatining faollashgani turtki bergan ko‘rinadi.

2017 yilning mart oyida O‘zbekiston prezidentining Turkmaniston va Qozog‘istonga davlat tashriflari mintaqa mamlakatlari o‘rtasidagi munosabatlarni faollashtirishda muhim bosqich bo‘ldi.

O‘zbekiston va Turkmaniston, O‘zbekiston va Qozog‘iston, Qozog‘iston va Turkmaniston o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarni faollashtirish, mintaqada davlatlararo munosabatlarning yangi bosqichida mintaqaviy hamkorlik bo‘yicha uch lokomotiv-davlat shaklini keltirib chiqarmoqda: O‘zbekiston-Turkmaniston-Qozog‘iston.
 
Hamkorlikning bu bosqichida eng muhim narsa nima, qaysi sohalarda “inqilob” bo‘lishi mumkin?

Zamonaviy bosqichda mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikning yangi shakllarini tashkil etish uchun mintaqa davlatlari (birinchi navbatda O‘zbekiston, Qozog‘iston va Turkmanistonning) transport-kommunikatsiya salohiyatlari integratsiyasi va uyg‘unlashuvi asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bu davlatlar transport sohasini rivojlantirish strategiyasini amalga oshirmoqda hamda bu sohaga katta sarmoyalar kiritilmoqda. Biroq bugungi kunda milliy transport strategiyalarining integratsiyasi va qit'a ahamiyatiga molik yagona Markaziy-Osiyo transport-tranzit xabini tashkil etish vazifasi turibdi. Shu nuqtai nazardan, Markaziy Osiyo davlatlari uchun uni Yevropa, Osiyo-Tinch okeani mintaqasi va Janubiy Osiyo iqtisodiy sherikligini ta'minlovchi transqit'aviy ko‘prikka aylantirish uchun real imkoniyatlar ochilmoqda.
 
Barcha davlatlar transport-tranzit jihatidan bir-biriga bog‘liq ekanini e'tiborga olsak, bu yerda mamlakatlar sa'y-harakatini birlashtirish uchun yagona yondashuv talab etiladi. Nima uchun buni intensiv shakldagi kooperatsiya aloqalarini yo‘lga qo‘yishda asos qilmaslik kerak? Ha, bugungi kunda mintaqa mamlakatlari ma'lum bir transport-logistika loyihalarini amalga oshirmoqda va ular raqobatchi bo‘lishi mumkin. Xususan, Kaspiy dengizi qirg‘og‘ida Qozog‘iston (Aqtou va Kuruk portlari) va Turkmanistonga (Turkmanboshi portining chuqur modernizatsiyasi) olib boruvchi yangi transport-logistika markazlarini qurish va borlarini modernizatsiya qilish. Turkmanistondan Afg‘oniston va Tojikistonga (Atamirat-Imomnazar-Akina), O‘zbekistonni chetlab o‘tgan holda temir yo‘lini qurish. Biroq bu uch davlat transport-kommunikatsiya salohiyatini moslashga to‘siq bo‘lmasligi lozim. Chunki umuman olganda, muqobillarni tashkil etgan holda yangi transport yo‘laklarini shakllantirish, yuk tranziti kabi transport xarajatlarini umumiy ravishda kamaytirishga ishlaydi.
 
Bugungi kunda uch davlat sanoatlashtirishni jadallashtirish siyosatini faol ravishda amalga oshirmoqda. O‘zbekiston 2030 yilga qadar iqtisodiyotning strategik sohalarida umumiy qiymati 40 milliard dollardan ko‘proq bo‘lgan 657 loyihani amalga oshirishni rejalashtirmoqda. Bu ro‘yxatga sanoatdagi, shuningdek transport infratuzilmasini modernizatsiya qilishga yo‘naltirilgan loyihalar kiradi. Ushbu loyihalarni amalga oshirish YaIM tuzilmasidagi sanoat sohasi ulushini 2016 yildagi 32,9 foizdan 2030 yilgacha 40 foizga qadar yetkazish imkonini beradi.

Turkmanistonda ham xuddi shunday. U yerda umumiy qiymati 48 milliard AQSh dollaridan ko‘proq bo‘lgan 1 900 ta yirik obektlarni realizatsiya qilish rejalashtirilgan. Qozog‘iston esa sanoat-innovatsion rivojlanishni jadallashtirish Dasturini amalga oshirmoqda. Uch mamlakat ushbu loyihalarni amalga oshirishdagi faol sheriklik uchun o‘z imkoniyatlaridan foydalanishi mumkin.
 
Uch davlat: O‘zbekiston, Turkmaniston va Qozog‘iston ekologiya masalalari, Orol dengizi muammosini hal qilish va mintaqadagi suv ta'minoti bo‘yicha yagona pozitsiyaga ega. Bu uch mamlakatning shu yo‘nalishda qo‘shma siyosatni amalga oshirishi uchun jiddiy asos bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston, Turkmaniston va Qozog‘iston uchun qo‘shma birgalikda rivojlanish sohalari va uch mamlakatning ayni damda ko‘z o‘ngimizda o‘zaro aloqalarining faollashishi – bu ushbu mamlakatlarning barcha fuqarolari uchun juda muhim jarayon.

Markaziy Osiyo istiqbolda 2040 yilgacha eng tez o‘suvchi mintaqalardan biriga aylanishi mumkin. Biroq imkoniyatlar hamda bu o‘sish sifati mintaqa davlatlari o‘rtasidagi mintaqaviy hamkorlik shakli va uning darajasi bilan belgilanadi.

Eng optimal yo‘l – mintaqa davlatlari o‘rtasida ushbu mamlakatlar tayyor bo‘lgan yo‘nalishlar va shakllarda iqtisodiy aloqalarni bosqichma-bosqich o‘rnatib borishdir.

Bu esa “O‘zbekiston-Qozog‘iston”, “O‘zbekiston-Turkmaniston” iqtisodiy bo‘g‘inlarini yaratish va yangi “O‘zbekiston-Turkmaniston-Qozog‘iston”   konfiguratsiyasini yaratish bo‘lishi mumkin.

Bu katta istiqbolga ega jarayon...

Mustaqil ekspert Baxtiyor Ergashev Kun.uz sayti uchun maxsus