Liviya urushi: tomonlar sulh tuzdi. Bu ko‘p vaqt amal qiladimi?

2011 yildan buyon Liviyada kuchli markazlashgan hokimiyat o‘rnatilmadi. Mamlakat amalda ikkiga bo‘lingan - g‘arbda BMT tomonidan tan olingan Foiz Saroj hukumati, sharqda Liviya milliy armiyasi generali Xalifa Haftar hukmronlik qiladi. Liviyada janglar hatto pandemiya vaqtida ham davom etdi.

Saroj va Haftarning bu safar birgalikda tashabbus ko‘rsatishi polkovnik Qazzofiy o‘limidan keyin boshlangan fuqarolik urushi yakunlanishiga umid beradi. O‘tgan yillar mobaynida yuz minglab liviyaliklar jabrlandi, uysiz qoldi, ko‘plar uylarini tark etdi va Yevropaga yetib olishga harakat qiluvchi qochqinlar safini to‘ldirishdi.

BMT dushman tomonlarning inqirozdan tinch yo‘l bilan chiqishga urinishini olqishladi. Ammo, tahlilchilarning fikricha, bundan avvalgi uzoq muddatli sulh tuzishga urinishlarning barchasi muvaffaqiyatsiz yakunlangan, mamlakatdagi siyosiy yetakchilarda ikki koalitsiya tarkibida jang qiluvchi esa ko‘p sonli qurolli guruhlarga bosim o‘tkazish uchun ishonchli richaglar mavjud emas.

Bu vaqtda Liviya masalasida NATO safida ham bo‘linish bor.

Iyul oyida Fransiya Turkiyani Liviyaga qurol sotish bo‘yicha taqiqni buzishda ayblab, O‘rta yer dengizidagi «Dengiz qo‘riqchisi» (Sea Guardian) harbiy-dengiz amaliyotidagi ishtirokini to‘xtatgandi.

Avvalroq Fransiya turk harbiy kemasi fransuz kemasini nishonga olganidan g‘azabdaligini bildirgandi, rasmiy Anqara buni qat'iyan rad etgan.

Ziddiyat ishtirokchilari nima demoqda?
Liviya milliy kelishuv hukumati rahbari Foiz Saroj feysbukdagi rasmiy sahifasida «barcha qurolli kuchlarga o‘t ochishni zudlik bilan to‘xtatish va Liviyaning barcha hududlarida harbiy harakatlarni tugatish» haqida buyruq berganini ma'lum qilgan.

Muxolifat kuchlar qo‘mondoni general Xalifa Haftar tomonidan rasmiy munosabat bildirilmadi, ammo uning koalitsiyadagi ittifoqchisi, Tobrukdagi parlament spikeri Agila Solih ham tinchlik sulhi boshlanganini ma'lum qilgan. Lekin u bunday qarorning asosiy sababi sifatida koronavirus epidemiyasini keltirgan.

Ushbu tashabbus BMT va ushbu nizoda Xalifa Haftar tomonida turgan Misr tomonidan qo‘llab-quvvatlangan.

Liviyadagi kuchlar muvozanati

Ziddiyatning ikki tomonida turgan kuchlar ham xorijiy davlatlar tomonidan qo‘llab-quvvatlovga ega. Tripolidagi hukumat ittifoqchilari Turkiya, Italiya va Qatar hisoblansa, sharqdagi kuchlarni Misr va Birlashgan Arab Amirliklari qo‘llab-quvvatlab keladi.

Rossiya rasman betaraflik pozitsiyasini egallaydi va Milliy kelishuv hukuati bilan ham, Haftar bilan ham aloqada bo‘lib turadi. Ammo BMT hisobotlarida qayd etilishicha, Rossiyadagi «Vagner» xususiy harbiy kompaniyasi jangchilari Haftar tomonida jang qilayotgan bo‘lishi mumkin. Liviyada rossiyalik harbiylar borligi haqida 2018 yilda BBC’ning rus xizmati xabar bergandi.

Rossiya prezidenti Vladimir Putin Liviyada rossiyaliklar borligi haqidagi savolga javoban, yollanma askarlar Rossiyaning manfaatlarini ifodalamasligini bildirgandi.

Garchi Parijdagi siyosatchilar betarafliklarini aytishsada, Fransiya ham generalga yon bosadi.

BMT Liviyaga qurol yetkazib berish va bu hududga ko‘ngillilarni yuborishga taqiq qo‘ygan, ammo bu taqiq deyarli samara bermaydi.

2019 yilda Turkiya Milliy kelishuv hukumati bilan harbiy hamkorlik bo‘yicha kelishuv tuzgan va 2020 yil yanvarida Liviyaga o‘z harbiylarini joylashtirgan.

2019 yil aprelida Saroj hukumatiga yurish boshlagan va o‘tgan vaqt davomida Tripoli atrofidagi hududlarni egallab turgan general Haftar armiyasi Turkiyaning aralashuvi shu yilning iyunida yurishni to‘xtatdi va chekinishga majbur bo‘ldi. BMTning may oyi oxirida e'lon qilingan hisobotiga ko‘ra, Haftar armiyasiga «Vagner»ning yuzlab jangchilari yordam berib kelayotgandi. Sahnada Turkiya qo‘shinlari paydo bo‘lgach, norasmiy ma'lumotlarga ko‘ra, ular Liviyani tark etishgan.

So‘nggi vaqtlarda ikki tomon harbiylari va ularning xorijiy ittifoqchilari mamlakat markazida joylashgan Sirt shahri atrofida joylashdi va keskinlikni yumshatish uchun muzokaralar olib borishdi.

Shu yilning yanvarida Berlin shahrida o‘tkazilgan Liviya bo‘yicha xalqaro konferensiya yakunlariga ko‘ra BMT Liviyadagi harbiy, siyosiy va iqtisodiy kelishuvlarga erishishga qaratilgan xalqaro sa'y-harakatlarni muvofiqlashtirishda ishtirok etadi.

Sulh amal qiladimi?
BBC’ning Shimoliy Afrika bo‘yicha korrespondenti Rani Javod sharhi

Amalda iyun oyidan buyon Liviyada harbiy harakatlar olib borilmayapti, ammo o‘zaro raqib bo‘lgan siyosiy kuchlar tomonidan muvofiqlashtirilgan bu sulh amalda boshi berk ko‘chaga kirib qolgan vaziyatning yangi bosqichidir.

Bu sulh qariyb o‘n yildan buyon davom etayotgan ko‘p sonli mojarolar qurboni bo‘lgan tinch aholiga biroz umid bag‘ishlaydi.

Bu yillarda tomonlar ko‘p marta bir tomonlama o‘t ochishni to‘xtatgan, lekin juda kamdan kam hollarda tinchlik uzoq vaqt davom etgan.

Hozirgi sulh neft eksporti to‘xtab qolishi, kichik guruhlar o‘rtasidagi ixtiloflar hamda AQSh va Yevropa Ittifoqi davlatlari tomonidan diplomatik bosim o‘tkazilishi sharoitida e'lon qilindi.

Shu bilan birga, navbatdagi ehtimoliy urush ikki tomonga ham qimmatga tushishi mumkin va shu tufayli ular asosiy maqsadni - butun mamlakat ustidan hokimiyat o‘rnatishni unutib turishga qaror qilgan.

Barcha manfaatdor tomonlar bundan xabardor, shuning uchun ular o‘zini va bir-birlarini bu yo‘l yaxshiroq bo‘lishiga ishontirdilar. Hozircha…